ابن جمهور

اِبْنِ جُمْهور، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ جمهور عمّی‌ عربی‌ بصری‌ (د 210 ق‌/ 825 م‌)، محدث‌ و اديب‌ شيعی‌. مورخان‌، كنيه‌ و نام‌ پدر و جد پدری‌ وی‌ را با اختلاف‌ آورده‌اند. ابن‌نديم‌ (ص‌ 278) وی‌ را محمد بن‌ حسين‌ بن‌ جمهور عمی‌ و نجاشی‌ (ص‌ 337)، محمد بن‌ جمهور عمی‌ خوانده‌ است‌. طوسی‌ از او با نام‌ محمد بن‌ جمهور عمی‌ عربی‌ بصری‌ ( رجال‌، 387) و نيز با عنوان‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ جمهور عمی‌ بصری‌ ( الفهرست‌، 284) ياد كرده‌ است‌. همچنين‌ طوسی‌ ( رجال‌، 387، 512، اختيار، 416) تصريح‌ دارد كه‌ اين‌ نامها متعلق‌ به‌ يك‌ شخص‌ است‌ و او را از طايفۀ بنی‌ عمّ تميم‌ دانسته‌ است‌. وی‌ 110 سال‌ زيست‌، اما تاريخ‌ تولد او دانسته‌ نيست‌ (نجاشی‌، همانجا). مسلم‌ است‌ كه‌ او از ياران‌ خاص‌ حضرت‌ رضا (ع‌) بوده‌ و از آن‌ حضرت‌ روايت‌ كرده‌ است‌ (ابن‌نديم‌، همانجا؛ طوسی‌، الفهرست‌، همانجا). ابن‌جمهور از ابی‌ معمر، ابراهيم‌ الاوسی‌، يونس‌ بن‌ عبدالرحمن‌، فضالة بن‌ ايوب‌، احمد بن‌ حمزه‌، ادريس‌ بن‌ يوسف‌، اسماعيل‌ بن‌ سهل‌، شاذان‌ بن‌ خليل‌ صفوان‌ ابن‌ يحيی‌، عبدالرحمن‌ بن‌ ابی‌ نجران‌ و ديگران‌ روايت‌ كرده‌ است‌ (خوبی‌، 15/ 180). معلی‌ بن‌ محمد، علی‌ بن‌ محمد، حسين‌ بن‌ محمد اشعری‌، احمد بن‌ حسين‌ بن‌ سعيد، احمد بن‌ محمد كوفی‌، ابويحيی‌ اهوازی‌، يعقوب‌ بن‌ يزيد، عمركی‌ بن‌ علی‌ و ديگران‌ از او حديث‌ نقل‌ كرده‌اند (كلينی‌، 1/ 62، 4/ 417؛ ابن‌قولويه‌، 174؛ قمی‌، 2/ 154؛ ابن‌ بابويه‌، 1/ 124؛ نجاشی‌، همانجا؛ طوسی‌، الفهرست‌، همانجا؛ همو، رجال‌، 512؛ همو، تهذيب‌، 1/ 295). ابن‌جمهور را غالی‌ و در حديث‌ ضعيف‌ و سست‌ ايمان‌ دانسته‌اند (طوسی‌، الفهرست‌، همانجا؛ نجاشی‌، همانجا). همچنين‌ طوسی‌ او را در زمرۀ كسانی‌ برشمرده‌ كه‌ از معصوم‌ حديث‌ نقل‌ نكرده‌ است‌. ابن‌ قولويه‌ در كامل‌ الزيارات‌ (زيارت‌ عاشورا) با واسطۀ دوراوی‌ (حسين‌ بن‌ محمد بن‌ عامر و معلی‌ بن‌ محمد) از او حديث‌ نقل‌ كرده‌ است‌ (ص‌ 174). ياقوت‌ از او ابياتی‌ ياد كرده‌ كه‌ حكايت‌ از شركت‌ وی‌ در مجالس‌ بزم‌ و طرب‌ دارد (2/ 688). ابن‌ داوود حلی‌ از ابن‌ جمهور شعری‌ ديده‌ كه‌ وی‌ در آن‌ حرام‌ خدا را حلال‌ شمرده‌ است‌ (ص‌ 502). آثار او را چنين‌ ذكر كرده‌اند: ادب‌ العلم‌، الرسالة المذهبة (الذهبية) كه‌ به‌ نام‌ طب‌ الرضا هم‌ ناميده‌ می‌شود، صاحب‌ الزمان‌، الملاحم‌ (الملاحم‌ الكبير)، وقت‌ خروج‌ القائم‌ و الواحدة فی‌ الاخبار و المناقب‌ و المثالب‌ (آقا بزرگ‌، 1/ 387، 11/ 224، 25/ 1، 134، 22/ 189؛ بغدادی‌، 2/ 348). 

مآخذ

آقابزرگ‌، الذريعة؛ ابن‌ بابويه‌، محمد بن علی، الخصال‌، به‌ كوشش‌ علی‌ اكبر غفاری‌، قم‌، جماعة المدرسين‌ فی‌ الحوزة العلمية؛ ابن‌ داوود حلی‌، حسن‌ بن علی، كتاب‌ الرجال‌، به‌ كوشش‌ جلال‌الدين‌ محدث‌، تهران‌، 1342 ش‌؛ ابن‌ قولويه‌، جعفر بن محمد، كامل‌ الزيارات‌، به‌ كوشش‌ عبدالحسين‌ امينی‌، نجف‌، 1356 ق‌/ 1937 م‌؛ ابن‌ نديم‌، الفهرست‌؛ بغدادی‌، ايضاح‌؛ خويی‌، ابوالقاسم‌، معجم‌ رجال‌ الحديث‌، بيروت‌، 1403 ق‌؛ طوسی‌، محمد بن حسن، اختيار معرفة الرجال‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ مصطفوی‌، مشهد، 1348 ش‌؛ همو، تهذيب‌ الاحكام‌، به‌ كوشش‌ حسن‌ موسوی‌ خرسان‌، بيروت‌، 1401 ق‌/ 1981 م‌؛ همو، رجال‌، به‌ كوشش‌ محمد كاظم‌، نجف‌، 1380 ق‌/ 1961 م‌؛ همو، الفهرست‌، به‌ كوشش‌ محمود راميار، مشهد، 1351 ش‌؛ قمی‌، علی‌ بن ابراهیم، تفسير، به‌ كوشش‌ طيب‌ موسوی‌ جزايری‌، نجف‌، 1387 ق‌/ 1967 م‌؛ كلينی‌، محمد بن یعقوب، اصول‌ كافی‌، ترجمۀ جواد مصطفوی‌، تهران‌، علميۀ اسلاميه‌؛ نجاشی‌، احمد بن علی، رجال‌، قم‌، 1407 ق‌/ 1987 م‌؛ ياقوت‌، بلدان‌. 

منصور منصوری‌