مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ادیب نیشابوری | احمد بادکوبه هزاوه اَدیبِ‌ نِیْشابوری [adīb-e ne(a)yšābūrī]،عبدالجواد (1243-1305ش/1864-1926م)، ادیب،مدرس و شاعر نامدار دورۀ مشروطیت که در بسیاری از علوم از سرآمدان عصر خویش بود.
ادیب نطنزی | علی میرانصاری اَدیبِ نَطَنْزی [adīb-e natanzī]، ابوعبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد(د محرم 497/اکتبر 1103)، ادیب و محدث که به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود. ادیب خود در بیتی به زادگاهش نطنز تصریح کرده است، اما از تاریخ تولد و چگونگی آموزش او در علوم ادبی و حدیث اطلاعی در دست نیست.
آدی بودا | آدی بودا [ādī būdā]، نخستین بودا یا بودای قائم به ذات نزد برخی فرقه‌های بودایی مَهایانه که5 دهْیانی‌بودا از او به‌وجود آمده‌اند. هرچند مفهوم آدی‌بودا هرگز قبول عام نیافت، گروههایی در نپال، تبت و جاوه وَیْرُچَنه را به این مقام ارتقا دادند یا خدای تازه‌ای مانند وَجْره‌دهَره یا وَجْره‌سَتْوه را در جایگاه خدای‌اع...
ادیب الممالک | مجدالدین کیوانی اَدیبُ الْمَمالِک [adīb-ol-mamālek]، محمدصادق (1277-1336ق/1860- 1918م)، پسر حسین و از نوادگان قائم‌مقام‌ فراهانی، ملقب به‌امیرالشعرا و متخلص به «امیری»،‌شاعر، ادیب،روزنامه‌نگار و نویسندۀ‌سرشناس‌ایران در دوران‌‌مشروطیت. وی در یکی از روستاهای سلطان‌آباد (اراک) در خانواده‌ای ادب‌پرور زاده شد. نیای بزرگ وی، میرزا...
ادیب صابر ترمذی | علی میرانصاری اَدیبْ‌ صابِرِ تِرْمِذی [adīb sāber-e termezī]، شهاب‌الدین صابربن اسماعیل (مق‍ : نیمۀ اول سدۀ 6ق/ نیمۀ اول سدۀ 12م)، شاعر پارسی‌زبان و ستایشگر سنجر سلجوقی و آتسز خوارزمشاه.
ادیتی | اَدیتی [adītī] (در سنسکریـت: بی‌حد و مرز)، تجسم بی‌نهایت و نیز مادر گروهی از خدایان به نام آدیتْیه ها در مرحلۀ وِده‌ای اساطیر هندو. وقتی ادیتی در حکم الاهه‌ای از آغاز جهان درنظر گرفته شود، مادر خدایان بسیار است؛ ازجمله ویشنو در تجسّدش به صورت «کوتوله»، و در ظهور بعدی‌اش در قالب کریشنا. ادیتی نگهدارندۀ آسمان و...
اکر، علم | یونس کرامتی یكی از شاخه‌های علم ریاضی كه به بحث دربارۀ كره و خواص آن می‌پردازد. حاجی خلیفه در این باره چنین آورده است: «علمی است كه بدون توجه به بسیط یا مركب بودن كره از لحاظ عنصری یا فلكی بودن آن، از احوالی كه بر كره عارض می‌شود، سخن می‌گوید. یعنی موضوع این علم ذات كره است» (1 / 142). در این علم ویژگیهای كره به عنوان یك...
اگادیر | عنایت الله رضا شهری بندری در جنوب غربی مراكش و كرانۀ اقیانوس اطلس و مركز استانی به همین نام («راهنما ... »، I / 218).
