1393/2/30 ۱۰:۱۸
سال گذشته انتشارات آمه کتاب «امپراتوری فراموش‌شده» را منتشر کرد. این کتاب با زیرعنوان «جهان پارسیان باستان» توسط جان کرتیس و نایجل تالیس ویراستاری شده و به کوشش فرخ مستوفی منتشر شد و همزمان ترجمه دیگری نیز از همین کتاب با ترجمه خشایار بهاری از سوی نشر فرزان به بازار آمد. به بهانه ترجمه این کتاب گفت‌وگویی داشتیم با فرخ مستوفی.
جواد لگزیان: سال گذشته انتشارات آمه کتاب «امپراتوری فراموش‌شده» را منتشر کرد. این کتاب با زیرعنوان «جهان پارسیان باستان» توسط جان کرتیس و نایجل تالیس ویراستاری شده و به کوشش فرخ مستوفی منتشر شد و همزمان ترجمه دیگری نیز از همین کتاب با ترجمه خشایار بهاری از سوی نشر فرزان به بازار آمد. به بهانه ترجمه این کتاب گفت‌وگویی داشتیم با فرخ مستوفی.
***
به نظر شما تا چه حد مقالات این کتاب تحت‌تاثیر نگاه غربی است و اگر ایرانیان می‌نوشتند چه تفاوت‌هایی وجود داشت.
به نظر من نگاه غربی کلمه تعریف‌شده‌ای نیست و حداقل استنباط من از این کلمه این نیست که هرکس غربی بود باید با دید خاصی به ایرانشناس یا ایران نگاه کند. افرادی هستند که صرفا به‌خاطر علاقه شدید به دنیای باستان به پژوهش و آموزش در این زمینه‌ها می‌پردازند. البته پژوهشگران بعضی از کشورها بی‌غرض‌تر هستند. آمریکایی‌ها، اتریشی‌ها، فرانسوی‌ها و آلمانی‌ها از این دسته هستند. عده‌ای هم تفکرات ضدایرانی را پنهان می‌کنند. مهم‌ترین نکته در این کتاب تغییر نگرش غربی‌ها در نگاه به شرق به‌ویژه به ایرانی‌هاست. باستان‌شناسان غربی در گذشته ایران و یونان را شرق و غرب به حساب می‌آوردند و خط فاصل بین دموکراسی و جاهلیت و دیکتاتوری قرار می‌دادند. من به این موضوع دید غرب‌گرایانه می‌گویم. در این کتاب سعی شده است به نکات بسیار مثبت تمدن ایرانی که پیش از آن ندیده انگاشته می‌شد اشاره شود و از نگاه سنتی غربی به ایران که ایران را مرکز استبداد تلقی می‌کرد احتراز شود. البته دو مقاله کتاب را ایرانی‌ها نوشته‌اند و خانم وستا سرخوش کرتیس هم ایرانی است و می‌توان تفاوت‌ها را ملاحظه کرد.
مطالعه این کتاب تا چه حد خواننده را با جهان پارسیان آشنا می‌کند؟
سریع‌ترین شیوه درک جهان پارسیان مطالعه این کتاب است. خواننده در یک مجموعه راجع به تاریخ، زبان، باستان‌شناسی، کاخ‌ها و معماری آن دوران، نحوه پذیرایی و غذاهای معمول، زیورآلات، آداب و رسوم، ساختار اداری و نحوه اداره امپراتوری، حمل‌ونقل و جنگ‌افزارهای آن زمان را هم از راه تصویر و هم از راه نوشته درک می‌کند. جدا از آن به رابطه این امپراتوری با همسایگان به‌ویژه یونانیان که نماینده اروپاییان امروزی هستند پی می‌برد. اگر به جهان آن روز نگاه کنیم در ارتباط با ایرانیان و اروپاییان تغییر عمده‌ای ایجاد نشده است. ابتدا یونان و سپس رومیان بر اروپا مسلط شدند و با ایران زمان خود همسایه شدند. در نقشه‌های امروز ایران همچنان پابرجاست اما یونان و روم جای خود را به اتحادیه اروپا داده‌اند که همچنان با ما در چالش و تعاملند.
دلیل کم‌کاری در حوزه مطالعات ایران‌شناسی در غرب را چه می‌دانید؟
امروزه یکی از پردرآمدترین راه‌های درآمدزایی توریسم است. برای این کار باید هرساله صدها مقاله و کتاب راجع به یک کشور معین چاپ شود تا خواننده‌ها با سلیقه‌های مختلف را برای سفر به یک کشور جذب کند. کار در زمینه ایران‌شناسی را باید درواقع به‌عنوان سرمایه‌گذاری و امری زیربنایی نامید. از آنجا که هنوز تکلیف مساله جهانگردی در ایران روشن نیست و با اینکه با بازشدن افق‌های سیاسی متقاضی سفر به ایران چندده‌برابر شده است، هنوز مسوولان به اهمیت سرمایه‌گذاری در زمینه ایران‌شناسی به‌خوبی واقف نیستند. از طرف دیگر، در جوامع غربی ایران‌ستیزی همچنان در دستور کار قرار دارد و از آنجا که بازار توریسم در ایران گرم نیست هنوز بازار سرمایه‌داری از شرایط سیاسی روز پیروی می‌کند، که مایل است جذابیت‌های تاریخی و باستان‌شناسی ایران را کتمان کند.
