رام‌الله

رامَ‌اللّٰه، استان و شهری در کرانۀ باختری رود اردن. رام‌الله در میانۀ منطقۀ غور واقع در شرق فلسطین، در فاصلۀ 16کیلومتری شمـال قـدس و 50کیـلومتـری جنـوب نـابلس (دبـاغ، 8(2) / 233؛ موسوعة ... ، 285-286)، در شمالی‌ترین بخش جبال الخلیل در ارتفاع حدود 870متری از سطح دریا جای دارد (جودائیکا، XIII / 1529).
رام‌الله دارای آب‌وهوای معتدل مدیترانه‌ای با میانگین بارش 600 میلی‌متر باران سالانه است. میانگین دمای هوا در تابستانها °23 و در زمستانها °12 سانتی‌گراد است (موسوعة، 286؛ فرحان، 11-12؛ جودائیکا، همانجا). رام‌الله در 2017 م / 1396 ش، حدود 900‘38 تن جمعیت داشته است («جمعیت ... »، npn.). رام‌الله و البیره نمونۀ روشنی از شهرهای دوقلو به شمار می‌روند. خانه‌ها و خیابانهای این دو شهر به‌گونه‌ای به یکدیگر پیوسته‌اند که تفکیک حدود آنها به‌سختی امکان‌پذیر است.
اقتصاد رام‌الله بر کشاورزی و صنایع وابسته به آن استوار است. صنایع شیمیایی و معدنی نیز از دیگر بخشهای اقتصادی این شهر است. افزون‌بر اینها هنر گل‌دوزی با نخهای ابریشمی بر روی پارچه‌های کتانی از دیرباز در رام‌الله رواج داشته و از صنایع دستی مشهور این شهر به شمار می‌رود (ابوالسعود، 212-214؛ عبدالسلام، 417).

تاریخچه

رام‌الله تا پیش از جنگهای صلیبی اهمیت چندانی نداشت و نام آن در منابع تاریخی دیده نمی‌شود؛ بااین‌حال، آثار یافت‌شده در کاوشهای باستان‌شناختی که در 1970 م / 1349 ش، بر فراز کوه عین مصباح به انجام رسیده است، پیشینۀ سکونت انسان در این منطقه را به حدود 1200 ق‌م می‌رساند. همچنین بقایای برجی به‌جای‌مانده از دورۀ بیزانسیها در یکی از محله‌های رام‌الله به نام «شقره» ــ که تا چندی پیش باقی بود ــ نشان از اهمیت این شهر در آن دوره دارد (نک‍ : موسوعة، 299؛ دباغ، 8(2) / 254-255).
با آغاز جنگهای صلیبی در سالهای پایانی سدۀ 5 ق / 11 م، رام‌الله مورد توجه طرفهای درگیر واقع شد. در دورۀ حاکمیت صلیبیان بر این شهر، کشاورزی بیش از پیش توسعه یافت. در آن زمان فرنگیان آنجا را «رامالیه» می‌خواندند. گفته می‌شود سلطان قلاوون، از سلاطین مملوکی مصر (حک‍ 678- 689 ق / 1279- 1290 م)،  10 /1 محصولات رام‌الله را وقف حرم الخلیل کرد (فرحان، 15-16؛ دباغ، 8(2) / 234-235؛ موسوعة، همانجا؛ شراب، 408)، که نشان از رونق کشاورزی آنجا در سدۀ 7 ق / 13 م دارد.
در سدۀ 10 ق / 16 م، رام‌الله همراه با دیگر شهرهای فلسطین به تصرف سلطان سلیم عثمانی درآمد. در اواخر همین سده، راشد ــ رئیس قبیلۀ عربی مسیحی حدادین ــ بنابر دلایلی (نک‍ : زبال، 66- 67؛ موسوعة، 292-293) از اردن بدانجا مهاجرت کرد؛ رام‌الله به‌دلیل داشتن سنگ و هیزم کافی برای آنها که به حرفۀ آهنگری اشتغال داشتند، مکانی مناسب به نظر می‌رسید؛ وی اراضی آنجا را از اهالی اصلی البیره ــ که به غزوانه معروف بودند ــ خریداری کرد. گفته می‌شود که مردم رام‌الله از فرزندان اعضای قبیلۀ حدادین‌اند. آنها با انجام کارهای کشاورزی و کاشت درختهای زیتون، انجیر و انگور به آبادانی این روستا پرداختند. برخی دیگر از فرزندان این خاندان به تجارت و صنعت روی آوردند. پس از آن در 1241 ق / 1825 م، گروهی از قبایل مسیحی جبل عجلون بدانجا مهاجرت کرده و به آل‌عجلونی معروف شدند (فرحان، 18؛ دباغ، 8(2) / 235-236؛ موسوعة، 292-294؛ زبال، 68). در سدۀ 13 ق / 19 م، نیز افراد دیگری بدانجا مهاجرت کردند (موسوعة، 302).
زمانی‌که ابراهیم پاشا در 1250 ق / 1834 م تصمیم گرفت سپاهی از میان فلسطینیان تشکیل دهد، اهالی رام‌الله علیه او متحد شدند؛ اما ابراهیم پاشا پس از تصرف قدس به رام‌الله وارد شد و از سوی ساکنان آنجا مورد استقبال قرار گرفت؛ او با اهالی آنجا و به‌ویژه مسیحیان به نیکی رفتار کرد، چه، قصد نداشت بهانه‌ای برای ورود اروپاییان به دست آنان دهد. رام‌الله تا 1320 ق / 1902 م که مرکزیت چند روستا را پیدا کرده بود، براساس نظام ارباب‌رعیتی و عشایری اداره می‌شد. در پی اعلان حکومت عثمانی برای تشکیل سپاه به‌منظور شرکت در جنگ جهانی اول (1332-1336 ق / 1914- 1918 م)، بیشتر اهالی رام‌الله با پنهان‌شدن در تاکستانها و کشتزارها از ورود به ارتش سر باز زدند. سرانجام در 1335 ق / 1917 م پس از درگیریهایی که میان انگلیسیها و عثمانیها رخ داد، انگلیسیها رام‌الله را تصرف کردند (همان، 294؛ دباغ، 8(2) / 237).
در پی سیاستهای انگلستان مبنی‌بر استقرار یهودیان در فلسطین، مبارزاتی علیه این سیاست در سرتاسر فلسطین و ازجمله رام‌الله شکل گرفت؛ به‌گونه‌ای که در اکتبر 1938 / مهر 1317، در شورشی به رهبری محمد عمر نوبانی، ادارۀ پلیس رام‌الله به تصرف مبارزان درآمد؛ اما این شورش توسط نیروهای انگلیسی سرکوب شد و انقلابیها ناگزیر عقب نشستند (همو، 8(2) / 238- 239؛ موسوعة، 295).
پس از پایان جنگ جهانی دوم و اعلان انگلستان مبنی‌بر خروج از فلسطین، سازمان ملل در 1947 م / 1326 ش تصمیم خود را در مورد تقسیم فلسطین به دو دولت یهودی و عربی، و تقسیم شهرها اعلام کرد. ازآن‌پس درگیریهایی میان اعراب و یهودیان به وجود آمد؛ در رام‌الله نیز، سازمان جوانان مسلح شکل گرفت. برخی از این جوانان در خلال جنگ جهانی دوم در ارتش بریتانیا، و برخی در ارتش عربی زنار احمر آموزش دیده بودند. با ورود ارتش نجات عربی، دسته‌های یرموک و قادسیه برای فعالیت در رام‌الله مشخص شدند. پس از خروج نیروهای بریتانیا در 1948 م / 1327 ش از فلسطین، نیروهای ارتش عربی نیز پس از چند روز عقب نشستند و کرانـۀ بـاختری ــ کـه رام‌الله هـم بخشی از آن بـود ــ تحت حاکمیت اردن هاشمی قرار گرفت. در این دوره رام‌الله به محلی ییلاقی برای گذران فصل تابستان بدل شد و گردشگران از دیگر کشورهای عربی بدانجا سفر می‌کردند (موسوعة، 295؛ القضیة ... ، 255-256؛ جودائیکا، XIII / 1529).
در 1967 م / 1346 ش، طی جنگ شش‌روزه، رام‌الله به اشغال نیروهای اسرائیلی درآمد و بسیاری از ادارات دولتی اسرائیل بدانجا انتقال یافت. در آن زمان دولت اسرائیل مردم رام‌الله را خلع سلاح کرد و شماری از مبارزان سازمانهای فلسطینی و افرادی را که با سازمان آزادی‌بخش فلسطین همکاری داشتند، زندانی یا تبعید نمود (بریتانیکا، VIII / 401؛ موسوعة، 296؛ دباغ، 8(2) / 215). همچنین دولت اسرائیل ساکنان فلسطینی 3 روستای عمواس، بیت نوبا و یالو در رام‌الله را بیرون راند تا شهری با ساکنانی یهودی احداث نماید. در این زمان شمار قابل توجهی از مردم منطقۀ جریکو که به‌سبب قطع آب از سوی اشغالگران، ناگزیر به ترک کاشانه شده بودند، در رام‌الله اسکان یافتند (نخله، I / 486-487, 511, 521).
رام‌الله مقر یاسر عرفات رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین بود. این شهر پس از آغاز انتفاضۀ دوم (= اقصى) در 2000 م / 1379 ش، دو بار توسط نیروهای اسرائیلی محاصره شد («نگاهی ... »، بش‍ ؛ «حصار ... »، بش‍‌ ). شهر رام‌الله امروزه مقر تشکیلات خودگردان فلسطین است.
از شخصیتهای بنام رام‌الله می‌توان به فؤاد شطاره جراح معروف و رئیس مؤسسۀ سیاسی جمعیت عربی نیویورک، خلیل طوطح از بزرگان تعلیم و تربیت در فلسطین، فرحات یعقوب زیاده استاد زبان عربی، و بولس شحاده صاحب روزنامۀ مرآة الشرق اشاره نمود (دباغ، 8(2) / 251-253).