اکنسوس | حسن یوسفی اشکوری ابوعبدالله محمد بن احمد (1211-1294 ق / 1796-1877 م)، وزیر، شاعر، ادیب و نویسندۀ مراكشی.گفته‌اند كه اكنسوس نام قبیله‌ای بربر در سوس بود (EI2؛ زركلی، 6 / 19). از آنجا كه وی از شرفای مراكش به شمار می‌رفت، به قرشی، هاشمی و جعفری هم شهرت داشت (عیاشی، 328؛ مبارك، 384).
اگادن | محمدحسن گنجی ناحیه‌ای وسیع و نیمه بیابانی در منتهى‌الیه جنوب شرقی اتیوپی كه بیشتر جمعیت آن را مسلمانان تشكیل می‌دهند. اگادن فلاتی است تقریباً 4 گوشه («فرهنگ ... »، 649) كه اضلاع آن را رود شبلی در جنوب غربی، خط مرز جمهوری سومالی با اتیوپی در جنوب شرقی و شمال شرقی تشكیل می‌دهد.
اکین | علی اکبر دیانت یا اِگین، اِكْن و گاه اِغین، بخشی از توابع استان ارزنجان در آناتولی شرقی در تركیه كه امروز كمالیه نامیده می‌شود.
اکنجی | محسن جعفری مذهب از امیران سلطان بركیارق سلجوقی (مق‍ 490 ق / 1097 م) كه حكومت خوارزم و لقب خوارزمشاه یافت.
الب ارسلان اخرس* |
اکریدیر | علی اکبر دیانت از بخشهای تابع استان اسپارتا (اسپارته) و شهری به همین نام در آناتولی داخلی در كشور تركیه. نام این شهر به گونه‌های مختلف از جمله اكریدور و اگریدور (ابن فضل الله، 3 / 173؛ حمدالله، 99؛ ابن بطوطه، 294)، و در یونانی آكروتیری (EI2, II / 691) آمده است و امروزه اگریدیر یا ایریدیر نامیده می‌شود (IA, IV / 199؛ برای صو...
البتکین* |
الازیق | علی اکبر دیانت یا الازیغ، معمورة العزیز سابق، شهر و مركز استانی به همین نام واقع در حوضۀ علیای رود فرات در آناتولی شرقی (تركیه) كه در جایگاه ویرانه‌های شهر قدیمی خرپوت یا خرت پرت شكل گرفته، و توسعه پیدا كرده است.
اکراه | بخش حقوق اصطلاحی در فقه و حقوق به معنای وادار ساختن تهدیدآمیز كسی به عملی كه در شرایط عادی به انجام دادن آن رضا نداشته است.
اگری | ناصر شعاریان ستاری شهری كهن در جمهوری مجارستان و مركز ایالت هِوِش كه در سدۀ 11ق / 17م، در قلمرو دولت عثمانی قرار داشت. نام این شهر در زبان مجار، اگر، در لاتین آگریا و در زبان آلمانی ارلاو آمده است («دائرةالمعارف دیانت»، X / 489, 491؛ هامر پورگشتال، III / 306-308)، منابع عثمانی آن را شبیه به گویش مجارها به شكل اِكری و اِكره (صول...
البسان | عنایت الله رضا شهری مسلمان‌نشین در كشور آلبانی. این نام در مآخذ اروپایی به صورت اِلْبَسانی نیز آمده است (BSE3, I / 383). اولیا چلبی آن را به صورت البصان نوشته است (8 / 716)، ولی در بیشتر مآخذ عثمانی نام مذكور به صورت ایل بصان (ایلبصان) آمده است (عاشق پاشازاده، 169؛ كمال پاشازاده، 7 / 274؛ لطفی پاشا، 187؛ سعدالدین، 1 / 510؛ ...
البیره | عزت ملا ابراهیمی شهر و مركز استانی به همین نام در جنوب اندلس كه آن را لبیره و یلْبیرِه نیز نامیده‌اند (ضبی، 296؛ یاقوت، 1 / 348). البیره از واژۀ كهن رومی اِلیبِری به معنی «شهر جدید» گرفته شده است (EI1, III / 24). این شهر بر ساحل رودخانۀ شنیل و بر دامنۀ رشته كوههایی به همین نام واقع شده بود كه در 6 میلی غرب غرناطه، 30 میلی لَو...
