اشی

اشی \ašī\، اسم عام در گاهان (یسن 4:28، 1:43، 48: 8، 10:51) با معانی دوگانۀ پاداش، کیفر و تاوان (اجر و جزا)، و در اوستای متأخر (مثلاً یسن 3:9، 3:56) به‌معنای پاداش، بهره، سهم و آنچه به دست می‌آید. اشی با این بار معنایی، ایزدبانوی تقسیم‌کنندۀ پاداش یا کیفر عمل و نیز ثروت در گاهان (یسن 4:31، 12:43) و ایزدبانوی نعمت، توانگری و باروری در اوستای متأخر است (یشت 17). 
واژۀ اشی (از صورت کهن ti-ŗ*) از ریشۀ ar-٭ و پسوند ti- که اسم معنی مؤنث می‌سازد، ترکیب شده است. اینسلر ar- را بـه‌معنای «سزاواربـودن» در نظر می‌گیرد و بنابراین اشی را «پاداش»، و «آنچه کسی سزاوار آن است» می‌داند (ص 131)، و بارتولمه ar- را «اعطاکردن، دادن» و اشی را «آنچه از نیک و بد به‌سبب سزاواری به فرد می‌رسد، بهره، سهم، مزد، پاداش» معنی کرده است (ص 184).
با توجه به یسن 4:43، 12، به ‌نظر می‌رسد که ایزدبانو اشی، همانند اهوره‌مزدا، تقسیم‌کردن پاداش و نیز تاوان و کیفر در میان نیکان و بدان را بر عهده داشته است (نک‍ : لومل، 158). اشی در گاهان، نماد پاداش و تاوان است و با سروش و وهومن، که به‌ترتیب مظهر فرمان‌بری و اندیشۀ نیک هستند، پیوند نزدیکی دارد.
اشی تنها در یک مورد (یسن 10:51) با اشه همراه شده است. 
 به‌نظر دومزیل، با آنکه اشی در گاهان مفهومی آخرت‌شناختی دارد، می‌توان او را برابرِ بَهگه، خدای باستانی هند، دانست، زیرا اشی و بهگه، هر دو، تقسیم‌کنندۀ داراییها هستند (ص 139).
در اوستای متأخر، اشی دیگر آن مفهوم ژرف آخرت‌شناختیِ گاهانی را ندارد، بلکه ایزدبانوی بخت، رفاه مادی و باروری است. سراسر اَردیَشت بـه ستـایش‌ اشی اختصاص دارد (نک‍ : ه‍ د، اردیشت). اشی خواهر امشاسپندان، سروش، رشن، میثره و دئنا (دین مزدیسنی) و دختر اهوره‌مزدا و آرمَیتی است (یشت 16:17) و مانند اَرِدوی سوره اَناهیتا، او هم به پیکر دختری بلندبالا و خوش‌اندام که کمربند بر میان بسته است، ظاهر می‌شود (یشت 107:13، 1:17، نیز 64:5). در خانه‌ای که این ایزدبانو پا بگذارد، بویهای خوش پراکنده می‌شود و مردانی که او را همراهی ‌کنند، بر قلمروهایی پر از نعمت که در آنها گوشت (نماد فراوانی) نهاده شده است، فرمانروایی می‌کنند (یشت 7:17). در خانه‌های این مردان، تختهایی با فرشهای خوب، بالش‌دار و زرین‌پایه، بسترهای گسترده‌شده و دیگر داراییهای گران‌بها وجود دارد (یشت 6:17، 9). اشی افزون بر آنکه ایزدبانوی رفاه مادی و توانگری است، ایزدبانوی باروری نیز هست، اما با وجه اخلاقی و معنوی ژرف. او از زنانی که فرزند نمی‌زایند، زنانی که از مردانی جز شوهران خود دارای فرزند می‌شوند و مردانی که دختران را بدون آنکه به همسری‌شان بگیرند، آبستن می‌کنند، گله‌مند است (یشت 9:17 بب‍ ‌). او به‌عنوان ایزدبانوی باروری، از شرکت زنان و مردانی که سن باروری آنها گذشته است و نیز از کودکان نابالغ و دختران ازدواج‌نکرده در مراسم نثار «زور»، که برای او برپا می‌شود، ناخشنود است (یشت 54:17). درمان‌بخشی نیز به اشی نسبت داده شده است. اشی از همۀ درمانهایی که در آبها، چارپایان و گیاهان هست، برخوردار است (یسن 2:52، 4:60؛ یشت 32:13). یکی از القاب او «دارندۀ چرخهای پُرسرو‌صدا» است (یشت 1:17). او گردونۀ میثره را که برادر او ست، هدایت می‌کند (یشت 66:10). جمشید، فریدون، خسرو، گشتاسپ، زردشت و هوم برای او قربانی می‌کنند و حاجت خود را از او می‌خواهند (یشت 24:17-52). در یسن هفت ‌ها، نام اشی همراه ایزدبانوان دیگر در ردیف نام زنان مزدا آمده است (یسن 2:38؛ نیز نک‍ : دوشن‌گیمن، 148). یکی از مواهبی که اشی می‌بخشد، خورنه (فرّ) است و اشی خود «دهندۀ خورنۀ نیک» لقب دارد.
در اوستای متأخر، پیوند اشی و سروش ژرفای بیشتری یافته است؛ این دو در یسنا (1:10، 6:37، 3:57) و نیز ویسپرد (16:11، 1:7) با هم یاد می‌شوند. اشی خواهر سروش نیز هست و تنها ایزدی که لقب اَشیَه (مثلاً یسن 6:60؛ وندیداد، 22:18) و اَشیَونت (یسن 7:1، 3:56) دارد، سروش است. بارتولمه اشیونت را مشتق از اسم عام اشی و به‌معنای «دارای پاداش» گرفته است، ولی اشیه را «آن‌که در کنار اشه، قانون مقدس، قرار می‌گیرد»، معنی کرده، و مشتق از اشه دانسته است (ص 259, 264). با توجه به آنکه اشی خواهر سروش است، نیبرگ (ص 66) اشیه را «پیوسته با اشی»، و گرشویچ (ص 194) آن را «دوست اشی» معنی کرده است (نیز نک‍ : دومزیل، 140). در تقویم زردشتی، روز بیست‌وپنجم هر ماه به‌نام اشی خوانده شده است.

مآخذ

اوستا؛ نیز:

Bartholomae, Ch., Altiranisches Wörterbuch, Berlin, 1961; Duchesne-Guillemin, J., Religion of Ancient Iran, tr. K. M. Jamasp-Asa, Bombay, 1973; Dumézil, G., Les Dieux souverains des Indo-Européens, Paris, 1952; Gershevitch, I., The Avestan Hymn to Mithra, Cambridge, 1967; Insler, S., «The Gāthās of Zarathustra», Acta Iranica, vol. I; Lommel, H., Die Yäšt’s des Awesta, Göttingen, 1927; Nyberg, H. S., Die Religionen des alten Iran, Osnabrück, 1966.

مریم سینایی