دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

الکا |
الیاس | فرامرز حاج منوچهری اِلْیاس، پیامبری از بنی اسرائیل كه نام وی دو بار در قرآن كریم یاد شده است. برپایۀ آیات الٰهی، الیاس كه از ذریۀ نوح (ع) و در شمار «صالحان » محسوب گردیده است (انعام/ 6/ 84-85)، از پیامبران الٰهی بوده، و قوم خود را كه پرستندۀ بت بعل بودند، به دین حق هدایت می‌كرده است؛ اما جز «بندگان مخلص»، تمامی مردم دیار وی بر ...
الیاس بن اسحاق |
الیاس بن اسد |
الیاس شاهیان | مجید سمیعی اِلْیاسْ شاهیان، سلسله‌ای مسلمان كه در سده‌های 8- 9 ق/ 14-15م نخستین حكومت مستقل و یكپارچه را در بنگال تشكیل دادند.
الیس | علی بهرامیان اُلَّیْس، محلی در جنوب عراق، در نزدیكی حیره كه طی نبردی در 12 ق/ 633 م فتح شد. همۀ شهرت الیس در آثار تاریخی و جغرافیایی سده‌های نخستین هجری، به مسألۀ فتوح مسلمانان در نواحی جنوبی عراق بازمی‌گردد و در آثار سده‌های بعدی نیز اهمیت آن تنها از این جهت بوده است (مثلاً نک‍ : یاقوت، 1/ 354؛ عبدالمؤمن، 1/ 113). در مآخ...
الیسع | فرامرز حاج منوچهری اَلْیَسَع، نام یكی از پیامبران الٰهی یاد شده در قرآن كریم كه مطابق روایات، پس از الیاس نبی (ع)، به نبوت مبعوث شده است. این نام دو بار در قرآن كریم در كنار اسامی برخی از پیامبران و فرزندان ابراهیم (ع) ذكر گردیده است (انعام/ 6/ 86؛ ص/ 38/ 48). در این آیات، بدون توضیحی دربارۀ شخصیت و نبوت الیسع، از او با تعبیر «...
الیسع بن محمد |
الیگودرز | عباس سعیدی اَلیگودَرْز، شهرستان و شهری در استان لرستان.
ام البنین | علی بلوکباشی , حسن یوسفی اشکوری اُمُّ الْبَنین، فاطمه بنت حزّام، همسر دوم امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع). پدرش ابوالمجْل حزّام بن خالد، از قبیلۀ بنی كلاب (طبری، 5/ 153) و مادرش لیلى یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالك بود (نک‍ : ابن عنبه، 356؛ غفاری، 174).
ام الفحم | لیلا رضایی اُمُّ الْفَحْم، شهری در شهرستان جنین در فلسطین. این شهر از دیرباز یكی از بزرگ‌ترین مراكز تهیۀ زغال بوده، و ازهمین‌رو، به ام الفحم شهرت یافته است (شراب، 129).
ام القیوین | سیمین محقق اُمُّ الْقَیْوَیْن، یكی از 7 امیرنشین امارات متحدۀ عربی. این نام را برگرفته از «ام القوّة» به معنای مركز نیرو دانسته‌اند كه به تدریج به ام القوین و سپس به ام القیوین تبدیل شده است (جناب، 306).
ام المؤمنین | اُمُّ الْمُؤْمِنین، لقبی كه در فرهنگ اسلامی به طور مشترك بر همسران پیامبر (ص) اطلاق گردیده است. این لقب از مضمون آیۀ 6 سورۀ احزاب (33) گرفته شده است كه ضمن بیان حق پیامبر اكرم (ص) بر مؤمنان، می‌فرماید: « ... همسران او مادرانِ ایشان (مؤمنان) هستند». در واقع با نزول این آیۀ شریفه، مسلمانان موظف گشتند تا در مناس...
