1394/3/26 ۱۵:۱۵
گفت‌وگو با «حسن رضایی‌باغ‌بیدی»، یکی از سرویراستاران دوره ایران باستان مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در آستانه ٥٠ سالگی است و این بدین معناست که در میان استادان و صاحب‌نظران تاریخ و زبان‌شناسی و حتی ایران‌شناسی، جوان است؛ اما بر سر دانش و تسلطی که بر حوزه تخصصی خود دارد، خیلی‌ها قسم می‌خورند. او که از ١٤ سال پیش -یعنی درست همان زمانی که نگارش «تاریخ جامع ایران» آغاز شد و البته از سر تصادف- به ریاست بخش زبان‌شناسی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی منصوب و یک سال بعد هم به عضویت شورای‌عالی علمی این مرکز درآمد. او که در عرصه‌های زبان‌پژوهی و گویش‌شناسی سرآمد است، آثاری درباره زبان‌های سانسکریت، سُغدی، پارتی (پهلوی اشکانی)، اوستایی و البته گویش‌های بلوچی، پامیری، پنجابی، ترکی، ترکمنی و بسیاری دیگر دارد.
علی غرضی: گفت‌وگو با «حسن رضایی‌باغ‌بیدی»، یکی از سرویراستاران دوره ایران باستان مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در آستانه ٥٠ سالگی است و این بدین معناست که در میان استادان و صاحب‌نظران تاریخ و زبان‌شناسی و حتی ایران‌شناسی، جوان است؛ اما بر سر دانش و تسلطی که بر حوزه تخصصی خود دارد، خیلی‌ها قسم می‌خورند. او که از ١٤ سال پیش -یعنی درست همان زمانی که نگارش «تاریخ جامع ایران» آغاز شد و البته از سر تصادف- به ریاست بخش زبان‌شناسی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی منصوب و یک سال بعد هم به عضویت شورای‌عالی علمی این مرکز درآمد. او که در عرصه‌های زبان‌پژوهی و گویش‌شناسی سرآمد است، آثاری درباره زبان‌های سانسکریت، سُغدی، پارتی (پهلوی اشکانی)، اوستایی و البته گویش‌های بلوچی، پامیری، پنجابی، ترکی، ترکمنی و بسیاری دیگر دارد. او در این مجموعه، یکی از دو سرویراستار بخش ایران باستان بوده است و گفت‌وگویی که در ادامه می‌خوانید، در همین راستا و در جست‌وجوی کشف مصائب و مسائلی بوده که تاریخ نگاری ایران باستان با آن مواجه بوده است. او که اکنون و به سبب عضویت در کمیته علمی معاونت گسترش زبان فارسی و ایران‌شناسی در خارج از کشور، در ژاپن (دانشگاه اوزاکا) به‌سر می‌بَرد، به پرسش‌های «شرق» پاسخ داده است.
*****
از نظر جناب‌عالی ضرورت تألیف «تاریخ جامع ایران» چه بوده است؟
سال‌ها بود کتابی جامع درباره تاریخ ایران تألیف نشده بود، منظورم کتابی است که علاوه بر تاریخ سیاسی ایران از روزگار باستان تاکنون، دربردارنده جنبه‌های گوناگون تاریخ فرهنگی و اجتماعی اقوام مختلف ایرانی نیز باشد و به‌تفصیل به مباحثی چون جغرافیای تاریخی، باستان‌شناسی، هنر، معماری، اقتصاد، فلسفه، علوم، اساطیر، ادیان و زبان‌ها و ادبیات نیز بپردازد. کتاب «تاریخ جامع ایران» تا حد زیادی این خلأ را پر کرده است.
اهمیت «تاریخ جامع ایران» در بین دیگر کتاب‌هایی که در باب تاریخ ایران نگاشته شده، چیست؟
«تاریخ جامع ایران» کتابی یک‌‌بُعدی نیست، بلکه از جنبه‌های مختلف به بررسی تاریخ پرفرازونشیب ایران می‌پردازد. پیش از این، کتاب هفت جلدی «تاریخ ایران کمبریج» به مباحثی مشابه پرداخته بود، اما نباید از یاد برد نخستین جلد آن مجموعه در سال ١٩٦٨ منتشر شد. دو جلد پایانی آن مجموعه نیز به‌ترتیب در سال‌های ١٩٨٦ و ١٩٩١ منتشر شد. از انتشار جلد نخست «تاریخ ایران کمبریج» بیش از ٤٥ سال و از انتشار جلد پایانی آن بیش از ٢٠ سال می‌گذرد. در طول این سال‌ها انبوهی از آثار ارزشمند چاپ و منتشر شده و باب‌های جدیدی در مطالعات ایرانی گشوده شده است. «تاریخ جامع ایران» در واقع آخرین یافته‌ها و جدیدترین اطلاعات را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.
با توجه به اینکه جناب‌عالی سرویراستاری بخشی از مجلدات مربوط به ایران باستان را بر عهده داشتید، درباره نحوه تقسیم‌بندی ادوار تاریخی در این بخش کمی توضیح دهید.
مجلدات مربوط به ایران باستان با بحث درباره انسان کهن در ایران و بررسی دوره‌های پارینه‌سنگی و میان‌سنگی و نوسنگی در ایران آغاز می‌شود. به‌تدریج، به مباحثی چون اقوام غیرآریایی ساکن در فلات ایران و سپس ورود آریاییان به فلات ایران پرداخته می‌شود. تاریخ سیاسی ایران در دوره‌های ماد و هخامنشی و سلوکی و اشکانی و ساسانی از مباحث بسیار مهم این مجلدات است. در این مجلدات، در کنار سلسله‌های بزرگ و اصلی، سلسله‌های محلی و دست‌نشانده نیز معرفی می‌شوند. پس از تاریخ سیاسی، مباحث مربوط به تاریخ فرهنگی و اجتماعی ایران باستان آغاز می‌شود. در این بخش به‌تفصیل اوضاع اجتماعی و اقتصادی، تشکیلات اداری و نظامی، باستان‌شناسی و هنر، آموزش و پرورش، ادیان و اساطیر، زبان‌ها و ادبیات و علوم ایران پیش از اسلام بررسی می‌شود.
در بخش ایران باستان از چه منابعی برای تألیف مقالات استفاده شده است؟
هر یک از فصل‌های کتاب را یکی از بهترین متخصصان آن موضوع نوشته و طبیعی است در نگارش هر فصل از منابع دست‌اول و معتبر استفاده شده است.
جناب‌عالی چه مقالاتی را در این مجموعه تألیف کرده‌اید؟
با توجه به اینکه تخصص اصلی بنده زبان‌های باستانی است، فصل‌هایی از بخش مربوط به زبان‌ها و ادبیات ایران باستان را خود تألیف کرده‌ام.
به‌نظر شما بعد از چاپ این کتاب در زمینه تحقیقات تاریخ‌پژوهی دوره ایران باستان، چه افق‌هایی گشوده می‌شود؟
چنان‌که عرض کردم، هر یک از فصل‌های کتاب به دست یکی از بهترین متخصصان با تکیه بر منابع روزآمد و با درنظرگرفتن جدیدترین کشفیات نوشته شده است. بدیهی است در هر فصل مباحث روز برجسته‌تر شده و در کنار پاسخ به برخی پرسش‌های پیشین، پرسش‌های جدیدی نیز مطرح شده است. بی‌تردید، پژوهش‌های آینده باید در جهت پاسخ به این پرسش‌های جدید و نیز در جهت تکمیل یا در مواردی تصحیح، مباحث مطرح‌شده در این مجموعه باشد.
روزنامه شرق
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید