ابن جندی

اِبْنِ جُنْدی‌، ابوالحسن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ عمران‌ (يا عمر) بن‌ موسی‌ بن‌ عروة بن‌ جراح‌ بن‌ علی‌ بن‌ زيد بن‌ بكر بن‌ حريش‌ نَهْشَلی‌ بغدادی‌، محدث‌ شيعی‌ (306-396 ق‌/ 918-1006 م‌). تولد او را در 305 و 307 نيز گفته‌اند (خطيب‌، تاريخ‌ بغداد، 5/ 77). نجاشی‌ او را استاد خويش‌ خوانده‌ و می‌گويد ابن‌جندی‌ واسطۀ ما با شيوخ‌ روزگار خويش‌ است‌ (ص‌ 62). ابن‌ جندی‌ آخرين‌ فرد بازمانده‌ از اصحاب‌ ابن‌صاعد در بغداد بود (ذهبی‌، ميزان‌، 1/ 147). او از ابوالقاسم‌ بغوی‌، ابوبكر بن‌ ابی‌ داوود، يحيی‌ بن‌ محمد بن‌ صاعد، ابوسعيد عدوی‌، يوسف‌ بن‌ يعقوب‌ نيشابوری‌ و ديگران‌ روايت‌ كرده‌ و نخستين‌ استماع‌ وی‌ در 313 ق‌/ 925 م‌ بوده‌ است‌. وی‌ به‌ سبب‌ داشتن‌ مذهب‌ تشيّع‌ مورد طعن‌ بوده‌ و بعضی‌ او را در روايت‌ ضعيف‌ خوانده‌اند. از ابن‌جندی‌، ابوالقاسم‌ ازهری‌، حسن‌ بن‌ محمد خلال‌، محمد بن‌ مخلد وراق‌، محمد بن‌ عبدالعزيز برذعی‌، احمد بن‌ محمد عتيقی‌، محمد بن‌ احمد بن‌ موسی‌ شيرازی‌، حسين‌ بن‌ قاسم‌ كوكبی‌، ابن‌ عزور و ديگران‌ روايت‌ كرده‌اند (خطيب‌، تاريخ‌ بغداد، همانجا؛ همو، شرف‌ اصحاب‌ الحديث‌، 100؛ طوسی‌، 456؛ ذهبی‌، العبر، 2/ 188). به‌ گفتۀ ازهری‌ ابن‌جندی‌ كتاب‌ ديوان‌ الانواع‌ را از مؤلف‌ آن‌ ابن‌ ابی‌ حاتم‌ شنيده‌، اما ابوعبدالله‌ بن‌ آبنوسی‌ گفته‌ است‌ كه‌ اين‌ كتاب‌ از سماعات‌ او نيست‌، بلكه‌ شباهت‌ اسمی‌ گردآورندۀ كتاب‌ با اسم‌ ابن‌ جندی‌ باعث‌ ادعای‌ ابن‌ جندی‌ در سماع‌ آن‌ گرديده‌ است‌ (خطيب‌، همانجا؛ ذهبی‌، سير، 16/ 556). طوسی‌، ابن‌ جندی‌ را در زمرۀ راويانی‌ دانسته‌ كه‌ از ائمۀ شيعه‌ حديث‌ نقل‌ نكرده‌اند (ص‌ 456). آنچه‌ را كه‌ ابن‌جندی‌ روايت‌ كرده‌، از نوع‌ احاديث‌ حسان‌ شمرده‌اند. ابن‌جندی‌ در جمادی‌الآخر 396 ق/ فوريۀ 1006 م درگذشت‌ خطيب‌، تاريخ‌ بغداد، 5/ 77- 78). 

آثار

الفوائد الحسان‌ الغرائب‌، كه‌ از وجود نسخۀ خطی‌ آن‌ در كتابخانۀ ظاهريه‌، شم‍ 4517، از برگ‌ 1 تا 9 آگهی‌ داريم‌ (سزگين‌، 1(1)/ 442)؛ كتاب‌ الانواع‌؛ كتاب‌ الخط؛ كتاب‌ الرواة و الفلج‌، كتاب‌ عقلاء المجانين‌، كتاب‌ العين‌ و الورق‌؛ كتاب‌ الغيبة؛ فضائل‌ الجماعة و ماروی‌ فيها و الهوالف‌ (نجاشی‌، 62؛ آقابزرگ‌، 2/ 449، 11/ 256، 15/ 300، 373). 

مآخذ

آقابزرگ‌، الذريعة؛ خطيب‌ بغدادی‌، احمد بن علی، تاريخ‌ بغداد، قاهره‌، 1349 ق‌/ 1930 م‌؛ همو، شرف‌ اصحاب‌ الحديث‌، به‌ كوشش‌ محمد سعيد خطيب‌ اوغلی‌، آنقره‌، 1971 م‌؛ ذهبی‌، محمد بن احمد، سير اعلام‌ النبلاء، به‌ كوشش‌ شعيب‌ الارنؤوط و اكرم‌ البوشی‌، بيروت‌، 1404 ق‌/ 1984 م‌؛ همو، العبر، به‌ كوشش‌ ابوهاجر محمد زغلول‌، بيروت‌، 1405 ق‌/ 1985 م‌؛ همو، ميزان‌ الاعتدال‌، به‌ كوشش‌ علی‌ محمد البجاوی‌، بيروت‌، 1382 ق‌/ 1962 م‌؛ سزگين‌، تاريخ‌ التراث‌ العربی‌، ترجمۀ محمود فهمی‌ حجازی‌، رياض‌، 1403 ق‌/ 1983 م‌؛ طوسی‌، محمد بن حسن، رجال‌، به‌ كوشش‌ محمد كاظم‌ كتبی‌، نجف‌، 1380 ق‌/ 1960 م‌؛ نجاشی‌، احمد بن علی، رجال‌، بمبئی‌، 1317 ق‌/ 1899 م‌. 

محمدآصف‌ فكرت‌