مقاله

بحث درباره صفت «تكلم» در تاریخ علم كلام ریشه دیرینه‌ای دارد و یكی از نخستین مسائل كلامی است كه در اواخر قرن نخست و یا اوایل قرن دوم مطرح گردید و درگیریهای لفظی و مشاجرات دامنه‌دار و احیاناً زد و خوردهای خونینی به دنبال داشت، و داستان دستگیری احمدبن حنبل و یارانش كه در تاریخ به «محنت احمد» معروف است، از نتایج این اختلاف است. فتوحات و كشورگشاییهای مسلمانان، سبب شد كه افكار ملل جهان به میان مسلمانان راه پیدا كند و مسائل جدیدی در جوامع اسلامی مطرح شود. درباره تكلم خدا در دو محور گفتگو می‌شود:

رابطه میان امام موسی صدر و امام خمینی(ره)، هم رابطه‌ای خویشاوندی بود و هم رابطه‌ای اعتقادی و مبارزاتی. گذشته از آن، امام صدر پیوندی استوار با یاران امام خمینی(ره) داشت که در سالهای پایانی حکومت شاه، ایران را ترک کردند و به بیروت پناه بردند. می‌توان گفت جنبش أمل نقش مهمی در این جریان داشت؛ زیرا یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌‌های جنبش، یعنی دکتر مصطفی چمران که مسئول رده اول سازمانی جنبش و یکی از بزرگترین معاونان امام صدر به شمار می‌رفت، از حامیان انقلاب اسلامی بود و پس از پیروزی انقلاب به عنوان نخستین وزیر دفاع ایران منصوب شد.

اشاره: بانک به عنوان یک مؤسسه انتفاعی در هیچ یک از جوامع بشری به صورت نظام‌مند کنونی وجود نداشته؛ ولی از صدر اسلام معاملاتی شبیه به آنچه در بانک انجام می گیرد، در جامعه جریان داشته است كه آن را می‌توان به انحای گوناگون بسط داد و مباحث مختلفی را در ضمن آن مطرح كرد. این نوشتار به مناسبت دهم شهریور كه روز بانكداری اسلامی است، در معرض دید خوانندگان گرامی قرار می‌گیرد.

امیل دورکیم دین را بر اساس «تمایز میان مقدس و نامقدس» تعریف می‌کند. به عقیده دورکیم دین عبارت است از: «نظام یکپارچه‌ای از باورداشت‌ها و عملکردهای مرتبط با چیزهای مقدس؛ یعنی چیزهایی که از چیزهای دیگر جدا انگاشته می‌شوند و در زمره محارم به شمار می‌آیند. این باورداشت‌ها و عملکردها، همه کسانی را که به آنها پایبندند، در یک اجتماع اخلاقی واحد همبسته می‌کند.» (دورکیم، امیل (1383) «صور ابتدایی حیات دینی» ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز)

در واقع تجاوزات مسلحانه در شهر‌ها و روستاهای جنوب با موج گسترده تبلیغاتی روزنامه‌ها و مجلات وابسته به احزاب چپ‌گرا بر ضد امام صدر و طرفدارانش همراه بود. امام و طرفدارانش وقتی در جنوب و بیروت و هر کجای دیگر حضور می‌یافتند، مورد تعقیب قرار می‌گرفتند و در مقاله‌ها و گزارشها و کاریکاتور‌ها امام صدر را متهم می‌کردند که مهره اسرائیل و انزواطلبان (کتائب و احرار) از احزاب راست‌گرای مسیحی است! برخی از شیعیان نیز که با این احزاب تعامل داشتند یا اختلافی با امام داشتند نیز با این حمله سازمان‌دهی‌شده همراه شدند و اوضاع به ‌گونه‌ای شد که هر گونه همکاری با جنبش امل یا دفاع از امام یا برشمردن خوبیهای ایشان، سبب متهم شدن می‌شد!

هما کبیری: «اصول ثابت توسعه» عنوان مقاله‌ای است که دکتر محمود سریع‌القلم 26 سال پیش نوشت. وی در آن مقاله تلاش کرده بود مبانی مشترک توسعه‌یافتگی را در مناطق مختلف جهان، به‌رغم تفاوت‌های فرهنگی، اقلیمی، نژادی و‌‌... کشورها استخراج و ارائه کند؛ اصولی مانند ضرورت تولید ثروت، رقابت‌پذیری در عرصه اقتصاد و بین‌المللی شدن. وی همین خط فکری را در ربع قرن گذشته دنبال کرده است. همین چند روز پیش در گردهمایی مدیران مناطق آزاد و ویژه تجاری بار دیگر به بیان این اصول با ارائه آمارهای جدید و نمونه‌های روزآمد پرداخت و بر ضرورت رقابت و بین‌المللی شدن برای رشد اقتصادی و فرهنگی تاکید کرد. هرچند برخی رسانه‌ها «بین‌المللی شدن» را «غربی شدن» تلقی و از همین زاویه سخنان او را نقد کردند. متن سخنرانی سریع‌القلم در گردهمایی یادشده، در پی می‌آید.

