اسمیث، جرج

اسمیث  \(esmīs(t\، جرج (1840-1876 م / 1256-1293 ق)، پژوهشگر انگلیسیِ خطهای باستانی و پیشگام در آشورشناسی.
در سدۀ 19م چند تن از باستان‌شناسان انگلیسی پس از کاوش در ویرانه‌های میان‌رودان (بین‌النهرین)، انبوهی از الواح میخی آشوری و بابلی را به موزۀ بریتانیا منتقل کردند؛ از جملۀ آنان سِر هنری راولینسِن، افسر و کاوشگر نامدار و از پیشگامان رمزگشایی خط میخی فارسی باستان بود. در 1866 م هیئت امنای موزۀ بریتانیا اسمیث را به دستیاری راولینسن گماشت تا او را در نگهداری، طبقه‌بندی و سرهم کردن قطعات شکستۀ الواح یاری کند (هَندکاک، 52 ؛ هابرمن، 42).
اسمیث نه تحصیلات دانشگاهی داشت و نه در زمینۀ زبانهای خاور نزدیک آموزش دیده بود، ولی از کودکی کتاب مقدس و به‌ویژه کتابهای تاریخی عهد قدیم را مطالعه کرده بود و به تمدنهای خاور نزدیک علاقه داشت (همو، 41)؛ ازاین‌رو، در آشورشناسی بر متنهایی تمرکز کرد که به‌ویژه در روشن‌کردن مسائل کتاب مقدس راه‌گشا بودند. او در جریان پژوهشهایش دربارۀ داستان لشکرکشیهای سارگُن دوم، سِنّاخریب، اَسَرحَدّون، و آشوربانی‌پال (ه‍ م ‌م)، اسناد مهم دیگری هم یافت که ازجملۀ آنها قطعه‌هایی بود از داستان گیلگَمِش ــ شاه باستانی اِرِخ (ه‍ م) ــ و لوحۀ یازدهم این داستان، که اسطورۀ آفرینش را در بر داشت، و سرانجام، اسطورۀ هبوط ایشتَر (ه‍ م) به جهان زیرین در جست‌‌و‌جوی تَموز. مضمون کلی این متنها از پیش روشن شده بود، اما افتادگیهای بسیاری در آنها وجود داشت، تا اینکه در دسامبر 1872، اسمیث شرح داستان گیلگمش و برگردانی را از روایت بابِلیِ اسطورۀ طوفان منتشر کرد. این داستان شباهت بسیار به داستان نوح و کشتی او در کتاب مقدس داشت و هنگامی که اسمیث گزارش این کشف را در انجمن باستان‌شناسی کتاب مقدس در لندن ارائه کرد، توجه بسیاری را برانگیخت و موجب شد روزنامۀ دِیلی تلگراف هزینه‌های جست‌و‌جوی سایر قطعات این متنها را بپردازد. هیئت امنای موزه این کمک مالی را در اختیار اسمیث گذاشت و او را به مأموریتی شش‌ماهه فرستاد (پالِک، 15؛ هاوپت، 78 ؛ هابرمن، 41-42؛ واترمن، 221).
اسمیث نخستین‌بار در ژانویۀ 1873 لندن را به‌سوی بین‌النهرین ترک کرد و پس از دریافت «فرمان» از سوی حکومت عثمانی، به کاوش در بین‌النهرین پرداخت. او چندین لوحۀ دیگر، ازجمله لوحۀ دوازدهم داستان گیلگمش را کشف کرد. وی در پاییز سال بعد به انگلستان بازگشت و مطالعۀ الواح به‌دست‌آمده را پی گرفت. گزارش کار اسمیث با عنوان «اکتشافات آشوری: گزارش کاوشها و اکتشافات در نینوا، طی 1873 و 1874» در 1875 م در لندن منتشر شد (هندکاک، همانجا؛ لایِن، 131 ؛ باسکوئن، 265-266 ؛ بِری، 175).
در اکتبر 1875 اسمیث در سفری به قسطنطنیه (استانبول) فرمانی دیگر برای ادامۀ کاوشهایش دریافت کرد و به کشورش بازگشت؛ آن‌گاه در ماه مارس به بغداد رفت و با وجود دشواریهای بسیار، کاوش در آنجا را پی گرفت (باسکوئن، 266)؛ اما در اوت 1876، در راه بازگشت از مأموریت، در نزدیکی شهر حلب سوریه از گرسنگی و بیماری درگذشت (هندکاک، 54؛ لاین، همانجا) و نتوانست برگردانهای خود را با آخرین یافته‌هایش از بین‌النهرین تکمیل و منتشر سازد. بعدها آشورشناسانِ دیگر کاوشها و مطالعات او را پی گرفتند و برگردانهای کامل‌تری از این متنها منتشر کردند (کوک، 269 ؛ پالک، همانجا).
اسمیث همچنین نخستین کسی بود که به گردآوری و مطالعۀ نمونه‌هایی از داستانهای آشوری و بابلی پرداخت که در آنها جانوران به‌عنوان شخصیت و طرف گفت‌وگو ظاهر می‌شوند و آشورشناسان بعدی هم کار او را پی گرفتند (جانستن، 81).
اسمیث در دوران کوتاه زندگی‌اش چند مقاله و کتاب منتشر کرد. در 1866 م اثر کوچک ولی مهمی با عنوان «ارزش آوایی نشانه‌های هجایی میخی» انتشار داد و برپایۀ مطالب به‌دست‌آمده از خوانش و مطالعۀ الواح، مقاله‌ای دربـارۀ تاریخ باستان بابل نوشت که در نشریۀ انجمن باستان‌شناسی کتاب مقدس به چاپ رسید (باسکوئن، 265). او که پس از یافتن کتیبۀ دوزبانۀ قبرسی ـ فنیقی، در 1869 م، موفق به خواندن نشانه‌هایی از خط قبرسی شده بود، یافته‌هایش را به‌صورت مقاله‌ای نوشت و در همان نشریه منتشر کرد (همو، 266 ؛ فریدریش، 130 بب‍ ‌).
اسمیث دو کتاب کوچک دربارۀ تاریخ آشور و بین‌النهرین برای مجموعه‌ای نوشت (باسکوئن، همانجا)، اما نخستین اثر مهم او کتابی با عنوان «تاریخ آشوربانی‌پال» بود که در 1871 م منتشر شد (بری، همانجا). با این همه، انتشار گزارش اسمیث دربارۀ لوحۀ طوفان نوح در دسامبر 1872 برای او شهرت بسیار به ارمغان آورد. او در سال بعد، ترجمۀ این الواح را به‌همراه تصویر آنها و روایتهای تاریخی و دینی دیگر دراین‌باره و نیز مقایسۀ آنها، در کتابی با عنوان «گزارش کلدانی طوفان نوح» منتشر کرد (سِیس، 157).
اسمیث پس از کشف دیگر قطعات روایت گیلگمش، متن و برگردان الواح داستان آفرینش را در کتابی با عنوان «گزارش کلدانی پیدایش» (لاین، 130-131) آورد که به سال 1876 م در لندن منتشر شد (کینگ، 56-57). ویراست دیگری از این اثر، که متنهای بیشتری را در بر داشت، در 1880 م به‌کوشش یکی از همکاران اسمیث منتشر شد (نک‍ : مآخذ، اسمیث).

مآخذ

فریدریش، یوهانس، زبانهای خاموش، ترجمۀ یدالله ثمره و بدرالزمان قریب، تهران، 1365 ش؛ نیز:

Berry, G. R., «The Letters of the RM 2. Collection (Za VIII)», Hebraica, 1895, vol. XI, no. 3 / 4; Boscawen, W. St. O., «Smith, Mr. George», Academy, vol. X, Jul. / Dec. 1876; Cook, F. C., The Origins of Religion and Language : Considered in Five Essays, London, 1884; Handcock, P. S. P., Mesopotamian Archæology, London, 1912; Haupt, P., «The Cuneiform Account of the Deluge», The Old Testament Student, 1883, vol. III, no. 3; Hoberman, B., «BA Portrait: George Smith (1840-1876), Pioneer Assyriologist», The Biblical Archaeologist, 1983, vol. XLVI, no. 1; Johnston, Ch., «Assyrian and Babylonian Beast Fables», The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 1912, vol. XXVIII, no. 2; King, L. W., Babylonian Religion and Mythology, London, 1899; Lyon, D. G., «A Half Century of Assyriology», The Biblical World, 1896, vol. VIII, no. 2; Pollock, S., Ancient Mesopotamia, Cambridge, 1999; Sayce, A. H., «Smith's Babylonian Account of the Deluge (Book Review)», Academy, vol. IV, 1873; Smith, G., The Chaldean Account of Genesis, London, 1876; Waterman, L., «A Half-Century of Biblical and Semitic Investigation», The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 1916, vol. XXXII, no. 4.

عسکر بهرامی