ام الکتاب | علی اشرف صادقی اُمُّ الْكِتاب، یكی از كتابهای مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقۀ جیحون علیا در آسیای مركزی كه به زبان فارسی نوشته شده، و عمدۀ مطالب آن را پاسخهایی تشكیل می‌دهد كه امام محمدباقر (ع) در جواب پرسشهای شاگردان خود گفته است. ام‌الكتاب در اصل یك اصطلاح قرآنی است كه 3 بار در قرآن به كار رفته است (آل عمران/ 3/ 7؛ رعد/ 13/ ...
ام ایمن | حسن یوسفی اشکوری اُمِّ اَیْمَن، بَرَكة بنت ثعلبة بن عمرو، از زنان صحابی. او كنیزی حبشی (زهری، 177؛ طبرانی، 25/ 86) از آنِ عبدالله بن عبدالمطلب یا همسرش آمنه بود و پس از درگذشت پدر و سپس مادر پیامبر (ص)، به آن حضرت تعلق یافت (نک‍ : ابن‌سعد، 8/ 223؛ بلاذری، 1/ 96). گفته‌اند كه پس از درگذشت آمنه در ابواء (ه‍ م)، او پیامبر (ص) را...
ام حبیبه | غلامرضا جمشیدنژاد اُمِّ حَبیبه، رمله (د 44 ق/ 664 م)، دختر ابوسفیان (ه‍ م) و همسر پیامبر (ص). در برخی منابع نام او هند ذكر شده است (بلاذری، 1/ 438؛ نیز نک‍ : ابن عبدالبر، 4/ 1843، 1929). تاریخ ولادت وی را 17 سال پیش از بعثت (ح 593 م) یاد كرده‌اند (ابن حجر، 4/ 305) و این تاریخ با روایاتی كه سن او را در 7 ق، سی و چند ساله دانسته...
ام درمان | سیمین محقق اُمِّ دُرْمان، یكی از 3 شهر و بزرگ‌ترین آنها در استان خرطوم سودان. این شهر در غرب رود نیل، رو‌به‌روی شهر خرطوم، در محل تلاقی نیل آبی و نیل سفید، در °15 و ´38 عرض شمـالی و °32 و ´30 طول شرقی واقع شده است (نک‍ : بریتانیكا، میكرو، VII/ 530؛ «اطلس ... »، 141؛ EI2؛ «دائرةالمعارف ... »).
ام سعید |
ام سلمه | عبدالامیر سلیم اُمِّ سَلَمه، كنیۀ هند (یا رمله، نک‍ : ذهبی، 2/ 201-202؛ زبیری، 337؛ قس: ابن عبدالبر، 4/ 1920) دختر ابوامیة بن مغیره، همسر پیامبر اكرم (ص). ابوامیه یكی از بخشندگان عرب بود، ازاین‌رو، او را «زادالراكب» می‌نامیدند (ذهبی، همانجا). مادرش عاتكه دختر عامر ابن ربیعۀ كنانی بود (ابن سعد، 8/ 86؛ ابن حبیب، 83).
ام صبیان | علی بلوکباشی اُمِّ صِبْیان، یا ام الصبیان، نام نوعی بیماریِ مخصوص كودكان در طب قدیم، همچنین نام مادینه دیوی خیالی و موهوم كه دشمن نوزادان و كودكان، و رباینده و آزار دهندۀ آنان پنداشته می‌شده است:
ام عقیل |
ام عماره | ناهده فوزی اُمِّ عُماره، كنیۀ نَسیبه بنت كعب (د پس از 13 ق/ 634 م)، از زنان صحابی پیامبر (ص). در پاره‌ای مآخذ، نام او را نُسَیبه نیز ضبط كرده‌اند (نک‍ : كلبی، 2/ 49؛ واقدی، 2/ 685)، اما نباید او را با یكی دیگر از زنان صحابی پیامبر (ص) به نام نُسیبه بنت كعب كه «ام عطیه» كنیه داشت و او نیز از انصار بود، خَلط كرد (نک‍ : هم...
