راولپندی

راوِلْپِنْدی، شهر و شهرستانی به همین نام در ایالت پنجاب، واقع در شمال پاکستان.
این شهر در °33 و ´65 عرض شمالی و °77 و ´59 طول شرقی در ارتفاع 530متری از سطح دریا، در منطقه‌ای سوق‌الجیشی در فاصلۀ 14کیلومتری جنوب اسلام‌آباد، پایتخت پاکستان، جای دارد. راولپندی از 1959 تا 1969 م / 1338 تا 1348 ش، پایتخت پاکستان بوده است و از مراکز مهم نظامی، بازرگانی و صنعتی این کشور به شمار می‌آید. یکی از مهم‌ترین پایگاههای نظامی پاکستان در این شهر واقع است. راولپندی دارای کارخانه‌های اسلحه‌سازی، پارچه‌بافی، ذوب‌آهن، صنایع چوب و پالایشگاه نفت و گاز است (بریتانیکا، npn.؛ انکارتا، npn.).
این شهر آب‌وهوای نسبتاً سرد و مرطوب دارد. فصل سرما در آنجا طولانی، و فصل گرما کوتاه است؛ میزان بارندگی سالانۀ آن به حدود 900 میلی‌متر می‌رسد (دائرةالمعارف ... ، 10 / 140). راولپندی در 2017 م / 1396 ش، نزدیک به 000‘100‘2 تن جمعیت داشته است («راولپندی»، npn.).
نام راولپندی متشکل از دو بخش «راول» و «پندی» است. بخش دوم این نام، در زبان اردو به معنی روستا ست. برخی راول را نام شخصی هندومذهب دانسته‌اند که بنیادگذار این روستا بوده است (الیت، 309)؛ برخی دیگر آن را نام طایفه‌ای از جوکیان دانسته‌اند که در این منطقه اقامت گزیده، و این روستا را بنیاد نهاده‌اند (دائرةالمعارف ... ، 10 / 139).

پیشینۀ تاریخی

 در هزارۀ 2 ق‌م، طایفه‌ای هندوایرانی به نام تَکَّس / تَکَشکَس که از سرزمینهای آسیای مرکزی به نواحی حوضۀ رود سند کوچیده بودند، بر سرزمینهایی میان رود سند و جهلوم فرمانروایی داشتند. آنها در این ناحیه، شهری به نام تَکشیلا بنیاد نهادند که در منابع یونانی از آن با نام تکسیلا / تاکسیلا یاد شده است. این شهر در اوایل دورۀ هخامنشیان (سدۀ 6 ق‌م) بر قلمرو این حکومت افزوده شد و بخشی از سرزمینی به شمار می‌آمد که گَنداره نام داشت (نک‍ : «فرهنگ ... »، XXI / 264؛ مارشال، 1-3؛ راپسن، 46).
پس از برافتادن هخامنشیان، اسکندر مقدونی در 327 ق‌م بر گنداره چیره شـد و تکسیلا را بـه تصرف درآورد (نک‍ : مجومدار، 98؛ گوتز، 69؛ «فرهنگ»، همانجا). در 195 ق‌م، دیمیتریوس، پادشاه یونانیِ باکتریا، در لشکرکشیهایش به شمال غربی هند، سرزمین پنجاب و از آن میان، تکسیلا را بر قلمرو خود افزود. پس از آنکه سکاها بقایای یونانیان را از پنجاب بیرون راندند، پادشاهی تکسیلا را در آنجا بنیاد نهادند (همانجا؛ اسپیر، 84). هیوئن تسانگ، زائر بودایی چینی که در نخستین سالهای سدۀ 7 م به نواحی شمال غربی هند سفر کرده بود، پادشاهی تکسیلا را از نواحی وابسته به کشمیر دانسته، و آنجا را یکی از مراکز بوداییان برشمرده است («فرهنگ»، همانجا؛ واترز، I / 240-241؛ اسپیر، 52-53, 67).
تاریخ‌نویسان یونانی، تکسیلا را شهری پرجمعیت و آباد، و با مردمانی آریایی‌تبار وصف کرده‌اند. این شهر در غرب پنجاب جای داشته، و امروزه ویرانه‌های آن در موضعی به نام «شاه‌دزی»، در فاصله‌ای اندک از راولپندی، در حدود 14کیلومتری شمال غربی آن بر جا مانده است (نک‍ : پلینی، کتاب VI، بند 21؛ «فرهنگ»، همانجا؛ واترز، I / 241؛ EI2, VIII / 460).
در دورۀ فتوحات محمود غزنوی در هند، ناحیۀ کنونی راولپندی به تصرف او درآمد. وی آنجا را به قبیلۀ گهکر که در آن زمان جایگاهی ویژه در آنجا داشتند، واگذار کرد (نک‍ :‌ «فرهنگ»، نیز EI2، همانجاها). در دورۀ پادشاهی گورکانیانِ هند، ناحیۀ راولپندی در تصرف آنان بود. در زمان اکبر شاه گورکانی، راولپندی بخشی از «سرکارِ» سند در صوبۀ لاهور بود (همانجاها).

مآخذ

دائرةالمعارف اسلامی اردو، لاهور، 1393 ق / 1973 م؛ نیز:

Britannica, 2015; EI2; Elliot, H. M., The History of India, ed. J. Dowson, Lahore, 1972; Encarta, 2009; Goetz, H., India, Five Thousand Years of Indian Art, London, 1964; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1972; Majumdar, R. C., Ancient India, Delhi, 1960; Marshall, J., A Guide to Taxila, Cambridge, 1960; Pliny, Natural History, tr. H. Rockham, London, 1947; Rapson, E. J.,«Peoples and Languages», The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol. I; «Rawalpindi», Citypopulation, www.citypopulation.de / php / pakistan-admin.php?adm2id= 728 (acc. Mar. 2019); Spear, P., India, a Modern History, Michigon, 1961; Watters, Th., On Yuan Chwang’s Travels in India, eds. T. W. R. Davids and S. W. Bushell, New Delhi, 1973.

علی کرم‌همدانی