اسماعیلی

اسماعیلی \esmāʾīlī\، محمد، از نوازندگان نامی تنبک (ز شهریور 1313 ش/ سپتامبر 1934 م).

اسماعیلی در تهران زاده شد. وی در خانواده‌ای اهل موسیقی پرورش یافت. مصطفى و مرتضى گرگین‌زاده دو تن از داییهـای وی ــ کـه هـر دو نوازنـده بودند ــ همواره او را به فراگرفتن ساز تشویق می‌کردند. وی در نوجوانی، نواختن تنبک را نزد حسین تهرانی و امیرناصر افتتاح آموخت (مشحون، 2/ 648؛ ستایشگر، 3/ 59؛ نصیری‌فر، 168).
اسماعیلی در 1337 ش، در گروههای موسیقی وزارت فرهنگ و هنر ضرب می‌گرفت؛ هم‌زمان نیز در گروه هم‌نوازان تنبک به رهبری حسین تهرانی شروع به نواختن کرد. در 1343 ش، در هنرستان موسیقی ملی جایگزین حسین تهرانی شد (سپنتا، 255). اسماعیلی که خود در هنرستان موسیقی تحصیل کرده بود، توانست آموخته‌ها و تجربه‌های خود را در اختیار هنرآموزان قرار دهد. از شاگردان وی می‌توان به ناصر فرهنگ‌فر اشاره کرد (جوادی، 2/ 601، 761). او در همان سال، سرپرستی گروه تنبک‌نوازان وزارت فرهنگ و هنر را عهده‌دار شـد و به تدریس در هنرستان موسیقی همت گمارد (نصیری‌فر، ستایشگر، همانجاها).
اسماعیلی پس از درگذشت حسین تهرانی عضو ثابت گروه سازهای ملی شد. در دهۀ 1360 ش، با سرپرستی فرامرز پایور نوازندۀ سنتور و همراهی جلیل شهناز نوازندۀ تار، علی‌اصغر بهاری نوازندۀ کمانچه، و محمد موسوی نوازندۀ نی، گروه اساتید را با آواز شهرام ناظری تشکیل داد؛ بعدها این گروه اجراهایی را با خوانندگی علی رستمیان به روی صحنه بردند («زندگی‌نـامه ... »، بش‍‌ ؛ ستایشگر، همانجا). اسماعیلی در دهۀ 1370 ش، به‌عنوان هم‌نواز گروه صبا به سرپرستی و آهنگ‌سازی حسین فرهادپور (آهنگ‌ساز و نوازندۀ قیچک) اجراهای متعددی را با خوانندگی عبدالحسین مختاباد در داخل و خارج از ایران انجام داد (همانجاها).
شیوۀ نوازندگی محمد اسماعیلی، شیوۀ استاد حسین تهرانی است. وی از امکانات تنبک مانند چوب و گرفتهای تنبک استفادۀ کامل می‌کند و نوازندگی وی در میان تنبک‌نوازان از تکنیک بیشتری برخوردار است. محمد اسماعیلی در هم‌نوازی و تک‌نوازی از مهارت بالایی برخوردار است، چنان‌که برخی از دونوازیهای (سؤال و جوابهای) وی با فرامرز پایور، الگوی بسیاری از نوازندگان تنبک است.
اسماعیلی بیش از 15 قطعه برای تنبک و گروه تنبک‌نوازان که سرپرستی آن را خود بر عهده داشت، تنظیم کرده است. موسیقی قطعه‌ای به‌نام رونما را که برپایۀ یکی از داستانهای ایرانی نوشته شده بود، اسماعیلی تنظیم کـرد و گروه تنبک وزارت فرهنگ و هنـر سـابق در تالار رودکی آن را اجرا کردند که به‌دلیل استقبال فراوان مردم چندین‌بار به روی صحنه رفت (نصیری‌فر، همانجا). اسماعیلی همچنین به یاد استاد خود، حسین تهرانی، قطعه‌ای را با همکاری فرامرز پایور برای گروه سازهای ایرانی و گروه تنبک اجرا کرد.
از دیگر فعالیتهای اسماعیلی می‌توان به تألیف کتابهایی با نام تنبک و تدریس آن، آموزش تنبک به کوشش سیامک بنایی و نیز قطعاتی برای گروه تنبک به کوشش مسعود ابراهیم‌پور اشاره کرد (جوادی، 3/ 1035؛ نصیری‌فر، 168؛ ستایشگر، 3/ 60). او به‌دلیل خدمات، سابقه و فعالیتهای بی‌شمار در زمینۀ تنبک و تنبک‌نوازی، مدرک درجۀ یک هنری را که معادل دکتری است، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کرده است («زندگی‌نامه»، بش‍‌ ).

مآخذ

جوادی، غلامرضا، موسیقی ایران از آغاز تا امروز، تهران، 1380 ش؛ «زندگی‌نامه: محمد اسماعیلی (1313 ش)»، همشهری‌آنلاین (مل‍‌ )؛ ستایشگر، مهدی، نام‌نامۀ موسیقی ایران‌زمین، تهران، 1376 ش؛ سپنتا، ساسان، چشم‌انداز موسیقی ایران، تهران، 1369 ش؛ مشحون، حسن، تاریخ موسیقی ایران، تهران، 1373 ش؛ نصیری‌فر، حبیب‌الله، مردان موسیقی سنتی و نوین ایران، تهران، 1369 ش؛ نیز:

Hamshahrionline, www. hamshahrionline. ir / details /  170929.
سارا طباطبایی