مآخذ

ابوالسعود، حاتم محیی‌الدین، مدن فلسطین، بیروت، 1993 م؛ «حصار الزعیم یاسر عرفات فی مقر المقاطعة»، کوفیاپرس (مل‍ )؛ دباغ، مصطفى مراد، بلادنا فلسطین، الخلیل، 1394 ق / 1974 م؛ زبال، سلیم، «رام‌الله»، العربی، 1961 م، شم‍ 32؛ شراب، محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، دمشق / بیروت، 1407 ق / 1987 م؛ عبدالسلام، عادل، «المیاه فی فلسطین»، الموسوعة الفلسطینیة، خاص، بیروت، 1990 م، ج 1؛ فرحان، یحیى، قصة مدینة رام‌الله و البیرة، تونس، 1984- 1988 م؛ القضیة الفلسطینیة و الخطر الصهیونی، بیروت، 1973 م؛ موسوعة المدن الفلسطینیة، دمشق، 1990 م؛ «نگاهی به انتفاضۀ اول و دوم فلسطین و علل پیدایش آن»، تسنیم‌نیوز (مل‍‌ )؛ نیز:

Britannica, micropaedia, 1978; Citypopulation, www.citypopulation.de (acc. Jun. 12, 2017); Encyclopaedia Judaica, New York, 1971; Nakhleh, I., Encyclopedia of the Palestine Problem, New York, 1991; Kofiapress, www.kofiapress.net / main / video / 79534 (acc. Mar. 29, 2015); Tasnim News, www.tasnimnews.com / fa / news / 1394 / 07 / 19 / 885384.

نوشین صاحب