ارتباطات، موزه

ارتباطات، موزه \mūze-ye ertebātāt\، یا موزۀ پست و مخابرات، نخستین موزۀ پستی ایران با الگوبرداری از موزه‌های تخصصی غربی، که در 1311 ش/ 1932 م، بنیاد نهاده شد.

 این موزه در ساختمان وزارتخانۀ پست و تلگراف واقع در ضلع جنوبی میدان توپ‌خانه (امام خمینی کنونی)، تا 1349 ش دایر بود. در آن سال، با تخریب ساختمان قدیمی وزارتخانۀ پست و تلگراف، آثار و اشیاء موجود در موزه به ساختمان ادارۀ پست، واقع در مجموعه بناهای باغ ملی، منتقل شد، تا آنکه 20 سال پس از آن، در 1369 ش، این موزه با نام موزۀ پست در بخش گمرکات امانات پستی، در بال غربی ساختمان ادارۀ پست با زیربنایی حدود 000‘6 مـ2 بازگشایی شد. در 1378 ش، این موزه به موزۀ پست و مخابرات تغییر نام داد. باتوجه‌به تغییر نام وزارت پست و تلگراف و تلفن در 1383 ش به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، نام موزه نیز به موزۀ ارتباطات (پست و مخابرات) تغییر یافت و اشیاء موزه نیز از بال غربی ساختمان به بال شرقی آن، که درگذشته محل پست ایالتی بود، منتقل شد (حدیدی، بش‍ ؛ «تاریخچه ... »، بش‍‌ ).
موزۀ ارتباطات دارای بخشهایی بدین شرح است:

غرفۀ وزرا

در این غرفه تصاویری از وزیران پست و تلگراف و تلفن، از نخستین وزیر تلگراف، علی‌قلی خان مخبرالدوله، تا وزیر وقت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، به نمایش گذاشته شده است. این غرفه که به غرفۀ تشریفات نیز شهرت دارد، در ضلع جنوبی طبقۀ اول موزه واقع شده، و دارای 18 قاب چوبی است که تصاویر وزیران در آن، به ترتیب تاریخ دورۀ وزارت آنها نصب گردیده است.

غرفۀ اشیاء پستی

این غرفه شامل این اشیاء است: صندوقهای پستی دورۀ پهلوی، انواع مهرهای دستی شامل مهرهای گرد، ساده، بیضی، مستطیل و غلتکی، نمونۀ مهرهای مصرفیِ دفاترِ پستِ خارج از کشور، مهر مخصوص سور شارژ دورۀ قاجار، دستگاههای ابطال تمبر به‌صورت دستی و برقی، دستگاههای نقش تمبر دستی و برقی، دستگاههای حروف‌چین قدیمی، انواع ترازوهای قدیمی پست، نمونۀ صندوقهای پستی و نیز قابهای عکس ادارات پست از کشورهای مختلف، نحوۀ حمل‌ونقل مرسوله‌های پستی و نمونۀ لباسهای رسمی کارکنان پست در کشورهای مختلف.

غرفۀ باسکولها و صندوقهای پستی

در این غرفه نمونه‌ای از باسکولهای پستی که مرسولات سنگین پستی را با آنها وزن می‌کردند و همچنین نمونۀ صندوقهای پستی و صندوق امانات زمان قاجار به نمایش گذاشته شده است. بخشی از فضای این غرفه به‌نام «پست در جنگ»، به تصاویر شهدای پست و مخابرات و صندوقهای پستی که در جنگ تحمیلی مورد اصابت گلوله‌های دشمن قرار گرفته‌اند، اختصاص دارد. در اتاقی از این غرفه، دفتر کار پست دورۀ قاجار با میز دو مانکن ملبس به لباسهای قاجاری و لوازم مربوط به این دوران قرار داده شده است.
 

سالن تمبر داخلی و خارجی

این سالن دارای 66 قاب چوبی است و در آن، مجموعه‌هایی از تمبرهای ایرانی متعلق به دورۀ قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی و نیز نمونه‌هایی از تمبرهای 198 کشور عضو فدراسیون جهانی پست به نمایش درآمده است.

سالن مخابرات

این سالن، مجهز به انواع وسایل ارتباطی است و تلاش شده است تا همۀ پیشرفتهای مخابراتی، از آغاز تا کنون (1390 ش)، در آن به نمایش گذاشته شود. در این سالن، ادوات و فناوریهای مخابراتی بدون تفکیک مشخص چیده شده‌اند.

کتابخانۀ موزه

کتابخانۀ موزه شامل حدود 600‘1 جلد کتاب و نیز شماری نشریه دربارۀ تاریخچۀ پست و تلگراف و تلفن و تمبر است. حدود نیمی از این کتابها به زبان فارسی، و بقیه به زبانهای اروپایی، به‌ویژه انگلیسی و فرانسوی است. استفاده از این کتابخانه برای عموم آزاد نیست و فقط پژوهشگران و دانشجویان با ارائۀ معرفی‌نامه، مجاز به استفاده از آن هستند.

سالن کنفرانس

این سالن برای جلسات اداری هیئت امنای موزۀ ارتباطات، سخنرانیهای مطبوعاتی و جلسات تشریفاتی با مساحتی حدود 500 مـ2 و گنجایش 200 تن، در طبقۀ دوم مجموعه جای دارد.

راهروها

در راهروهای موزۀ ارتباطات، ویترینهایی برای نمایش اشیاء تعبیه شده است. این اشیاء بیشتر شامل لوازم و ادوات پستی است و ازلحاظ تاریخی ارزش بسیاری دارند؛ همچنین عکسهای تاریخی پستی نیز به نمایش گذاشته شده است.

حیاط مرکزی

این حیاط برای معرفی تمبرهای مشترک انتشاریافته با دیگر کشورها، همچنین نمایشگاه موقت تمبرهایی که به مناسبتهای مختلف منتشر می‌شود، اختصاص دارد.

چای‌خانۀ سنتی

این مکان با الهام از ساختار معماری سنتی ایجاد شده، و برای پذیرایی از گروههای بازدیدکننده و مقامات در نظر گرفته شده است.

فروشگاه موزه

این فروشگاه به‌منظور دسترسی علاقه‌مندان به آلبومهای تمبر و امور کارشناسی تمبر، کارت‌پستال و پاکتهای مهر روز ایجاد شده است (حدیدی، بش‍ ؛ برنگی).

مآخذ

برنگی، علیرضا (مدیر روابط عمومی موزۀ ارتباطات)، گفت‌وگو با مؤلف؛ «تاریخچۀ وزارت»، وزارت ارتباطات و فنـاوری اطلاعـات (مل‍‌ )؛ حدیدی، مختـار، «مـوزۀ ارتبـاطات»، مؤسسۀ مطالعات تاریخ معاصر ایران (مل‍‌ )؛ نیز:

Ictgov, www.ict.gov.ir; Iichs, www.iichs.org.
مسیح موسوی‌زادگان