آشتیانی، میرزا محمود

آشتیانی \āštiyānī\، میرزا محمود (1264 یا 1266- 1359 ش/ 1885 یا 1887-1980 م)، فرزند شیخ مرتضى، عالم دینی و فقیه. 
میرزا محمود در خانواده‌ای روحانی در تهران چشم به جهان گشود. خانوادۀ وی از خاندانهای علمی معروف و صاحب‌نام در تهران بودند و جد او، شیخ محمد آشتیانی، از مراجع و فقهای بزرگ در روزگار خود و از رهبران جنبش تنباکو بود (امین، 3/ 252؛ شریف رازی، گنجینه ... ، 4/ 367). 
میرزا محمود مقدمات را نزد علمـای تهران فراگرفت، سپس برای تحصیل سطوح عالیه به حوزۀ علمیۀ قم رفت و مکاسب را نزد شیخ عبدالکریم حائری آموخت (همو، آثار ... ، 2/ 269). بعد از آن، عازم مشهد شد و در محضر پدرش که از مدرسان حوزۀ علمیۀ مشهد بود، حاضر گشت (همو، گنجینه، همانجا). مدتی بعد به نجف رفت و مدت 3 سال در فقه و اصول از محضر میرزا محمدحسین نائینی، شیخ موسى خوانساری و شیخ محمدعلی کاظمی بهره برد (حسینی، 2/ 802؛ امین، همانجا). وی به‌سبب ناسازگاری آب‌وهوای نجف مجبور به بازگشت به ایران شد و برای بار دوم به قم رفت و حدود 8 سال از درس و بحث آیت‌الله حائری یزدی فیض برد (استادی، 14) و سرانجام به زادگاهش بازگشت. 
از استادان او در تهران می‌توان از میرزا هاشم اشکوری، میرزا حسن کرمانشاهی و آقا میر شهاب نیریزی نام برد (امین، همانجا؛ فرهنگ ... ، 1/ 182). 
آشتیانی تا پایان عمر، در حالت انزوا، در تهران به تألیف و تصنیف مشغول شد (شریف رازی، همانجا). او در 16 مهر 1359، در تهران درگذشت و پس از تشییع پیکرش، در مشهد به خاک سپرده شد («تشییع ... »، 2). 
از آثار وی اینها ست: کتابهای ‌الصلاة، تقریرات بحث آیت‌الله حائری در 3 جلد که به چاپ رسیده است؛ النکاح، تقریرات بحث همو که منتشر شده است؛ شرح درر الفوائد همو، در اصول فقه؛ الاجارة، تقریرات بحث پدرش شیخ مرتضى آشتیانی که به چاپ رسیده است؛ و تصحیح القضاء همو (شریف رازی، همان، 4/ 368؛ ریحان، 338؛ استادی، همانجا). 

مآخذ

استادی، رضا، مقدمه بر چهارده رسالۀ فارسی احمد آشتیانی، به کوشش همو، تهران، 1403 ق؛ «تشییع‌جنازۀ باشکوه»، اطلاعات، تهران، 1359 ش، شم‍ ‍257‘16؛ امین، حسن، مستدرکات اعیان الشیعة، بیروت، 1410 ق؛ حسینی، احمد، تراجم الرجال، قم، 1414 ق؛ ریحان، علیرضا، آینۀ دانشوران، قم، 1372 ش؛ شریف رازی، محمد، آثار الحجة، قم، 1374 ق؛ همو، گنجینۀ دانشمندان، تهران، 1353 ش؛ فرهنگ ناموران معاصر ایران، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، 1381 ش. 

مینا احمدیان