ام نعسان | سیمین محقق اُمِّ نَعْسان، یكی از جزایر دهگانۀ بحرین. این جزیره با 93/ 18 كمـ2 مساحت از لحاظ وسعت دومین جزیره، در میان جزایر بحرین است (اسعدی، 1/ 360؛ بلگریو، 140؛ كتاب سبز، 2). جزیرۀ ام نعسان به شكل مستطیل از شمـال به جنوب بـه طول 4 كمـ و عرض حدود 200‘ 3 متر در كنارۀ غربی بحرین و ساحل شرقی عربستان و در فاصلۀ 800‘1 متری ...
امارات متحده عربی | محمدحسن گنجی اِماراتِ مُتَّحِدۀ عَرَبی، كشوری متشكل از 7 امارت‌نشین به نامهای ابوظبی، دوبی، عجمان، شارجه (شارقة)، ام‌القوین، فجیره و رأس‌الخیمه واقع در بخش خاوری شبه جزیرۀ عربستان كه به سواحل خلیج فارس و دریای عمان منتهی می‌گردد. وسعت آن 600‘ 83 كمـ2، و جمعیت آن در 1997م بالغ بر 000‘580‘2 نفر بوده كه بیشتر آنان را مهاجران...
اماره | حمید گوینده اَماره، اصطلاحی در فقه و حقوق، و نزد فقیهان یعنی چیزی كه از آن ظن حاصل می‌شود و می‌تواند امری را اثبات كند.
اماله | محمدعلی لسانی فشارکی اِماله، اصطلاحی در صرف عربی، تجوید و قرائات، به معنای میل دادن فتحه به كسره و الف به یاء، برای آسانی تلفظ كلمات.
امالی | عنایت الله فاتحی نژاد , فرامرز حاج منوچهری اَمالی، اصطلاحی در فرهنگ اسلامی به ویژه در حوزۀ حدیث، فقه و نیز ادب عرب كه به شیوه‌ای خاص در آموزش و تدوین اشاره دارد و منظور از آن مدون و مكتوب ساختن سخنان شیوخ، از سوی مستمعان بوده است.
امام الحرمین جوینی |
امام باره | یدالله غلامی مایانی اِمامْ‌باره، یا امام‌بارا، به مفهوم «امام خانه»، بناهایی در سرزمین هند كه شیعیان برای برگذاری مراسم مذهبی خاص خود، در ماه محرم، در آنها گرد می‌آیند.
امام جواد (ع) |
امام خمینی |
امام خوانی |
امام زاده |
امام زمان (ع) |
امام قلی خان | مجید سمیعی اِمامْ‌قُلی خان (مق‍ 1 جمادی‌الآخر 1042ق/ 4 دسامبر 1632م)، حاكم فارس و سردار قدرتمند شاه عباس اول و شاه صفی صفوی.
امامان دوازدهگانه | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اِمامانِ دَوازْدَهْگانه، امامان اهل بیت (ع) كه در مذهب شیعۀ اثنا عشری به عنوان امامان منصوص و برگزیده از جانب خداوند شناخته می‌شوند.
امامت | احمد پاکتچی , حسن انصاری , عظیم ناجی اِمامَت، در لغت به معنای پیشوایی و رهبری و در اصطلاح به معنای مقامی كه دارندۀ آن (= امام) ریاست امور دینی و سیاسی مسلمانان را برعهده دارد. دربارۀ معنای امامت، حدود وظایف امام و چگونگی انتخاب او، عقاید مختلفی در میان مسلمانان وجود دارد كه در اینجا مهم‌ترین آنها توضیح داده می‌شود:
امامی |
امامی هروی | علی میرانصاری اِمامیِ هَرَوی، رضی‌الدین عبدالله بن محمد بن علی (د محرم 686/ مارس 1287)، ادیب و شاعر و ملك‌الشعراء دربار قراختاییان كرمان. اصل وی از هرات است (دولتشاه، 126). نام و لقب او به شكلهای مختلف در منابع ثبت شده است (نک‍ : شهیدی، 6-7). او تخلص خود را به واسطۀ اعتقاد به مذهب شیعه و علاقه به مدح خاندان رسالت، امامی بر...