ویژگی‌های متمایز کتاب چیست؟
کتاب یک مجموعه تصویری بی‌نظیر با چاپ عالی از اشیایی است که امکان تماشای آن تاکنون برای همه میسر نبوده و صرفا به دلیل برگزاری نمایشگاه این اشیا از مخازن موزه‌ها بیرون کشیده شده و به نمایش گذاشته شده‌اند. این تصاویر به خواننده این امکان را می‌دهد که حتی بدون خواندن متن در جریان موضوع فصل‌ها قرار بگیرد و به سرعت عصر هخامنشی را در ذهن خود تصویر کند. برای خوانندگانی که مایلند بیشتر بدانند با اینکه کتاب یک مجموعه رومیزی است فصل‌های کتاب دقیق و فشرده و مستند به تصاویری است که در کتاب آمده و در نتیجه کمتر دچار داستان‌پردازی است و به هر کس امکان می‌دهد به آخرین دستاوردها و اکتشافات باستان‌شناسی راجع به هخامنشیان دست یابد. ویژ‌گی منحصر به فرد کتاب درک این مطلب است که ایرانیان دوره هخامنشی چقدر از لحاظ کردار و رفتار با جامعه مدرن ایران نزدیک بوده‌اند و در عین باستانی‌بودن چقدر مدرن و امروزی هستند.
به نظر می‌رسد کتاب بیشتر به کاخ و زندگی و سفره شاهانه اختصاص دارد و بسیار کم راجع به زندگی اجتماعی مردم زمان هخامنشیان پرداخته است. علت این امر را چه می‌دانید؟
دلیل عمده این کار مستندات کتاب به مراجعی است که علاقه خاصی به زندگی پادشاهان و بزرگان داشته‌اند به‌ویژه نویسندگان یونانی که در این کتاب مکرر به آنها رجوع شده بیشتر راجع به اخلاق و عادات شاهان و طبقات بالای جامعه فارس قلم‌فرسایی کرده‌اند. از طرف دیگر، کاخ‌ها به دلیل سرمایه‌گذاری سنگین و استفاده از سنگ‌های عظیم باقی مانده‌اند و باستان‌شناسان این محل‌ها را مظهر بهترین سلیقه معماری زمان خود به شمار می‌آورند. اسباب و اثاثیه منزل نیز آنچه که متعلق به دربار و ثروتمندان و نجیب‌زادگان بوده است اغلب از طلا و نقره و سنگ ساخته می‌شدند که بسیار بادوام بودند و به دست ما رسیده است. البته باید تاریخ جدیدی با نگاه به زندگی مردم نوشته شود و جای چنین اثری فعلا خالی است.
مطالعه این کتاب را برای نسل امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر من هر ایرانی باید یک جلد از این کتاب را در منزل داشته باشد و چندین بار آن را مطالعه کند. نسل جدید به دلیل مشغله‌های ذهنی بیشتر از همه نیاز دارد تا بداند از کجا ریشه گرفته است. ساختارهای اداری و نظامی اجتماعی کشورش درگذشته چگونه بوده‌اند و این حس عظمت را چگونه می‌تواند در ذهن خود حفظ کرده و برای پیشبرد کشور در حال حاضر به کار برد. ملتی که ریشه ندارد هویت هم ندارد. صدها کشور در جهان تشکیل شده و به دلیل همین بی‌ریشه‌ای و بی‌هویتی از صحنه روزگار محو شده‌اند. جوانان ایرانی باید با مطالعه این کتاب سرّ بقای این سرزمین را خود دریابند و به نسل‌های بعدی منتقل کنند.
لطفا درباره ضرورت ترجمه امپراتوری فراموش‌شده توضیح دهید.
ایران در حال حاضر یک قدرت منطقه‌ای است. در گذشته مردم این کشور هرگاه از زیر یوغ بیگانگان آزاد می‌شدند امپراتوری تشکیل می‌دادند؛ چه قبل از اسلام و چه بعد از اسلام. مقالات این کتاب درواقع به دلیل برگزاری نمایشگاهی به همین نام در موزه بریتانیا به نویسندگان متخصص در زمینه هخامنشیان سفارش داده شده بود، که بعضی از آنها قبل از چاپ کتاب درگذشتند و مقالات آنها با استفاده از یادداشت‌هایشان به‌دست ویراستاران کتاب تکمیل شد. نسخه انگلیسی این کتاب پس از چاپ برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد. آنان که گذشته‌ستیز هستند باید بدانند که کشوری که در آن زندگی می‌کنند و از مواهب آن برخوردارند ناگهان در صحنه تاریخ به وجود نیامده بلکه نتیجه کار و کوشش تدریجی نیاکان ماست. شاهنشاهی یکی از نظام‌های حکومتی بوده که در ایران رواج داشته است. نظام‌های حکومتی در حال تغییر هستند. آنچه ترجمه کتاب را ضروری ساخت این تفکر بود که ما ریشه‌های کنونی قدرت خود را بشناسیم و آن را با گذشته مقایسه کنیم. در جهان کنونی تعداد کشورهایی که بیش از چندهزار سال قدمت تمدنی داشته باشند از انگشتان یک دست تجاوز نمی‌کنند. ما باید بدانیم که چرا هنوز روی نقشه جغرافیا وجود داریم چرا حوزه نفوذ ما همچنان در همان محدوده حکومتی نیاکان ماست.
روزنامه شرق
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید