مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

دامداری | اصغر کریمی دامْداری، نگهداری و پرورش دام با استفاده از مراتع طبیعی به منظور بهره‌برداری از فراورده‌های دامی و توان بدنی دام.
داماد | اصغر کریمی داماد، شوهر دختر یا شوهر خواهر. در آنندراج ذیل داماد آمده است: کلمه‌ای فارسی به معنی نوکتخدا، یعنی مردی که تازه شادی عروسی او شده باشد. بعضی گویند این لفظ دعا و مخفف «دائم‌آباد» است، و نیز هرکس که زن به خانه برد، از شب نخستین تا چند روز او را داماد خوانند (فدایی، 88). دامادکردن به معنی وسایل ازدواج مردی را فر...
دافع الغرور | ثمین اسپرغم دافِعُ الْغُرور، سفرنامۀ عبدالعلی ادیب‌الملک مقدم مراغه‌ای، از رجال عصر ناصری، و دربردارندۀ اطلاعات مردم‌شناختی شایان توجه و آگاهیهایی دربارۀ برخی شهرها، باورها، آیینها و رسوم رایج در دورۀ قاجار. این اثر که به نام روزنامۀ سفر آذربایجان نیز خوانده شده است، مشتمل بر یادداشتها و خاطرات مؤلف از سفرش به آذربایجان،...
داغ و داغ گذاری | محمدسعید جانب اللهی داغ و داغْ‌گُذاری، گذاشتن نشانی پایدار با اهداف گوناگون، روی بدن انسان یا حیوان، با هر نوع وسیلۀ تفتیده در آتش.
داغچی |
داش مشدی |
داش آکل | حسین میرعابدینی داشْ‌آکُل، داستانی مشهور از صادق هدایت (1281-1330 ش/ 1903-1951 م)، نویسندۀ مشهور ایرانی. هدایت افزون بر داستانهای ذهنی، مانند «سه قطره خون»، در زمینۀ پدید‌آوردن قصه‌های وهمناک و افسانه‌ای نیز طبع آزموده است؛ اما تنۀ اصلی داستان‌نویسی او را نوشته‌های واقع‌‌گرایانه‌ای همچون «داش‌آکل» تشکیل می‌دهند.
داستانهای عامیانه فارسی |
داستانهای امثال |
داستان نامه بهمنیاری | محمد جعفری (قنواتی) داسْتانْ‌نامۀ بَهْمَنْیاری، عنوان مجموعه‌ای از امثال رایج در زبان مردم ایران، از احمد بهمنیار (1262-1334 ش/ 1884- 1955 م)، شاعر، نویسنده، روزنامه‌نگار و استاد دانشگاه، که سالها پس از مرگ وی منتشر شد.
داس | مریم محمدتبار داس، ابزاری با تیغۀ برندۀ آهنین و قوسی‌شکل و دسته‌ای چوبی برای دروکردن غلات یا بریدن ساقۀ گیاهان.
دارچین | پیمان متین دارْچین، پوست خشک‌شدۀ درختی هندی، دارای بو و طعمی خوش، با کاربردهای آیینی (نفیسی، ذیل دارچینی).
دارجنگه | آرش اکبری مفاخر دارْجَنْگه، سرودی حماسی، رایج در غرب ایران، به زبان گورانی، با موضوع تاریخ اساطیری ـ داستانی ایران باستان، با اشاره‌هایی به تاریخ ایران پس از اسلام.
دارایی بافی |
دارایی | عارفه صابری افتخاری دارایی، پارچۀ ابریشمی رنگین با نقوش شعله‌مانند، که نقوش آن از طریق رنگرزی تار یا پود، و یا هر دو، پیش از مرحلۀ بافت صورت می‌گیرد.
داراب نامه بیغمی |
داراب نامه | پگاه خدیش دارابْ‌نامه، داستانی به نثر، نوشتۀ ابوطاهر طرسوسی (یا طرطوسی)، دربارۀ داراب، پادشاه کیانی، فرزند هما و بهمن.
داراب افسر بختیاری | کیانوش کیانی هفت لنگ دارابْ اَفْسَرِ بَخْتیاری، از شاعران محلی‌سرای سرزمین و ایل بختیاری، که اشعارش متکی بر فرهنگ و زبان اهل ایل است.
دادستان دینی | فرزانه گشتاسب دادِسْتانِ دینی، کتابی به زبان پهلوی، که در حدود سدۀ 3 ق/ 9 م نوشته شده است.
خین و چو | عباس قنبری عدیوی خین‌و‌چو، یا خینه‌چو، پیمان و قانون نانوشته و درون‌سازمانی میان ایل بختیاری برای متعادل و هم‌توان کردن گروههای ایلی به هنگام جنگهای داخلی.
خیمه شب بازی | گلاله هنری خِیْمه‌شبْ‌بازی، از انواع نمایشهای عروسکی سنتی ایران همراه با سازوآواز.
خیمه |
خیشخانه |
خیش | اصغر کریمی خیش، یا گاو‌آهن، ابزار سنتی برای شخم زمینهای زراعی. خیش که صورت گویشی آن خیچ است، در فرهنگها به صورتهای خویش، و هیش نیز آمده است. از ترکیبات آن خویشکار / خیشکار (برزگر)، خیشاوه (زمینِ شیار‌کرده) و خویشکاری / خیشکاری (کشاورزی) است ( آنندراج، ذیل خیشاده؛ فرهنگ ... ، نیز برهان ... ، ذیل خیش و خیچ؛ هرن، 114؛ خالق...
خیزران | عارفه صابری افتخاری خِیْزَران، گیاهی با کاربردهای گوناگون، ازجمله ساخت وسایل زندگی، ساخت مواد دارویی و درمانی در طب کهن، و نیز نمادی فرهنگی در برخی از مراسم و مناسک.
خیزاب | علی آخرتی خیزاب، فیلمی مستند، با رویکردی مردم‌نگارانه و تا حدی جامعه‌شناختی، به کارگردانی محمدرضا مقدسیان، که در سالهای 1365-1366 ش ساخته شده است.
خیر و شر | محمود امیدسالار خِیْر و شَر، از افسانه‌های مشهور، با موضوع مبارزۀ خیر و شر.
خیاو یا مشکین شهر | محمد جعفری (قنواتی) خیاوْ یا مِشْکینْ‌شَهْر، عنوان کتابی از غلامحسین ساعدی (1314- 1364 ش/ 1936-1986 م)، که با هدف تک‌نگاری مردم‌نگاری تألیف شده، و شامل آگاهیهای مردم‌نگاری و فولکلوریک از شهرستان مشکین‌شهر است.
خیام خوانی | مصطفی باباخانی خَیّامْ‌خوانی، یا خیامی، از گونه‌های شاد و سرگرم‌کنندۀ موسیقی بوشهر، ویژۀ بزمها، مجلسها و هم‌نشینیهای شبانه.
خیاطی | نیره افتخاری خَیّاطی، پیشه و هنر تدارک انواع لباس شامل مراحل اندازه‌گیری، برش و دوخت. خیاط و خیاطه در معانی سوزن، نخ، و آنچه بدان جامه دوزند، آمده ( لغت‌نامه ... ، ذیل واژه‌ها؛ صفی‌پوری، 1/ 351-352؛ نیز نک‍ : ستوده، 1/ 173)، و خیاطی (صنعت خیاط) منسوب به آن است.
خیار | پیمان متین خیار، میوه‌ای آبدار و خوش‌بو با مصارف خوراکی و دارویی در فرهنگ مردم.
خون صلح |
خون بس | معصومه ابراهیمی خونْ‌بَس، یا خون‌صلح، از سنتهای کهن میان برخی اقوام ایرانی، که برای رفع دشمنی و اختلاف در منازعات منجر به مرگ، و به‌منظور پرداخت تاوان و دیۀ ریخته‌شدن خون کسی صورت می‌گیرد.
خون | اصغر کریمی خون، مایعی سرخ‌رنگ که در همۀ رگهای بدن جریان دارد و بدن را تغذیه می‌کند.
خوش نشین | اصغر کریمی خوشْ‌نِشین، فرد ساکن در روستا، بدون آب و ملک (نسق زراعی) که با تبعیت از هنجارها و نظام ارزشهای فرهنگی همان روستا در آنجا زندگی می‌کند.
خوس دوزی | عارفه صابری افتخاری خوسْ‌دوزی، یا خوص‌دوزی، نوعی سوزن‌دوزی که در مناطق جنوب ایران به‌ویژه استان هرمزگان معمول است. خوص در لغت به معنای برگ خرما، نارگیل و امثال آن است ( لغت‌نامه ... ، ذیل واژه)، اما در خوس‌دوزی، خوس به نوار باریک نقره‌ای یا طلایی رنگی گفته می‌شود که با گذراندن آن از سوراخهای پارچۀ توری و ایجاد نقشهای ویژه، انواع...
