اسمیث، دیوید یوجین

اسمیث \(esmīs(t\، دیوید یوجین (1860- 1944 م / 1238- 1323 ش)، ایران‌شناس، خاورشناس و ریاضی‌دان آمریکایی. او پژوهشگر تاریخ ریاضیات و نیز تاریخ علم و ادبیات ایران بود. 

اسمیث در ایالت نیویورک زاده شد و تا 1887 م، دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری را در دانشگاه سیراکیوز گذراند ( آمریکانا، ذیل «اسمیث، دیوید یوجین»). او از 1891 تا 1898 م استاد دانشسرای مقدماتی ایالت میشیگان ( فرهنگ ... ، ذیل «اسمیث، دیوید یوجین»)، از 1898 تا 1901 م مدیر مدرسۀ دولتی شهر براک‌پورت در ایالت نیویورک، و پس از آن تا 1926 م استاد ریاضی دانشسرای عالی دانشگاه کلمبیا بود ( آمریکانا، فرهنگ، همانجاها). اسمیث در همین دوران، مسئولیتهای دیگری هم داشت و ازجمله از 1902 تا 1916 م سردبیر بخش ریاضی «دانشنامۀ جهانی»، از 1902 تا 1920 م کتابدار کتابخانۀ انجمن ریاضیات آمریکا، از 1927 م سردبیر بخش ریاضی «دانشنامۀ بریتانیکا» (همانجا) و مدتی دراز نیز عهده‌دار سردبیری نشریۀ انجمن ریاضی آمریکا و همکار دیگر نشریات در زمینۀ ریاضیات بود ( آمریکانا، همانجا).
اسمیث در 1924 م انجمن تاریخ علم را در شهر بوستن بنیاد نهاد و افزون بر سامان دادن پژوهشهای دیگران، خود نیز بیش از 400 اثر در زمینۀ ریاضیات به چاپ رساند. از جملۀ این آثار چندین مقاله دربارۀ ریاضیات هندی، چینی و عربی است که در نشریات معتبر علمی، ازجمله ایسیس و «مجلۀ ریاضیات» به چاپ رسیده ‌است ( فرهنگ، همانجا).
اسمیث در 1934 م / 1313 ش برای شرکت در جشنهای هزارۀ فردوسی به ایران سفر کرد و پس از آن، دستاوردهای پژوهش خود دربارۀ ادبیات ایران را در چند کتاب و مقاله انتشار داد که ازجملۀ آنها برگردان انگلیسی رباعیات خیام (1933 م)، و مقالۀ «اقلیدس، عمر خیام و ساکّری» (1935 م) است. افزون بر آن، کتاب‌شناسی نسخه‌های خطی شاهنامه و چاپهای گوناگون آن با عنوان «هزارۀ فردوسی، 935-1935 م» به‌کوشش او در آمریکا منتشر شد (سحاب، «ذیل اسمیت، داوید»؛ فرهنگ، همانجا). 
با این همه، اسمیث بیش از هر چیز به‌سبب مطالعاتش در زمینۀ تاریخ ریاضیات شهرت دارد. او برای شناساندن سهم پیشینیان در این حوزۀ علمی، در 1908 م فهرستی از نوشته‌های ریاضی متعلق به پیش از سدۀ 17 م را منتشر کرد. وی سپس، با همکـاری لـوییس چـارلـز کارپینسکی، کتاب «اعـداد هنـدی ـ عربی»را نوشت که در 1911 م در بوستن منتشر شد (سارتن، 440-441 ؛ عقیقی، 3 / 999). همچنین «تاریخ ریاضیات ژاپنی» (شیکاگو، 1914 م) را با همکاری یوشیو میکامی نوشت و چند اثر دیگر هم دربارۀ هندسۀ تحلیلی و آموزش ریاضی، به‌تنهایی یا با همکاری دیگران، تألیف کرد (سارتن، 441). اما مهم‌ترین اثر اسمیث کتـاب «تـاریخ ریـاضیات» است که آن را در دو جلـد (بوستن، 1923 و 1925 م) منتشر کرد ( فرهنگ، همانجا). او که پیش‌تر به ترجمۀ شرح ابوریحان بیرونی از زیج خوارزمی پرداخته بود (عقیقی، 3 / 1000)، در کتاب «تاریخ ریاضیات»، خوارزمی را بزر‌گ‌ترین ریاضی‌دان دربار مأمون دانسته است (قربانی، 2).
اسمیث دارایی خود را صرف گردآوری کتاب و به‌ویژه آثار ریاضی کرد و مجموعه‌ای غنی فراهم آورد که پیش از مرگش آن را به دانشگاه کلمبیا بخشید ( فرهنگ، همانجا).

مآخذ

سحاب، ابوالقاسم، فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1356 ش؛ عقیقی، نجیب، المستشرقون، قاهره، 1964-1965 م؛ فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1376 ش؛ قربانی، ابوالقاسم، ریاضی‌دانان ایرانی، تهران، 1350 ش؛ نیز:

Americana , 1963; Sarton, G., «Review of History of Mathematics (vol. I) by David Eugene Smith», ISIS, 1924, vol. VI.

عسکر بهرامی