البستان | عباس سعیدی شهری در جنوب شرقی آناتولی (تركیه). نام البستان به صورتهای گوناگون درمتون دوره‌های مختلف آمده است: اَبُلُسْتَیْن (یاقوت، 1/93)، اَبْلُسْتَیْن (ابن‌اثیر، 12/ 88)، اَبُلَسْتَیْن (اقبال، 213)، اَبْلَسْتَیْن ( بستانی، 1/ 269)، اَبُلِسْتَیْن (دوسون، III/488)، ابلستان (حمدالله، نزهة ... ، 94)، آبلستان (فصیح، 1/345، ...
الب ارسلان | علی اکبر دیانت یا الپ ارسلان، محمد بن چغری بیك داوود بن میكائیل بن سلجوق بن دُقاق (1 محرم 420-6 ربیع‌الاول 465 ق / 20 ژانویۀ 1029-20 نوامبر 1072 م)، دومین سلطان از خاندان سلجوقی. وی ملقب به عضدالدوله، تاج‌المله، یمین امیرالمؤمنین و ابوشجاع (حسنی، 52؛ ابن جوزی، 8 / 235؛ بنداری، 34؛ مجمل التواریخ، 429) و توقیع او اعتصمت بالله...
البرز | عباس سعیدی البرز را بازمانده از واژۀ اوستایی هرابرزئیتی دانسته‌اند (اشپیگل، I / 61؛ ایرانیكا، I / 810). این دو نام در زبان پهلوی هَربُرز (پورداود، 1 / 131، 2 / 148) و هربورچ (همو، 1 / 222) آمده است.
اکبرنامه | فتح الله مجتبایی تاریخ مفصل و سال شمار دوران سلطنت اكبرشاه بابری (حك‍ 963-1014 ق / 1556-1605م) و شرح احوال خاندان و نیاكان او، تألیف ابوالفضل علامی (ه‍ م). مؤلف در 982ق، مطابق با نوزدهمین سال سلطنت اكبرشاه (سال 19 الٰهی) به تألیف تاریخ دودمان بابریان هند و شرح احوال و آثار سلاطین این خاندان، از چنگیز به بعد مأمور شد (نك‍ : 1 ...
اکبرشاه، مقبره | مهبانو علیزاده از بناهای برجستۀ دورۀ تیموریان هند در سكندره واقع در 6 میلی آگره.
اکبرشاه | منوچهر پزشک , هدی سید حسین زاده یا اكبر پادشاه، اكبر، ابوالفتح جلال‌‌الدین محمد (5 رجب 949-1014 ق / 15 اكتبر 1542-1605 م)، سومین و بزرگ‌ترین فرمانروای تیموری هند (حك‍ 963-1014 ق / 1556-1605 م). وی در امركوت از توابع تهته به دنیا آمد. پدرش همایون شاه (حك‍ 937-963 ق در دو مرحله) و مادرش حمیده بانو بیگم، زنی ایرانی بود كه به گفتۀ خافی خان نظام...
اکار | صادق سجادی صیغۀ مبالغه از اَكْر و اِكاره (به معنی كاشتن زمین)، و جمع آن اَكَره، در لغت به معنای زارع یا كسی است كه زمین را برای كشت زیر و رو می‌كند و در اصطلاح برزگری را گویند كه خود زمینی برای كشت ندارد و بر اراضی دیگران كار می‌كند (ابن منظور، ذیل اكر؛ جوهری، 2 / 580؛ فیومی، 1 / 17؛ قلعه‌جی، 84؛ نیز نك‍ : ابن حوقل، 1 /...
اقیانوس هند | محمدحسن گنجی سومین اقیانوس زمین (بعد از اقیانوسهای كبیر و اطلس) با وسعتی برابر 000‘600‘73 كمـ2 كه عمق متوسط آن در حدود 890‘3 متر و عمیق‌ترین ژرفای آن 450‘7 متر در بخش خاوری نزدیك جزیرۀ جاوه در چالۀ سواندا در اندونزی است ( بریتانیكا، IX / 307).
