اسمیث، سر رابرت مرداک

 اسمیث \(esmīs(t\، سِر رابرت مِرداک (1835-1900 م / 1251- 1318 ق)، باستان‌شناس بریتانیایی و کارشناس تاریخ هنر ایران.
اسمیث در اسکاتلند زاده شد و پس از تحصیل در دانشگاه گلاسگو، در 1855 م به عضویت گروه مهندسان سلطنتی بریتانیا درآمد ( فرهنگ ... ، ذیل «اسمیت، رابرت مرداک»). او به‌همراه یک هیئت باستان‌شناسی کاوشهایی در آسیای صغیر (1856- 1859 م) و شمال لیبی (1860-1861 م) انجام داد؛ از مهم‌ترین دستاوردهای این هیئت، یافتن محل آرامگاه موسولوس ــ از عجایب هفت‌گانۀ جهان باستان ــ بود (همانجا؛ رایت، 159).
اسمیث در 1863 م / 1280 ق، در 28سالگی در زمرۀ گروهی از افسران انگلیسی برای همکاری در تأسیس خط تلگراف ایران وارد این کشور شد و دو سال بعد به مقام مدیریت ادارۀ تلگراف هند و اروپا رسید (همو، 154). او که در زبان و ادبیات فارسی تبحر داشت، دیری نگذشت که به هنر و آثار باستانی ایران علاقه‌مند شد. در 1873 م که برای گذراندن مرخصی به بریتانیا رفته بود، با مسئولان موزۀ ساوث‌کِنزینگتِن دربارۀ گردآوری آثار باستانی و اشیاء هنری از ایران به توافق رسید و با دریافت 100 لیره کار را آغاز کرد. او پس از بازگشت به ایران، با اجازۀ مقامات این کشور، به خرید آثار باستانی پرداخت و اشیائی از چینی‌آلات گرفته تا آثار فلزی و منسوجات و تابلوی نقاشی خرید و این مجموعه را که با کاروانی متشکل از 32 قاطر حمل می‌شد، در 1875 م / 1292 ق به لندن برد. سال بعد در آنجا نمایشگاهی از این آثار برگزار کرد و در معرفی آنها نیز جزوه‌ای نوشت و منتشر ساخت (همو، 159؛ طاهری، 445؛ صبا، 255؛ ماهیار، III / 342).
اسمیث 6 سال پس از ورود به ایران، در تهران با خواهر یکی از همکاران انگلیسی‌اش ازدواج کرد و از او صاحب 9 فرزند شد. اما طی سالهای بعد، 4 فرزند و سپس همسرش را از دست داد و در 1884 م / 1301 ق، پس از آنکه 3 فرزند دیگرش هم در اثر بیماری دیفتری مردند، دو فرزند بازمانده را به بریتانیا فرستاد. او سال بعد، خود نیز پس از 20 سال مأموریت در ایران، به کشورش بازگشت و اندکی بعد مدیر مؤسسه‌ای شد که بعدها موزۀ سلطنتی اسکاتلند نام گرفت (رایت، 113، 159). 
اسمیث چندین مقالـه و کتاب دربـارۀ ایران نوشت (نک‍ : صبا، همانجا)، ازجمله کتابی با عنوان «هنر ایران» (1876 م)، که به‌رغم داشتن تصویرهای جالب، اطلاعات چندانی دربارۀ هنر ایران، به‌ویژه تاریخ سفال و فرش در دوران اسلامی، به دست نمی‌دهد (نک‍ : جم‍ ). در ایـن کتاب، نویسنـده حتى مدعی می‌شود که تا پیش از 200 سال قبل، هیچ نگارگر شناخته‌شده‌ای در ایران نبوده است (ماهیار، همانجا؛ طاهری، 444-445؛ غنی، 693). اسمیث همچنین کتابی دربارۀ ارتش ایران نوشت (1883 م) و در کتابی دیگر (1889 م) به تاریخچه‌ای از ارتباط تلگرافی میان بریتانیا و هندوستان پرداخت (صبا، 46). از دیگر موضوعات مورد علاقۀ او نقش رود کارون در روابط بازرگانی بریتانیا با ایران، و نیز سیاست روسیه در آسیای مرکزی بود که مقاله‌هایی هم دربارۀ آنها نوشت (همو، 53, 68, 94, 198).

مآخذ

رایت، دنیس، انگلیسها در میان ایرانیان، ترجمۀ لطفعلی خنجی، تهران، 1359 ش؛ طاهری، ابوالقاسم، سیر فرهنگ ایران در بریتانیا یا تاریخ دویست‌سالۀ مطالعات ایرانی، تهران، 1352 ش؛ فرهنگ خاورشناسان، تهران، 1376 ش؛ نیز:

Ghani, C., Iran and the West, London / New York, 1987; Mahyar Nawabi, Y., A Bibliography of Iran, Tehran, 1987; Ṣabā, M., English Bibliography of Īrān, Tehran, 1965; Smith, R. M., Persian Art, New Delhi, 1981.

عسکر بهرامی