احزاب دارای مرام اشتراکی به موجب قانون اقدام‌کنندگان ‌علیه امنیت و استقلال کشور در سال ١٣١٠ خورشیدی غیرقانونی اعلام و بر پایه همین قانون در دوران رضاشاه بساط این گروهک‌های کمونیستی با صدور احکامی از دادگاه عالی جنایی برچیده شد. خطر این ایدئولوژی دروغین این بود که می‌توانست با عوام‌فریبی در گروه‌های گوناگون جامعه نفوذ کند و ایران را که یک کشور مستقل و با فرهنگ باستانی بود در ‌‌نهایت به یکی از اقمار شوروی کمونیستی سابق درآورد. پس از اشغال ایران از سوی متفقین در شهریور ١٣٢٠، حزب توده در بخش‌های شمالی ایران که زیر کنترل ارتش شوروی بود فعالیت خود را زیر چتر حمایتی این دولت آغاز کرد و سپس در تهران دست به فعالیت زد.

وزارت معارف و اوقاف، وزارتخانه ای که نام و تشکیلات آن چند بار تغییر کرده است، وزارت فرهنگ سابق و وزارت آموزش و پرورش لاحق، در عصر پهلوی اول گذشته از مسئولیت آموزش، مسئولیت امور فرهنگی کشور را هم بر عهده داشت. مسئولان آن وزارتخانه در نشستی در بهمن ماه 1312، نظامنامه ای را در زمینة چاپ و نشر، با عنوان« نظامنامة ادارة انطباعات » تصویب کردند. نظارت بر تالیف آثار در سراسر کشور، انتشار مطبوعات، و اجرای نمایشنامه ها و نظارت بر آنها ، حتی « ملاحظه و ممیزی کتب رمان و جلوگیری از قسمت های مخالف با اخلاق» 1 از وظایف آن اداره تعیین شد. ادارة انطباعات، که ریاست آن سال ها با غلامعلی رعدی آدرخشی، از افراد نزدیک به علی اصغر حکمت بود، آثار و سوابق دانشمندان، پژوهش گران، نویسندگان، مولفان، مصنفان، و مترجمان را شناسایی و گردآوری کرد. سیاست رسمی دولت در زمینة انتشار کتاب، در همین اداره تنظیم و تدوین، و پس از تصویب اعمال می شد. از مقررات تصویب شده و شیوة عمل آن می توان به حساسیت های دولت در برابر محتوای کتاب ها و نشریه های کشور پی برد. 2 تصمیم گیری ها در نشست پنجم از سلسله نشست های این اداره، در اسفند 1314، سیاست دولت را در زمینة کتاب و نشر دقیق تر و مشخص تر نشان می دهد. به نکته های مهم تر این تصمیم ها اشاره می شود:

با زیستن در زمانه آشفتگی مفاهیم و دگرگونی اصطلاحات و ناهنجاری عمومی و فرمانروایی گروهی بی‌همه‌جا - با همگان آشفته بازار سیاست و نا‌آگاهی، شاید دیگر چیزی قطعی و مسلم باقی نمانده. اصطلاحات سیاسی هم قربانی‌اند، اما در آستانه روزگار انقلاب مشروطه شاید پرداختن و شکافتن نو به مفهومش ضروری می‌نماید. جنبش مشروطه یا مشروطه‌خواهی یا مشروطیت، کوشش‌ها و رخدادهایی هستند که در دوره مظفرالدین شاه قاجار و سپس در دوره محمدعلی شاه قاجار برای تبدیل حکومت استبدادی به حکومت مشروطه رخ داد و به تشکیل مجلس شورای ملی و تصویب نخستین قانون اساسی ایران انجامید. پیروزی مستند و مکتوب مشروطیت شاید با صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه - و امضا آن در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵- می‌باشد که جنبش و حرکتی که آغازش به دو سه دهه پیش از آن برای کسب آزادی و ترقی، برای رسیدن به آهنگ حرکت اروپا، جامعه ایران و ایرانی را به تکاپو انداخته بود، به ثمر نشست.

جنگ دوم جهانی دو سالی پس از آغازش در اروپا به ایران رسید. ساختار سیاسی ایران در آن زمان، ساختاری یکه‌سالار بود. هر چند که بر متن قانون اساسی مشروطه قرار بود پادشاه سلطنت کند و نه حکومت، اما روال حکومتداری دیگر بود. تقریبا ده سالی می‌شد که رضاشاه با تکیه بر تجدد آمرانه، بخش‌هایی از قانون اساسی مشروطه را به کناری نهاده بود. کارنامه نوسازی عصر رضاشاهی را جایی دیگر به دست داده‌ام و از او در هیات معمار ایران نوین نوشته‌ام. ایرانی که در فاصله بین دو جنگ جهانی اول و دوم، یعنی عصر رضاشاهی تجربه گسترده‌ای از تجدد آمرانه را پشت سر گذاشت که حاصلش شکل‌گیری نهاد‌های نوین قدرت و دگرگونی چشمگیر در زندگی اجتماعی ایرانیان بود. در این نوشته اما به سپهر سیاسی اشاره خواهم داشت و از تاثیر پی‌آمد‌های جنگ دوم جهانی بر این سپهر خواهم گفت.