اطلاع

اطلاع \ettelāʾ\، هفته‌نامه‌ای سیاسی ـ خبری در عصر قاجار. انتشار این نشریه زیر نظر محمدحسن اعتمادالسلطنه و سپس خواهرزادۀ او، محمدباقر، در 27 ربیع‌الآخر 1298 ق / 29 مارس 1881 م در تهران آغاز شد و دست‌کم تا 1325 ق / 1907 م ادامه یافت. 
اطلاع، با انگیزۀ درج خبر رویدادهای کشورهای مختلف، هر دوشنبه، در 4 صفحۀ دوستونی منتشر می‌شد، اما پس‌ از 4 شماره، به‌سبب استقبال از آن و نیاز به درج مطالب بیشتر، شمار ستونها به 3 ستون در صفحه افزایش یافت (قاسمی، 2 / 1639-1643؛ براون، تاریخ ... ، 2 / 219). براون این روزنامه را سخن‌گوی نیمه‌رسمی دولت ایران و همتای روزنامۀ رسمی ایران می‌داند (همانجا)، ولی اطلاع در صفحۀ اول هر شماره، با بیان اینکه «از قید رسمیت خارج است»، از خوانندگان می‌خواست مقالاتی مفید به حال ملت و اطلاع عامه، برای چاپ بفرستند (نک‍ : قاسمی، 2 / 1641). 
اطلاع گاه سربی و گاه سنگی چاپ می‌شد (همو، 2 / 1643) و برای مشترکان روزنامۀ ایران رایگان بود، اما از غیرمشترکان وجه اشتراک دریافت می‌شد (صدر هاشمی، 1 / 194) که مبلغ آن باتوجه به بعد مسافت کشورها تعیین می‌شد (براون، همان، 2 / 220). تذکر این نکته در هر شماره شاید بدان معنا باشد که دایرۀ توزیع اطلاع گسترده بوده است. 
اعتمادالسلطنه چاپ این روزنامه را از ابتکارات شخصی خود می‌داند و آن را در شمار نشریاتی قرار داده بود که باید برای ناصرالدین شاه می‌خواند ( المآثر ... ، 1 / 142). براون (همان، 2 / 219) از یک سو اطلاع را از ‌لحاظ درج قراردادهای دولتی و اسناد مشابه دارای اهمیت می‌داند و از سوی دیگر، آن را فاقد مقالات مفید سیاسی برمی‌شمرد. او همچنین می‌افزاید که اطلاع، همراه نشریاتی چون شرف و ایران، به چاپلوسی شاهزادگان قاجار می‌پرداخت ( انقلاب ... ، 260)، ولی صدر هاشمی آن را از نظر آگاهی به حوادث کشورهای اروپایی و آمریکایی، در میان نشریات فارسی‌زبان، بی‌نظیر دانسته است (1 / 195). 
مندرجات اطلاع را بیشتر اخبار داخلی، اخبار کشورهای جهان، اعلان، تحلیل اخبار، پاورقی، مقالات سیاسی و علمی، و معرفی کتاب تشکیل می‌داد (اعتمادالسلطنه، همانجا؛ قاسمی، 2 / 1640-1641، 1651-1652؛ صدر هاشمی، همانجا) که از برخی روزنامه‌های فارسی چاپ خارج و چند روزنامۀ معروف انگلیسی و فرانسوی گرفته می‌شد (قاسمی، 2 / 1651؛ محیط، 51) و کسانی چون اعتمادالسلطنه، محمدحسین فروغی، علی‌محمد کاشانی، شیندلر، مخبرالدوله، میرزا رضا دانش، محمدطاهر میرزا، محمدحسین بن مسعود انصاری و محمود ملک‌الشعرا در تألیف و ترجمۀ آن همکـاری داشتند (اعتمادالسلطنـه، روزنامه ... ، 81، 112، 843؛ قاسمی، 2 / 1655؛ صدر هاشمی، 1 / 198؛ محیط، همانجا). 
پس ‌از مرگ اعتمادالسلطنه (1313 ق / 1895 م)، انتشار اطلاع همچنان ادامه یافت و حتى در دوره‌ای که سانسور بر بسیاری از مطبوعات فارسی حاکم بود، این نشریه از گزند آن در امان ماند (کهن، 2 / 180). سرانجام این نشریه بنابر گفتۀ براون در 1325 ق / 1907 م تعطیل شد ( تاریخ، همانجا)؛ هرچند صدر هاشمی (همانجا) در سال آن تردید کرده است. 

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن، روزنامۀ خاطرات، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1345 ش؛ همو، المآثر و الآثار، به‌کوشش ایرج افشار، تهران، 1363 ش؛ براون، ادوارد، انقلاب ایران، ترجمۀ احمد پژوه، تهران، 1338 ش؛ همو، تاریخ مطبوعات و ادبیات ایران در دورۀ مشروطیت، ترجمۀ محمد عباسی، تهران، 1337 ش؛ صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1363 ش؛ قاسمی، فرید، سرگذشت مطبوعات ایران، تهران، 1380 ش؛ کهن، گوئل، تاریخ سانسور در مطبوعات ایران، تهران، 1362 ش؛ محیط طباطبایی، محمد، تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، تهران، 1366 ش.

علی میرانصاری