اسنیان

اسنیان \eseniyān\، از مهم‌ترین فرقه‌های یهودی با مشرب زهدگرا. آنان پس از دورۀ مَکابیان (یا حَشمونیان)، از حدود 150 ق‌م تا 74 م، در فلسطین می‌زیستند. 
در کتاب مقدس و نیز در ادبیات ربانی، از این جماعت سخنی نرفته است؛ از این ‌رو، دانسته‌های موجود دربارۀ آنان بیشتر بر پایۀ گزارشهای نویسندگان یهودی، مسیحی و جز آنها ست ( ERE). ظاهراً اسنیان در میان حَسیدیم (ه‍ م) نشو و نما یافتند که گروهی از پرهیزکاران یهودی، و دارای پیوندهای فکری با فَریسیان بودند (جودائیکا).
به‌ نظر می‌رسد که اسنیان در جامعۀ یهودیان اورشلیم از اهمیتی برخوردار بودند، چندان‌که یکی از دروازه‌های شهر نیز به نام ایشان، «دروازۀ اسنیان» خوانده می‌شد (یوسفوس، «جنگ ... »، III / 243). هرچند اسنیان از شرکت در فعالیتهای سیاسی دوری می‌جستند و از جنگ و خون‌ریزی روی‌گردان بودند، در نخستین قیام یهودی در برابر سلطۀ رومیان (66-77 م)، یکی از آنان به نام یوحنای اِسِنی، فرماندهی گروهی از مبارزان یهودی را عهده‌دار بود (همان، II / 567؛ نیز نک‍ : بریتانیکا، XVII / 951). در این جنگ، بسیاری از اسنیان کشته شدند (یوسفوس، همان، II / 153).
اسنیان به‌سبب زهدگرایی و تمایلات باطنی، از زندگی عادی دوری گزیده، و رهبانیت اختیار کرده بودند؛ از این ‌رو، با اینکه در شهرها بودند، بیشتر در اجتماعهای خاصِ خود، و دور از هیاهو می‌زیستند (همان، II / 371؛ دانیلو، I / 34؛ دورسه، I / 539؛ زوی وربلـووسکی، II / 23؛ جودائیکا؛ نیز ERE). پلینـی، تاریخ‌نگار رومی، یکی از اقامتگاههای آنان را جایی میان اَریحا و عین جِدی، در کرانۀ غربی بحرالمیت، یاد کرده است (II / 277؛ نیز نک‍ : جودائیکا؛ ER).
اسنیان در سراسر زندگی در خواندن تورات و دیگر کتابهای مقدس بسیار می‌کوشیدند و در مجامع خود به آموزش آنها می‌پرداختند. آنان احکام و شعایر دینی را با دقت تمام مراعات می‌کردند و در گرامی داشتن روز سبت (شنبه) و رعایت احکام آن، از همۀ یهودیان سخت‌گیرتر بودند و در این روز به خواندن تورات یا آموزش کتابهای مقدس، و به تأمل و عبادت مشغول می‌شدند (یوسفوس، همـان، II / 379-381؛ جودائیکا؛ نیز ERE). آنان دوری از شهوتها را از بزرگ‌ترین فضیلتهای اخلاقی به شمار می‌آوردند و از ازدواج، و به‌طور کلی از زنان روی‌گردان بودند و در اجتماعهایشان زنان را راهی نبود (یوسفوس، همان، II / 369؛ پلینی، همانجا؛ نیز ERE). 
اسنیان، برای ادامۀ حیات اجتماع خود، فرزندان کسانی را که تمایل به گرویدن به جمع آنان داشتند، می‌پذیرفتند و به آموزش و تربیت آنان بر پایۀ اصول و آموزه‌های خود می‌پرداختند (یوسفوس، همان، نیز ERE، همانجاها). آنان ثروت‌اندوزی را روا نمی‌دانستند و در میانشان اصل بر اشتراک اموال بود. خرید و فروش نیز در میانشان مرسوم نبود. تازه‌واردانی که به جمع آنان می‌پیوستند، می‌بایست همۀ اموال و دارایی خود را به خزانۀ عمومی گروه واگذارند و خود به اندازۀ دیگران از آن سهم برند. افزون بر این، آنان با برده‌داری نیز مخالف بودند (یوسفوس، همان، II / 368-371، «آثار باستانی ... »، IX / 18-19؛ جودائیکا؛ نیز ERE). در جامعۀ اسنیان پرداختن به برخی مشاغل، چون ساخت سلاح و ادوات جنگی، ممنوع بود و افراد بیشتر به کشاورزی و کارهای دستی اشتغال داشتند (همانجا؛ یوسفوس، «جنگ»، II / 372، «آثار باستانی»، همانجا). آنان پس از کار و کوشش سختِ روزانه، در محلی مخصوص گرد می‌آمدند و همگان، با آدابی ویژه، غذای مشترک می‌خوردند (همو، «جنگ»، II / 372-375). اسنیان به پاکیزگی تن بسیار اهمیت می‌دادند. آنان پیش از غذا و پس از آن به نظافت خود می‌پرداختند و حتى اگر به‌طور اتفاقی، شخصی بیرون از جمع خودشان یا فردی تازه‌وارد آنان را لمس می‌کرد، خویش را پاک می‌کردند. اسنیان همواره لباس سپید می‌پوشیدند (همان، II / 371؛ ERE).
یکی از مهم‌ترین آداب این فرقه مناسک مربوط به ورود اعضای جدید بدان بود. داوطلبان دارای صلاحیت می‌بایست دورۀ آزمایشیِ دومرحله‌ای (یک‌ساله و دوساله) را بگذرانند و سپس سوگند یاد کنند تا به عضویت جامعه درآیند (یوسفوس، همان، II / 374-377؛ جودائیکا؛ نیز ER). اسنیان در میان خود سلسله‌مراتبی چهارگانه داشتند و هر طبقه نسبت به طبقۀ زیرین از برتری ویژه‌ای برخوردار بود. افراد طبقات زیرین می‌بایست حتى از لمس کردن فرادستان خویش بپرهیزند و اگر چنین می‌شد، فرد فرادست لازم بود همچون هنگام تماس یافتن با بیگانه، غسل تطهیر به‌جای آورد. به‌گفتۀ فیلون، از جملۀ اموری که اسنیان به پیروان مکتب خود می‌آموختند، تقوا، تقدس، عدالت و شناخت نیک و بد بود که با عشق به خدا، عشق به تقوا و عشق به انسان به دست می‌آمد. البته عشق به خدا با حفظ پاکی و خلوص در سراسر زندگی، و پرهیز از دروغ‌گویی و ناراستی اثبات می‌شد و فرد می‌بایست در همه حال، خداوند را سبب همۀ نیکیها بداند (ERE).
اسنیان معتقد به جاودانگی نفس بودند و باور داشتند که نفس از لطیف‌ترین مادۀ اثیری نشئت گرفته، در حالی که جسمْ فاسدشدنی و ترکیب‌یافته از مواد ناپایدار است. نفوس در زندان تن گرفتار شده‌اند، اما پس از مرگ، هنگامی که از قید و بندهای جسم آزاد شوند، شاد و خرسند به بالا صعود می‌کنند. برای نفوس پاک و شایسته جایگاهی در ورای اقیانوس در نظر گرفته شده است که رنج و آزار بدان راه ندارد، در حالی که نفوس شریر به سردابه‌ای تاریک، ترسناک و پر درد و رنج فرستاده می‌شوند و نصیب آنان کیفری ابدی خواهد بود که از آن رهایی نتوانند یافت (یوسفوس، همان، II / 381-383). 
از زمانی که طومارهای بحرالمیت کشف شد، به‌سبب مشابهتهای موجود میان فرقۀ قُمران و اسنیان، نظریۀ یکی بودن این دو فرقه رواج یافت. با این حال، تفاوتهایی نیز میان این دو فرقه وجود داشته است. اگرچه نام اسنیان در هیچ‌جای عهد جدید نیامده است، برخی همانندگیها ممکن است بر تأثیر غیرمستقیم این فرقه بر مسیحیت دلالت داشته باشد (ER). افزون بر آن، برخی از پژوهشگران عهد جدید برآن‌اند که ممکن است برخی عناصر اسنی به ساختار کلیسای صدر مسیحیت راه یافته باشد (جودائیکا). 

مآخذ

Britannica, macropaedia, 1978; Daniélou, J. and H. Marrou, The First Six Hundred Years, tr. V. Cronin, New York, 1964; Doresse, J., «Gnosticism», Historia Religionum, eds. C. J. Bleeker and G. Widengren, Leiden, 1969-1971; ER; ERE; Josephus, Jewish Antiquities, tr. R. Marcus, London, 1966; id, The Jewish War, tr. J. Thackeray, London, 1976; Judaica; Pliny, Natural History, tr. H. Rackham, London, 1947; Zwi Werblowsky, R. J.,«»Judaism», Historia Religionum, eds. C. J. Bleeker and G. Widengren, Leiden, 1971. 

محمدجواد شمس (دبا)