امامی، مدرسه | یدالله غلامی مایانی اِمامی، مَدْرَسه، یا مدرسۀ بابا قاسم، بنایی در محلۀ شهشهان اصفهان. بانی مجموعه ساختمانهایی كه این مدرسۀ كوچك یكی از آنهاست، سلیمان بن ابی الحسن بن طالوت دامغانی نام دارد و آن را احتمالاً در حدود سال 725 ق/ 1325 م، برای مرشد خود بابا قاسم، عالم اصفهانی، برپـا داشته است (نک‍ : اصفهانی، 73؛ هنرفر، 303؛ گدار، 182...
امامیه | احمد پاکتچی اِمامیّه، عنوان یكی از مذاهب اسلامی كه نقشی اساسی در شكل‌گیری فرهنگ و تمدن اسلامی ایفا كرده است.
امان افغان | فرید قاسمی اَمانِ اَفْغان، نشریۀ خبری، سیاسی و اجتماعی به زبان فارسی كه در فاصلۀ سالهای 1298-1307 ش/ 1919- 1928م، در كابل منتشر می‌شد.
امان الله افغان | فرزانه بگوند اَمانُ‌اللّٰهْ خان (1271- 1339 ش/ 1892-1960 م)، نخستین پادشاه افغانستان و سومین پسر امیر حبیب‌الله خان باركزایی كه حكومت مشروطۀ سلطنتی در این كشور برقرار كرد و خود را شاه خواند.
امانت خان | مهبانو علیزاده اَمانَتْ خان، عبدالحق (978-1055 ق/ 1570-1645 م)، فرزند قاسم شیرازی خوشنویس و كتابدار مشهور ایرانی دربار گوركانیان هند.
امباله | پرویز امین اَمْباله، شهر و شهرستانی به همین نام در ایالت هاریانا در شمال غربی هند واقع در °30 و ´23 عرض شمالی و °76 و ´46 طول شرقی ( بریتانیكا، میكرو، 1978م، I/ 293). امباله را اومبالا و انباله هم نامیده‌اند (نک‍ : ابوالفضل، 3/ 30؛ كنبو، 1/ 519، 2/ 314، 3/ 81؛ آمریكانا، I/ 470). این شهر كه در منطقه‌ای كوهپایه‌ای قرار گر...
امبن | پرویز امین اَمْبُن، شهر و جزیره‌ای به همین نام در استان ملوك در اندونزی.
امپدکلس | شرف الدین خراسانی اِمْپِدُكْلِس، یا انباذقلس، انبادقلس، بندقلس، فیلسوف یونانی از دورۀ پیش از سقراط. زندگی و سرگذشت این فیلسوف، چنانکه باید، بر ما روشن نیست و آنچه دربارۀ وی می‌دانیم، پراكنده و ناقص است. تنها منبع مهم آگاهی ما دربارۀ وی «زندگیها و عقاید فیلسوفان برجسته»، نوشتۀ دیوگِنِس لائِرتیوس (پایان سدۀ 2 م) است (كتاب، VIII ...
امت | حسن انصاری اُمَّت، واژه‌ای با بُرد معنایی بسیار وسیع كه می‌تواند جامع مفاهیمی چون قوم، قبیله، عشیره، گروههای نژادی و نیز ملت یا جامعه‌ای مذهبی كه تحت لوای هدایت یك پیامبر قرار دارد، باشد (نک‍ : تركی، 30). این واژه بار اسلامی دارد، ولی با این وصف، در قرآن بر غیر مسلمانان نیز اطلاق شده است، و ازاین‌رو، می‌تواند به معنای «...
امتناع |
امثال و حکم | علی میرانصاری , عزت ملا ابراهیمی , مریم مجیدی اَمْثالْ وَ حِكَمْ، سخنان پندآمیز و عبرت‌انگیز رایج در میان مردم.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام