اخبار

دو متغیر اصلی در اندیشه سیاسی علامه نائینی در کتاب « تنبیه الامه و تنزیه المله» در مواجهه با تحولات عصر مشروطه در ایران دخیل اند: یکی مشروعیت (شرعی بودن) حکومت و دیگری ارجحیت نوع حکومت ( با تاکید بر حکومت مشروطه).آنچه علامه نائینی در ارتباط با حکومت مشروطه به رشته تحریر در آورده، به ارجحیت این شیوه حکمرانی اختصاص دارد

در این نوشتار سعی بر آن است تا با نگاهی به تحولات مربوط به تدوین نخستین قانون اساسی در جهان اسلام، تقابل دو جریان قدرتمند سنت گرا و تجددگرا مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. مقاله، با رویکردی توصیفی به موضوع، تلاش می کند اندیشه های نمایندگان برجسته دو جریان مذکور را با استناد به مذاکرات صورت گرفته در کمیسیونهایی که به دستور عبدالحمید دوم به همین منظور تشکیل شده بود، تبیین کند.

ناصرالدین شاه پس از عزل میرزا آقا خان نوری، تحت تأثیر آموزه های بر جای مانده از دورۀ صدارت امیرکبیر، به اندیشه افتاد تا با نوسازی دستگاه دولت و ایجاد نهادهای جدید، اصول ترقی خواهی را در کشور رایج کند و از این طریق، هم به سلطنت خود آبرو و اعتبار بخشد، هم تا حدی در جهت ممانعت از ستمگری افسار گسیخته حکام و مأمورین حکومتی علیه مردم قدم بردارد

در روزهایی که نفس‌های حکومت شاه به شماره افتاده و در سراشیبی سقوط به حالت احتضار قرار گرفته بود، مهم‌ترین دغدغه قلب تپنده انقلاب در نوفل‌لوشاتو تهیه و تدوین یک قانون اساسی برای نظام نوپای بعد از انقلاب اسلامی بود.

انقلاب مشروطه را می توان نوعی کنش جمعی برای بازسازی الگوی کسب و اعمال قدرت سیاسی از طریق رسمیت و اعتبار بخشیدن به تعریف جدیدی از قدرت سیاسی دانست. به منظور توجیه و تأسیس الگوی جدیدی برای کسب و اعمال قدرت سیاسی، می بایست تعریف تازه ای از قدرت سیاسی بیان و توجیه می شد.

مجلس شورای ملی نخستین بار پس از پیروزی مشروطیت در ایران مستقر شد و پیش از آن چنین نهادی در تاریخ ایران وجود نداشت. تاسیس مجلس در مشروطیت و تركیب نمایندگان تشكیل‌دهنده آن قابل توجه است. كسانی كه در اولین مجلس عضو بودند از نمایندگان جامعه مدنی و از عقلا و امنای ملت بودند و به همین دلیل این مجلس نمایندگی از ملت داشت و نمایاننده و بازتاب‌دهنده نور ملت بود. به همین دلیل بود كه مشروطه‌خواهان از مجلس به «روح روان این ملت» و «كنگره عدالت» مملكت یاد می‌كردند. مجلس مجمع عقلا و امنا یك ملت است و جایی است كه وقتی نمایندگان در آن جمع می‌شوند تو گویی كه همه مملكت آنجا اجتماع كرده‌اند. چنین بود كه در مشروطیت مجلس «مركز توجه عموم ملت» بود و پس از كسب چنین جایگاه و مشروعیتی بود كه به مركز امور مملكت بدل شد و در «راس امور» قرار گرفت.