مقاله

قم، کوفه و بغداد به عنوان کانونهای اصلی فعالیتهای علمی شیعیان در قرن دوم تا چهارم هجری، جایگاهی ویژه در مطالعات شیعه پژوهی دارند. اما «حوزه علمی اهواز» هم به عنوان یکی از مدارس مهم و کهن شیعه در ایران شایسته یادکرد است که به استناد منابع تاریخی، حدیثی و تراجم، نمایندگان قدرتمند و مشهوری در تاریخ فقه و حدیث شیعه داشته است.

مقاله حاضر جستارى است در معرفت شناسى اندیشه دوره اسلامى. این جستار درصدد بررسى محتواى میراث فکرى دوره اسلامى نیست، بلکه ساختار عقلانیت پدیدآورنده این میراث را مى کاود; و بدین نتیجه مى رسد که این عقلانیت، عقلانیتى تمامأ عربى نیست، بلکه برخى از مؤلفه هاى سازندهء آن عربى و برخى دیگر غیر عربى است. بعلاوه حتى در شکل گیرى مؤلفه هاى عربى آن نیز ویژگى هاى فرهنگ هاى غیرعربى مؤثر بوده است.

تاریخ اختراع ساعتهاى مکانیکى دقیق به حدود سیصد سال پیش باز مى گردد و لذأ وقت مورد استناد در اندازه گیرى طول متوسط و یا طول حقیقى سال شمسى، به یادگار مانده از قدما، بر اساس وقت أندازه گیرى شده توسط ساعتهاى خورشیدى است که طول شبانه روز خورشیدى حقیقى، خود در طول سال داراى تغییرات اندکى است.

زیج معتبر سنجرى اثر ارزشمند اخترشناس پرآوازهء ایرانى عبدالرحمان خازنى (525-475 ق / 82 0 1- 130 ام) جایگاه ممتازى در سده هاى میانى نجوم دورهء اسلأمى دارد، خازنى که در مرو مى زیست، در مقدمهء این زیج به این نکته اشاره مى کند که این زیج حاصل رصدهاى 35 سالهء او است.

براى بررسى هاى تاریخ علوم اسلامى تهیه فهرست هاى مختلف ازآثار علمى دانشمندان اسلامى ضرورى است. در زمینه دانش ستاره شناسى. یکى از ضرورى ترین کارها، آماده نمودن فهرست یا فهرست هایى از زیج هاى دورهء اسلامى است که سابقه تهیه آنها به قرن نوزدهم میلادى بازمى گردد.

درباره ی تاریخ گذاری نامه ی تنسر دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. به عقیده ی پاره ای از پژوهندگان، نامه ی تنسر، دوره ی اردشیر بابکان نوشته شده است و آگاهی های این نامه، به طور کامل، رخدادهای دوره ی آغازین تاریخ ساسانیان را بازتاب می دهند؛ امّا در دوره ی خسرو انوشیروان (۵۳۱-۵۷۹ م) و همچنین در هنگام ترجمه ی نامه ی تنسر به عربی، پاره ای آگاهی ها و گفتارهای تازه به این نامه افزوده اند.

«عمل»، در کنار اعتقاد قلبی و اقرار زبانی، یکی از سه پایه دین ورزی را تشکیل می دهد و در واقع بدون آن همه سلوک دینی و معنوی انسان مختل می شود. مولانا ازجمله عارفانی اندیشمند است که در سرتاسر کتاب ارجمند خود، مثنوی معنوی، توجهی فراوان به مساله «عمل» کرده است.

مولانا، عارف بزرگ ایران در قرن هفتم هجری، پیش از حشر و نشر با بزرگ مردانی چون شمس تبریزی، صلاح الدین زرکوب و حسام الدین چلبی، در میان مردم، هم چون پدرش، بهاولد، از پایه و مقامی خاص برخوردار بوده، همواره در مجالس وعظ او شرکت می جسته و او را فرمان می بردند، لیکن پس از اشنایی با شمس دگرگون شد

مدیر انتشارات «مینوی خرد» قصد کردند دفتری به پاس خدمات و مقام علمی دکتر عزت‌الله فولادوند منتشر کنند و این مطلب را برای همین منظور می‌نویسم. من مقالات متعددی در باره آثار استاد عزیزم دکتر فولادوند نوشته‌ام و با این همه، اکنون که برای سپاسداشت ایشان دست به قلم شده‌ام، تکلف و تأنی به سراغم آمده و نوشتن را دشوار کرده است.

علی‌رغم رویکردهای مارکسیستی و هگلی به مفهوم دوران این مفهوم را می‌توان در سه سطح مورد توجه قرار داد. سطح اول سطح کلان، بلند‌مدت و تمدنی است. در این سطح رویکردی هستی‌شناسانه حاکم است که براساس تفاوت درک مفاهیم بنیادینی چون انسان، خدا، وجود، زمان، تاریخ، معرفت و... بنا شده است. سطح دوم سطح معاصر میان‌مدت و حادث (Actual) است، در صورتی که سطح سوم علی‌رغم معاصربودن از نظر زمانی کوتاه‌مدت است به نحوی که واژه دوره را می‌توان برای آن مناسب‌تر از واژه دوران دانست. به عبارت دیگر در سطح سوم عمدتاً با مسائل و مفاهیم مربوط به شکاف بین‌نسلی روبه‌رو هستیم نه مانند سطح دوم که با مسائل و مفاهیم اساسی تاریخ معاصر مانند ظهور مفاهیمی چون مدرنیته، رشد تدریجی مفهوم سوژه‌گی در لایه‌ها و اقشار مختلف اجتماعی، فرایند قانون‌خواهی و... سروکار دارد.