مقاله

یکی از ماجراهای غریبِ تاریخِ ادبیاتِ ایران، دردست‌نبودنِ نسخه‌هایی کهن از تاریخِ بیهقی و سفرنامهٔ ناصرخسرو است. قدمتِ نسخه‌های موجود از این دو اثر، به سه‌چار سده پیش‌تر نمی‌رسد! قدمتِ نسخه‌های سفرنامه حتی به سه‌ سده نیز نمی‌رسد؛ و این مسأله کار را بدان‌جا کشانده که برخی حتی سفرنامه را اثری جعلی، مغرضانه و ایران‌ستیزانه و پرداختهٔ در دو سدهٔ اخیر و به‌عللی درون‌متنی، دستاویزِ استعمارگران بدانند!

درباره تاریخ بیهقی تحقیقات و پژوهش های فراوانی صورت گرفته است که در این یاداشت کوتاه به مواردی از «لون دیگر» پرداخته خواهد شد. در واقع بیهقی در صدد ارائه نثر ادبی نیست بلکه بیان تاریخ برای وی اهمیت داشته و تاریخ را دستمایه ادبی خود نکرده است.

تاریخ بیهقی از جمله آثار گرانسنگ نثر فارسی است که با توجّه به موضوع آن، در دو حوزهٔ ادبیّات و تاریخ، مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که در باب این کتاب مطرح است، میزان حجم و محتوای این کتاب است. موضوع تاریخ بیهقی، چنان‌که امروزه در دست ماست، روایتگر چگونگی به قدرت رسیدن مسعود غزنوی و حوادث دوران زمامداری وی تا اندکی پیش از مرگ اوست.

15مهرماه، سالگرد نبود استاد عزیزم، دکتر آذرتاش آذرنوش، استاد سرشناس ادبیات عرب دانشگاه تهران، عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و چهرۀ ماندگار ادبیات عرب است.

یک سال از فراق دوست و استاد بزرگوار دکتر آذرتاش آذرنوش گذشت. در این مدت، فقدان او برای مجامع علمی و تحقیقی ایران و از همه بیشتر مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، موجب خسارت جبران ناپذیر و مایه اندوهی جانکاه بوده است.

ترجمۀ آثار کهن فارسی به انگلیسی در یک تقسیم‎‎بندی کلی شامل دو گروه می‌شود: اول، گروهی از متون که هدف از ترجمۀ آنها انتقال اطلاعات موجود در متن اصلی است که مفیدترین ابزار برای ترجمۀ نثر یا شعر روایی و نه لزوما «ادبی» است. دوم، ترجمه‌هایی که هدفشان انتقال عناصر صوری یک متن ادبی است؛ یعنی ظرایف آن، وزن و آهنگ و روابط بین اجزای اثر که روی‌هم‌رفته ساختار پیچیده معنا را به وجود می‌آورد.

اگرچه در برخی از مطالعات مرتبط با حوزه کتب دبیری و انشاء، صور مختلف این دسته از آثار پرشمار ادبی، گاه به طور مستقل و گاه به صورت مقایسه‌ای، مورد بررسی قرار گرفته و گاهی با توجه به ویژگی‌های معرفشان از یکدیگر تمییز داده شده‌اند، اما هیچ یک از این آثار تاکنون به شکل‌گیری یک گونه‌شناسی مورد پذیرش عموم پژوهشگران و تثبیت اصطلاحات و مفاهیم منتج از آن نیانجامیده است.

داستایوفسکی، نویسنده و متفکر بزرگ روس، در داستانی کوتاه از مردی حکایت کرده است که با لباس و کالسکه‌ای برازنده در جایی حضور می‌‌یابد. در آنجا، کسی او را به جا می‌آورد و با تعجب او را برانداز می‌کند؛ زیرا نه آن لباس و مرکب با سابقه او تناسب داشت و نه رفت‌وآمدش در آن خیابان مرفه‌نشین.

از اوان انقلاب مشروطه که شماری از ادیبان و دانشوران ایرانی با ایران‌شناسان اروپایی آشنا شدند و باب مراوده و مکاتبه بین آنها گشوده شد، کسانی از جمله علامه محمد قزوینی، سید حسن تقی‌زاده، محمدعلی فروغی و... روش‌های نوین پژوهش‌های ادبی و تاریخ‌نویسی و تصحیح انتقادی متون گذشته را آموختند و در ایران رواج دادند.

کشف الاسرار را اگر دانشنامه ای از علوم قرآنی ، دینی ، بلاغی ، حکمی ، عرفانی . کلامی و ادبی بخوانیم ، سخنی بیهوده نگفته ایم . و حتّی فراتر از آن برای نسل کنونی ، میراثی گران سنگ از ناب ترین واژگان پارسی است که می تواند به گران باری گنجینۀ واژگان زبان فارسی یاری کند .