افرائم سوری، قدیس

افرائم سوری، قدیس \qeddīs efrāem-e sūrī\، (ح 306- 373 م)، مفسر سوریِ کتاب مقدس، عالم الٰهیات، مصنّف و سرایندۀ نیایشها و سرودهای دینی و مجتهد کلیسا. در زبان سریانی اَفْرِم نامیده می‌شود و افرائیمِ سوری نیز خوانده شده است. وی موثق‌ترین نمایندۀ کلیسای سریانی‌زبان در سدۀ 4 م بود و تأثیر زیادی بر کلیساهای یونانی و لاتینی گذاشت؛ هم در کلیسای ارتدکس شرق و هم در کلیسای کاتولیک رمی، مورد احترام بوده و هست. به او «چنگِ روح‌القدس» و «چامه‌سرای اسرارِ الٰهی» لقب داده بودند. 
افرائم در نصیبین، واقع در بین‌النهرین به دنیا آمد و والدینش احتمالاً بر دین سنتی بین‌النهرینی بودند. در 18 (یا 28) سالگی غسل تعمید گرفت و رسماً مسیحی شد. به‌زودی به درجۀ شمّاسی رسید و چند سال در مدرسۀ الٰهیات نصیبین تدریس کرد؛ در جوانی دستیار قدیس یعقوب، اسقف نصیبین، بود. به‌رغم اعتبار بسیاری که برای او قائل بودند، از قبول مراتب بالاتر کلیسایی خود‌داری می‌کرد، چنان‌که از پذیرش منصب اسقفی سر باز زد. 
زمانی‌که در نصیبین می‌زیست، در گیر‌و‌دار کشمکشهای ایران و روم، این شهر در محاصرۀ ایرانیان افتاد؛ در این هنگام، خطابه‌های او مشوق مدافعین شهر بود. اما شهر را توان مقاومت نبود و امپراتور روم، نصیبین را تسلیم ایرانیان کرد (363 م)؛ پس افرائم و بسیاری از مسیحیان از شهر گریختند. وی به ادسا (الرُّها، اورفای کنونی در ترکیه) رفت، در آن شهر عزلت گزید و به موعظه و تألیف آثار گوناگون ادامه داد. همچنین در مدرسۀ مشهور آنجا، که احتمالاً خود وی تأسیس کرده بود و هدفش اساساً تفسیر کتاب مقدس بود، تدریس می‌کرد. 
آثار افرائم مشتمل است بر شروح بر عهد عتیق و عهد جدید، و مواعظ و اشعار دینی به زبان سریانی. ازجمله شروح او می‌توان به حاشیه‌ای اشاره کرد که بر نسخۀ سریانی عهد جدید، معروف به دیاتسارون، نوشت. ولی از این تفاسیر تقریباً چیزی باقی نمانده است. افرائم در تفاسیرش بر کتاب مقدس اسلوب تاریخی مکتب انطاکیه را پی‌گرفت، اما در آثار شعری‌اش به مکتب تمثیلی اسکندریه نزدیک شد. سرودهای دینی او نمونۀ عالی سنت عرفانیِ مکتبِ ادسا ست که احتمالآً خود وی بنیاد نهاده بود. این سرودها به‌سبب مضامین عرفانی و زیبایی شاعرانه‌شان، در شرق بسیار محبوب و مورد احترام بودند و از آنها در نیایشها استفاده می‌شد. درواقع صورت ادبی مورد علاقۀ او شعر بود و رسالات و مواعظی به نظم پدید آورد؛ سروده‌های دینی وی به ترفیع جایگاه روحانی او کمک بسیار کرد. بسیاری از این سروده‌ها در مخالفت با آنچه بدعت خوانده می‌شد، به‌ویژه در رد تعالیم مارکیون (مرقیون) و بردیصان (از رهبران مکاتب گنوسیسی در سدۀ 2 م)، و در نفی آیینِ آریوسی تصنیف شدند. مضامین سروده‌های دیگر او مدح کلیسا به‌مثابۀ استمرار مسیح بر زمین، الٰهیات ایمانی، برتری اخلاقی بکارت و سایر باورهای دینی بود. 
گفته شده است که تصویرپردازیهای افرائم از بهشت و دوزخ تا حدودی الهام‌بخش دانته، در تصنیف کمدی الٰهی بوده است. برخی بیش از 000‘1 اثر به او نسبت داده‌اند. بسیاری از این آثار از زبان سریانی به زبانهای دیگر ترجمه شدند و ترجمه‌های یونانی کتب او (که بعضی هم مجعول بودند) تا سدۀ 6 م رواج داشت. کلیسای کاتولیک رمی در 1920 م اعلام کرد که وی یک «مجتهد کلیسا» بوده است. 

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2008; Collier’s Encyclopedia, ed. W. D. Halsey, New York, 1986; Columbia, 1993; Encarta, 1974. 
بخش ادیان، اساطیر و عرفان