ارت، هنرستان صنعتی

ارت، هنرستان صنعتی \honarestān-e sanʾatī-ye ort\، آموزشگاهی فنی ـ حرفه‌ای ویژۀ آموزش کلیمیان (تأسیس: 1329 ش/ 1950 م).
هنرستان فنی ارت وابسته به مؤسسه‌ای یهودی با نام «سازمان بـازپروری و آموزش» بود و به نـام اختصاری ارت شهرت داشت. این سازمان در 1297 ق/ 1880 م در روسیه به‌منظور رشد و گسترش آموزشهای فنی و حرفه‌ای و کشاورزی در میان یهودیان تأسیس شد. ارت تا 1299 ش/ 1920 م تنها در روسیه فعالیت داشت و ازآن‌پس، تا 1324 ش/ 1945م، حوزۀ فعالیت خود را در شماری از کشورهای اروپایی گسترش داد (مسیری، 6/ 223-224). این مؤسسه بعدها به ژنو انتقال یافت («گزارشی ... »، 9).
در شهریور 1329/ سپتامبر 1950، مؤسسۀ ارت در ایران آغاز به فعالیت کرد و کمیتۀ مرکزی ارت از شخصیتهای کلیمی ایرانی تشکیل شد. ارت پس از آلیانس اسرائیلی، دومین نهاد آموزشی خارجی بود که در ایران برای آموزش یهودیان آغاز به فعالیت کرد (همانجا). دفتر هنرستان در خیابان تهران‌نو، جنب بهشتیۀ کلیمیان قرار داشت. بخشی از بودجۀ آموزشی آموزشگاه از سوی مؤسسۀ جهانی ارت تأمین می‌شد و کلیمیان ایران نیز از طریق کمکهای مردمی و با در اختیار گذاشتن مکان مناسب برای آموزشگاه، با این مؤسسه همکاری می‌کردند (تاج‌پور، 101-102).
مهم‌ترین مرکز آموزشی‌ای که مؤسسۀ ارت بنا نهاد، هنرستانی صنعتی بود که بنای آن در خیابان دماوند روبه‌روی خیابان اقبال واقع است. مجوز رسمی فعالیت هنرستان صنعتی مرکزی ارت در تهران را یکی از کلیمیان ایرانی به نام مرتضى شهسی در 1334 ش، از سوی شورای عالی فرهنگ دریافت کرد («مجوز ... »، بش‍‌ ).
ارت پیش از آنکه امتیاز رسمی فعالیت در ایران داشته باشد، فعالیت آموزشی خود را نخست به‌صورت دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت چهار، شش یا هشت‌ماهه آغاز، و پس از چندی، در شهریور 1330، دوره‌های آموزشی سه‌ساله را برگزار کرد. با رسمیت‌یافتن فعالیت مؤسسۀ ارت، دورۀ آموزشی مطابق با دورۀ متوسطه در آن برپا شد و سرانجام دورۀ فوق‌دیپلم در این هنرستان صنعتی افتتاح گشت. در 1355 ش، 421 هنرجوی پسر و 420 هنرجوی دختر در این هنرستان به تحصیل می‌پرداختند («گزارشی»، همانجا).
هنرستان صنعتی ارت از حمایت نهادهای یهودی، همچون کمیتۀ مرکزی و کمیتۀ بانوان ارت بهره‌مند بود («اخبار هنرستان ... »، 11). موسى طرب، مرتضى سنهی، آقای کهنیم، ابراهیم راد و نجات گبای به‌ترتیب رؤسای کمیتۀ مرکزی ارت ایران بودند. در 1350 ش ریاست کمیتۀ ارتِ بانوان برعهدۀ شمسی بنایان بود («گزارشی»، 10).
هنرستان دارای امکانات شبانه‌روزی بود و دانش‌آموزان شهرستانی می‌توانستند در آنجا اقامت کنند («اخبار هنرستان»، همانجا). در 1355 ش، 260 دانش‌آموز در بخش شبانه‌روزی اقامت داشتند و درمجموع، نزدیک به 5هزار دانش‌آموز دختر و پسر از هنرستان ارت فارغ‌التحصیل شده بودند («گزارشی»، 9).
در هنرستان ارت این رشته‌ها تدریس می‌شدند: الکترونیک و رادیوتلویزیون، الکترونیک و برق، مکانیک، فلزکاری و قالب‌سازی، اتومکانیک برای پسران و رشته‌های ساختمان، نقشه‌کشی ساختمان، امور اداری بازرگانی، منشی‌گری و آموزشهایی همچون خیاطی برای دختران. افزون‌براینها، هنرستان ارت به هنرجویان کلیمی، زبان عبری و تعلیمات دینی یهودیت را نیز آموزش می‌داد («اخبار هنرستان»، 10-11).
 هنرستان فنی ارت از سوی وزارت علوم و آموزش عالی به‌عنوان آموزشگاهی مستقل شناخته شده بود و الزاماً تابع قوانین آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش نبود. بااین‌حال، فارغ‌التحصیلان آن اجازه داشتند تا در دانشگاههای ایران ادامۀ تحصیل دهند. هنرستان افزون‌بر آموزش هنرجویان کلیمی، هنرجویانی از میان اقلیتها و مسلمانان نیز می‌پذیرفت. فارغ‌التحصیلان هنرستان درصورتی‌کـه قصد فعـالیت حـرفـه‌ای داشتند، از سـوی مـؤسسۀ ارت حمـایت مالـی می‌شدنـد و تسهیلاتـی در اختیارشان قرار می‌گرفت (همان، 11؛ تاج‌پور، 102؛ «اخبار سازمان ... »، 10).
فعالیت ارت در ایران با پیروزی انقلاب اسلامی پایان یافت. از آغاز دهۀ 1360 ش هنرستان صنعتی ارت به هنرستان صنعتی آزادی فلسطین تغییر نام داد و در شمار مدارس دولتی درآمد.

مآخذ

«اخبار سازمان بانوان ارت»، انجمن کلیمیان ـ صندوق ملی، تهران، 1351 ش، شم‍‌ 6؛ «اخبـار هنرستـان صنعتـی ارت ایـران»، همان، 1355 ش، شم‍ 3؛ تاج‌پور، محمدعلی، تاریخ دو اقلیت مذهبی یهود و مسیحیت در ایران، تهران، 1344 ش؛ «گزارشی از فعالیت ارت ایران، از آغـاز تـا امروز»، انجمن کلیمیـان ـ صندوق ملی، 1350 ش، شم‍ 7؛ «مجوز تـأسیس هنرستـان صنعتی ارت از سوی ادارۀ دبیرخـانۀ شورای‌عـالی فرهنگ»، سایت و انجمن تـأسیسات آزادی فلسطیـن (مل‍‌ )؛ مسیری، عبدالوهـاب، دایرةالمعـارف یهود، یهودیت و صهیونیسم، تهران، 1382-1383 ش؛ نیز:

Tasisatazady, www.tasisatazady.rzb.ir.
مسعود تاره