الاقمر | یدالله غلامی مایانی مسجدی از دورۀ فاطمیان در قاهره. این مسجد در 519 ق / 1125م به دستور مأمون بطائحی، وزیر آمر خلیفۀ فاطمی ساخته شد (مقریزی، الخطط، 2 / 290). الاقمر كه از ابتدا جزو بناهای سلطنتی بود، در رجب 799 / آوریل 1397 به دست یَلبُغا ابن عبدالله سالمی، یكی از امرای برقوق مملوكی، تجدید بنا گردید. این مسجد كه چكیده‌ای از جریان...
اعرج سعدی* |
اعلم بطلیوسی | مهران ارزنده اعلم بطليوسی \aʾam-e batalyūsī\، ابواسحاق‌ ابراهيم‌ بن‌ قاسم‌ (يا محمد بن‌ ابراهيم، د ح 642 ق / 1244 م)، اديب‌ و نحوی اندلسی‌. وی در بطليوس‌ زاده‌ شد و نزد پدر و تنی‌ چند از عالمان‌ و اديبان‌ آن‌ روزگار دانش‌ آموخت‌؛ سپس‌ به‌ اشبيليه‌ رفت‌ و از درس‌ هذيل نحوی بهره برد و در ادب‌ و نحو به‌ كمال رسيد و سپس در هم...
اعظم گره | مجید سمیعی اعظم‌گره \aʾzam-garh\، شهری در غرب ایالت اوتارپرادش و از کانونهای فرهنگی مسلمانان در شمال هند. این شهر در کنار رودخانۀ تونز، از شاخه‌های رودخانۀ گهاگهارا، و در °26 و ´5 عرض شمالی، و °83 و ´12 طول شرقی قرار دارد. اعظم‌گره را از 3 جهت رودخانه احاطه کرده، و از این‌رو، از سیل آسیبهای بسیاری دیـده است (EI2، ذیـل «...
اعرج | جعفر شعار ابوداوود (یا ابوحازم) عبدالرحمان بن هرمز (د 117 ق / 735 م)، مشهور به ابن‌هرمز، از تابعان مدینه. وی مولای محمد بن ربیعة بن حارث بن عبدالمطلب بود (ابن سعد، 5 / 283؛ ابن حبان، 5 / 107). ذهبی سن اعرج را هنگام مرگ بیش از 80 سال احتمال داده است (نك‍ : سیر ... ، 5 / 70؛ قس: خطیب، 262) كه با در نظر گرفتن دورۀ زیست اس...
اعلی | محمدعلی لسانی فشارکی اعلى \aʾlā\، هشتادوهفتمين‌ سورۀ قرآن‌ کریم، دارای 19 آيه‌، 78 كلمه‌ و 294 حرف‌. نام‌ اين‌ سوره‌ از كلمۀ پايانی‌ نخستين‌ آيـۀ آن‌ گرفته‌ شده‌ است‌ (نك‍ : فيروزآبادی، 1 / 514). در ترتيب‌ تلاوت‌، ميان‌ دو سورۀ مكی‌ «طارق‌» و «غاشيه‌» جای گرفته‌، و در ترتيب‌ نزول‌، بنا به‌ روايت‌ مشهور، هشتمين‌ سورۀ مكی‌ است‌ كه‌...
اعلم شنتمری | عزت ملا ابراهیمی اعلم شنتمری \aʾlam-e šantamarī\، ابوالحجاج یوسف بن سلیمان بن عیسى (410- ذیقعدۀ 476 ق / 1019- مارس 1084 م)، ادیب، نحوی، لغت‌شناس و نویسندۀ مالکی‌مذهب عصر ملوک‌الطوایف در اندلس. وی در شنتمریه دیده به جهان گشود و همان‌جا پرورش یافت (ابن‌بشکوال، 2 / 643؛ ابن‌خلکان، 7 / 81، 83) و به‌سبب شکافی که در لب داشت، به «اع...
اعسار | حمید گوینده
اعراف، نام | محمدعلی لسانی فشارکی نام هفتمین سوره از قرآن مجید، دارای 26 واحد موضوعی (ركوع)، 206 (یا 205) آیه، 325‘ 3 كلمه و 310‘14 حرف.
اعشی همدان | بابک فرزانه اَعشى‌ همدان \aʾšā hamdān\، ابومصبح‌ عبدالرحمان‌ بن‌ عبدالله‌ (30-83 ق‌ / 651-702 م‌)، شاعر عصر اموی‌. اصل‌ او از جُشَم (شاخه‌ای از قبیلۀ یمنی‌ همدان‌) است‌ (نك‍ : سمعانی‌، 13 / 423؛ همدانی‌، 68؛ بلاشر، 517). اعشى‌ در كوفه‌ متولد شد. وی‌ در آغاز در ردیف فقیهان و قاریان‌ كوفه بود و با عامر شعبی‌ (د 103 ق / 721...
اعظم شاه | افسانه منفرد محمداعظم، شاهزادۀ گوركانی، یكی از 3 فرمانروای هند پس از اورنگ‌زیب و مدعی امپراتوری گوركانیان. وی چهارمین فرزند اورنگ‌زیب (قس: عبدالسبحان، 1، حاشیۀ 5) از همسر ایرانیش دِلوس بانو، دختر شاهنوازخان صفوی است كه در 12 شعبان 1063 ق / 28 ژوئن 1653 م در برهانپور زاده شد (فاروقی، 544؛ قس: كار، 315؛ بختاورخان، 1 / 396).
اعلال | آذرتاش آذرنوش اعلال \eʾlāl\، مجموعۀ دگرگونيهايی‌ كه‌ ممكن‌ است‌ در حروف‌ علّه‌، يعنی‌ دو نيم‌‌مصوتِ «و» و «ی» (w و y) و يا 3 مصوت‌ بلندِ ā، ū و ī (كه‌ به‌‌شكلهای ا ، آ ، ى ، و، ی نگارش‌ می‌يابند) و يا در 3 مصوت‌ كوتاهِ ـَ ، ـِ و ـُ (u, i, a) پديد آيد.
اعشی | آذرتاش آذرنوش اعشى \aʾšā\، (د ح 8 ق / 629 م)، شاعر پرآوازۀ عرب‌. او را عموماً ميمون‌ بن‌ ... قيس‌ نامیده، و از تيرۀ ثعلبه‌ از قبيلۀ بكر دانسته‌اند (اصمعی‌، 11؛ ابن‌‌قتيبه‌، 44). اعشى‌، به‌‌معنی‌ كسی‌ كه‌ شب‌‌هنگام‌ نيك‌ نمی‌تواند ديد، لقب‌ چند تن‌، خصوصاً دو شاعر ــ يكی‌ جاهلی‌ و يكی‌ اسلامی‌ ــ بوده‌ است‌. اين‌ اعشى‌ را ب...
اعنات* |
اعیاص | محمدرضا ناجی
اغلب بن سالم* |
اعین بن سنسن* |
اغاچ اری* |
اغالبه* |
اعجاز |
اعتصامی، یوسف | علی میرانصاری (1253-1316 ش / 1874-1937 م)، نویسنده و از نخستین مترجمان آثار غربی به زبان فارسی. پدر وی میرزا ابراهیم مستوفی (اعتصام‌الملك) اهل آشتیان بود كه در جوانی با سمت استیفای آذربایجان به تبریز رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند (دهخدا، «ج»؛ آرین‌پور، 2 / 113؛ مجتهدی، 17). یوسف در تبریز زاده شد و در همانجا زیر نظر پدر ب...
اعتمادالدوله نوری |

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام