اخوان ثالث، خانه

اخوان ثالث، خانه \xāne-ye axavān-e sāles\، خانه‌ای متعلق به شاعر معاصر، مهدی اخوان ثالث، که به‌همراه خانواده‌اش، دو دهۀ پایانی عمرش را در آن سپری کرد.
این خانه در خیابان دکتر فاطمی، خیابان ششم، کوچۀ خجسته، شمارۀ 31 واقع است که به پاسداشت فعالیتهای فرهنگی وی، 13 سال پس از درگذشت او، در 1/ 7/ 1382 ش و به شمارۀ 404‘10، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است (منزل ... ، بش‍‌ ). این بنای دوطبقه بـا سطوحی ساده و نمایی سفیدرنگ، بامی‌تخت، پنجره‌هایی بزرگ و ترکیب‌بندی‌ای متعادل در سطوح و پنجره‌ها، متعلق به دورۀ پهلوی دوم در دهۀ 1340 ش است. زیربنای این خـانه، حدود 100 مـ2 است کـه حـدود 70 مـ2 از آن به فضای داخلی، و مابقی به حیاط اختصاص دارد.
این خانه در ضلع شمالی کوچه واقع شده، و به‌صورت نیمه‌اسکلت با دیوارهای باربر ساخته شده است. در ورودی، رو به حیاط باز می‌شود. با عبور از حیاط به ایوان خانه می‌رسیم که با دو پله از سطح جدا می‌شود و به در ورودی فضای داخلی خانه می‌رسد. فضای داخلی خانه شامل راهروی است که درهای اتاق پذیرایی و اتاق مجاورش در ضلع غربی، به سمت آن باز می‌شود. پلکان انتهای راهرو که آشپزخانه در زیر آن واقع است، طبقۀ همکف را به طبقۀ بالای همکف می‌رساند. این طبقه شامل دو اتاق در ضلع شمالی و یک اتاق در ضلع جنوبی است (همان).
طبقۀ همکف در زمان حیات اخوان ثالث به اتاق کار و کتابخانۀ وی اختصاص داشته است (اخوان ثالث). مهدی اخوان ثالث در دو دهۀ پایانی زندگی‌اش با بسیاری از روشن‌فکران و ادیبان در این خانه دیدار داشته، و بخش عمده‌ای از خاطرات نقل‌شده از وی، در آنجا اتفاق افتاده است (شفیعی، 91؛ کاخی، 114، 304، 384-385). بنا‌به گفتۀ فرزندش، هرچند جلسات منظمی در این خانه برگزار نمی‌شد، همواره محل آمد‌وشد بزرگان ادب فارسی بوده است (اخوان ثالث).
خانۀ اخوان ثالث، امروزه کاملاً نوسازی شده است و اثری از معماری دهۀ 1340 ش، خاصه در فضای بیرونی آن دیده نمی‌شود. این خانه از 1387 ش، به‌منظور بازسازی و تبدیل آن به خـانه ـ موزۀ اخوان در اختیـار شهرداری تهران قرار گرفته که تاکنون (1395 ش) هیچ اقدامی در آن جهت صورت نگرفته است (مدنی).

مآخذ

اخوان ثالث، زرتشت (فرزند مهدی اخوان ثالث)، گفت‌و‌گو با مؤلف؛ شفیعی کدکنی، محمدرضا، حالات و مقامات م. امید، تهران، 1391 ش؛ کاخی، مرتضى، باغ بی‌برگی، یادنامۀ مهدی اخوان ثالث، تهران، 1370 ش؛ مدنی، صبا، تحقیقات میدانی؛ منزل زنده‌یاد مهدی اخوان ثالث، گزارش ثبتی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، 1382 ش.

صبا مدنی