اخبار

در نقاشی قهوه‌خانه‌ای، اصولی برای به کار بردن رنگ‌ها وجود دارد. گفته می‌شود در کنار خود اثر این رنگ‌ها نیز حامل پیامی بوده‌اند. محمدرضا حسینی ـ نقاش قهوه‌خانه‌ای ـ با بیان اینکه در رنگ‌گذاری‌ها در عین توجه به سلیقه‌اش، چارچوب‌ها و المان‌های رایج را مراعات می‌کند، به ایسنا می‌گوید که در بیشتر موارد برای امام حسن(ع) از رنگ سبز و برای امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) از رنگ قرمز استفاده می‌شده است.

محمدرضا حسینی ـ نقاش و مدرس نقاشی قهوه‌خانه‌ای ـ درباره این هنر می‌گوید: این نقاشی آمیخته با حماسه‌های مذهبی ما مانند قیام امام حسین (ع) و ادبیات ما مانند شاهنامه است و آینده بسیار روشنی دارد. اساتیدی که در این زمینه فعالیت می‌کردند به شکل سنتی نقاشی کار می‌کردند اما حالا به دلیل اینکه ما به شکل کلاسیک کار می‌کنیم و آموزش می‌دهیم ممکن است این کار زمان ببرد. این سبک نقاشی آینده بسیار روشن و خوبی خواهد داشت. مخاطب هم خیلی خوب است اما باید کار برای افراد عرضه و گفته شود.

نقاشی قهوه‌خانه‌ای شیوه یا مکتبی از نقاشی است که با نام حسین قوللَر آقاسی همراه است. آثاری که مخاطبانش در قهوه‌خانه‌ها بودند و نقال‌ها از روی پرده‌ها و بوم‌ها، برای مردم عامی داستان سرایی می‌کردند، داستان‌های مذهبی، حماسی، بزمی و فولکلور. این مکتب عمری کوتاه داشته، از اواخر قاجار تا جواد عقیلی آخرین بازمانده نسل طلایی نقاشی قهوه‌خانه‌ای.

وحدت فرم و محتوا نزد همه نقاشان قهوه‌خانه‌ای از آیین و آداب مشتركی ریشه می‌گیرد كه همه آنان به آن ایمان قلبی دارند. این نقاشان از سویی بر صفای باطن و دانسته‌های ارزشی خود تكیه دارند و از سوی دیگر یزیدیان را منفور و خاندان ولایت را محبوب خود می‌دانند، این نكات گوشه‌ای از آیین و آداب مشترك میان آنان است.

هنر دینی ایران در پی تجلی امر والا از هرگونه ترسیم پیکرنما پرهیز کرده است. در این میان موضوعات مذهبی و امور اُخروی به واسطۀ نیاز به ترسیم پیکرنما و فضای روایی در وادی ممنوعه قرار گرفتند. با وجود تأکید بسیار قرآن و احادیث در این حوزه، هنر ایران عاری از مصورسازی امور اُخروی است- جز موارد انگشت‌شماری مربوط به دیدار پیامبر از بهشت و جهنم در نسخ خطی معراج نامه‌ها- اعتلای این حوزه مربوط به هنر عامیانه دورۀ قاجار است.

«پرده» – كه به آن «پرده درویشی» و برخی «پرده دراماتیك» نیز می‌گویند، پارچه‌ای است كه بر آن یك یا چند مجلس از یك داستان یا واقعه تاریخی نقاشی شده و «پرده‌خوان» یا «نقال» با اشاره به تصاویر رسم بودآن به روایت و شرح نقش‌ها و داستان‌های مرتبط برای حاضران می‌پردازد. رسم بود كه پرده‌ها به دیوار مكان‌های عمومی به ویژه قهوه‌خانه‌ها كه محل اجتماع مردم و برگزاری مراسم پرده‌خوانی بودند، نصب شوند.

واقعه عاشورا و شهادت مظلومانه سیدالشهداء و یاران باوفایش در کربلا، تأثیری حرکت آفرین در متن زندگی شیعه داشته و الهام بخش بسیاری از نهضت های حق علیه باطل بوده، به طوری که این واقعة دلخراش تأثیری شگرف در عرصه های مختلف هنری به ویژه نقاشی نیز به جای گذاشته است. در این میان نقاشی قهوه خانه ای و دیوارنگاری های بقاع متبرکه، به دلیل ارتباط نزدیک تر با نگرش ها و زندگی عامه جامعه، بیشترین تاثیر را از این واقعه دریافت نموده است.

یک پژوهشگر هنر معتقد است، نقاشی‌های مذهبی به‌عنوان زیرمجموعه‌ای از نقاشی قهوه‌خانه‌ای، با ویژگی‌های خیال‌پردازی، پرهیز از طبیعت‌سازی و رئال و حفظ امانت در روایات، به بخش مهمی از خاطرات تصویری مردم کوچه و بازار تبدیل شدند و یک مکتب مهم را در نقاشی ایرانی به‌وجود آوردند. هادی سیف درباره‌ی نقاشی‌های مذهبی که در روزهای سوگواری محرم و صفر توسط نقالان برای مردم کوچه و بازار روایت می‌شدند، اظهار کرد: نقاشی «خیالی‌ساز» که بعدها توسط کریم امامی به نقاشی «قهوه‌خانه‌ای» شهره شد، در عرصه روایات مذهبی، بویژه عاشورا و مصیبت کربلا هیچ تفاوتی با سایر عرصه‌های نظم و نثر فارسی با موضوعات آداب و رسوم و آیین‌ها ندارد، تنها تفاوت این نقاشی‌ها این است که نقاش در پرده‌های مذهبی، هنرش و دلش را توأمان به یاری می‌طلبد و اعتقادات آن‌ها سبب می‌شود شکوه و جلال نقاشی و اجرای ذوق و استعدادشان دوچندان شود.

از همان سال‌هایی که نقال‌ها در قهوه‌خانه‌ها با روایت حماسه‌ی پهلوانان شاهنامه و مصائب عاشورا روی پرده‌های بزرگ نقاشی، مردم را جادو می‌کردند،‌ نقاشی قهوه‌خانه‌ای به خاطره‌ای جمعی تبدیل شد. نقاشی‌هایی که چند سالی است در معرض ثبت به نام کشورهای دیگر قرار گرفته‌اند. پنجم مهر ماه سال‌روز درگذشت عباس بلوکی‌فر از معروف‌ترین نقاشان این سبک در ایران است. عباس بلوکی‌فر سال 1303 در تهران متولد شد. شاید بتوان آغاز حرکت او به سمت هنر و نقاشی را در اتفاقی که در 9 سالگی‌اش افتاد، جست‌وجو کرد. عباس با دیدن تابلوهای نقاشی قوللر آغاسی - از هنرمندان بنام نقاشی قهوه‌خانه‌ای در آن دوره - به این هنر علاقه‌مند شد. استادان او، آغاسی و محمد مدبر بودند.

نمایشگاه نقاشی به سبک قهوه خانه ای به مناسبت ولادت امام علی (ع) با همین موضوع در گالری عقیلی به نمایش در می آید. نقاشی قهوه خانه ای از سالیان دور و قبل از دوران صفویه با نام «خیالی نگار» مطرح بوده است که بعدها با برخی تحولات جامعه به عنوان نقاشی قهوه خانه ای مطرح می شود. بیشتر نقاشی های قهوه خانه ای براساس داستان های پهلوانی، مذهبی و اسطوره های ایرانی کشیده می شده اند و به میل قهرمان سازی مردم دوران خود پاسخی مناسب می داده اند البته نباید مکان این نقالی ها را فقط به قهوه خانه ها محدود کرد تکیه ها، حسینیه ها و هر جا که محل مناسبی برای جمع شدن و حکایت گفتن بود، نقاشی قهوه خانه ای به عنوان ابزار کار نقال کاربرد پیدا می کرد.