خوره |
خورشید و خرامان | اسماعیل شمس خورْشیدْ وَ خَرامان، یا خورشید خاور، منظومه‌ای عاشقانه به زبان کردی گورانی و با وزن هجایی.
خورشیدگرفتگی |
خورشید | اصغر کریمی خورْشید، ستارۀ ثابتی که مرکز منظومۀ شمسی است. خونگ کهن‌ترین واژه برای خور و خورشید است که در سروده‌های زردشت آمده، و برآمدن و فرو رفتن خونگ (خورشید) را نشانی از فر و شکوه پروردگار یکتا دانسته‌اند ( گاتها، هات 50، بند 10). در بعضی از گویشهای محلی، مثل گویش کرمان و فامور، خورشید را روز می‌‌نامند (کوهی، 95، حاشی...
خورش | شیوا جعفری خورِش، یا خورشت، به معنای خوردنی، طعام، غذا و همچنین نام عام شماری از غذاهای ایرانی، که از ترکیب گوشت، سبزی، حبوبات و مواد دیگر تهیه، و معمولاً با چلو یا نان خورده می‌شود.
خورجین بافی |
خورجین | مریم محمدتبار خورْجین، یا خرجین، کیسه‌ای دولنگه برای حمل و نگهداری اقلام مصرفی و وسیله‌ای پرکاربرد در جوامع عشایری، روستایی و کم‌وبیش شهری.
خوراک |
خوجکو | فرشته مجیدی خوجْکو، الکساندر بوریکو (1804-1891 م/ 1219- 1309 ق)، ایران‌شناس، نخستین محقق اروپایی فرهنگ مردم ایران، دولتمرد و شاعر لهستانی. نام او در منابع مختلف به صورت خودسکو، خوتسکو، خوچسکو، خوچکو، شودزکو و چودزکو نیز ضبط شده، و در بیشتر اسناد تاریخی، به صورت خودزکو آمده (بارتولد، 345؛ کمبل، 1/ 231)، اما تلفظ لهستانی ن...
خواهرخواندگی | ویلم فلور خواهَرْخوانْدِگی، اصطلاحی که به مناسبات میان دو زن متأهل اشاره دارد و از طریق پیمان خواهری، صیغۀ خواهرخواندگی صورت رسمی می‌یابد. این مراسم در روز عید غدیر، یا آخرین چهارشنبۀ سال (چهارشنبه‌سوری)، در یک امامزاده، و در حضور یک روحانی برگزار می‌شود (آقاجمال، 35؛ ماسه، I/ 138). درگذشته، چنین پیمانهایی میان زنان ام...
خواستگاری | محسن احمدی , یاسمین مجتهدپور خواسْتْگاری، کسی یا کسانی را به نمایندگی خود، برای درخواست ازدواج نزد خانوادۀ دختری فرستادن. خواستگاری در لغت به معنای خواهش، طلب، خواست، درخواست و طلب زناشویی است (معین؛ نفیسی). مردم کرمان خواستگاری را «خواهون» (پورحسینی، 199)، کردها «خوازمنی» (شرفکندی، 1/ 248)، مردم گیلان و دیلمان «زن‌خازی یا زن‌خاسی» (پاین...
خواجه، کوه | جواد محمدی خمک خواجه، کوه، تنها عارضۀ کوهستانی در جلگۀ سیستان با آثاری از زمان اشکانیان، ساسانیان و سده‌های نخستین اسلامی در گوشه و کنار و اطراف آن، که باورها و عقایدی پیرامون آن در فرهنگ مردم زردشتی، مسیحی و مسلمان منطقه شکل گرفته است.
خواب نامه ها |
خواب گزاری | حسن اکبری بیرق خوابْ‌گُزاری، مهارت در تعبیر، تفسیر، تأویل و معنادهی باورمندانه به رؤیا‌های انسان. خواب‌گزاری یا تعبیر خواب در واقع نوعی فال است که در آن از طریق آنچه در خواب و رؤیا رخ داده است، سرنوشت و آیندۀ صاحب خواب پیش‌‌بینی می‌شود (زرین‌کوب، 259-261). این دانش، فن و یا مهارت پیشینه‌ای بسیار دیرین دارد و همواره با اساطی...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام