اخبار

نحوه فاعلیت حق،از جمله مسائل مطرح در مکاتب مختلف فلسفی و عرفانی است.گذشته از معتزله که به فاعلیت حق در افعال بندگان قایل نیستند. و اشاعره که فاعل حقیقی در همه اشیا حتی افعال انسان ها را خداوند می دانند و سلسله علل را انکار می کنند،حکمت مشاء با حفظ سلسله علل در نظام هستی،فاعلیت با واسطه یا فاعل بعید می دانند.حکمت اشراقی،در یک بیان تمثیلی اقناعی و خالی از استدلال و برهان،فاعلیت حق رابی واسطه دانسته،اسناد افعال به غیر حق را تسامحی می انگارد،و حکمت متعالیه در مراحل ابتدایی خود،مبتنی بر تشکیک خاصی و وجود فقری،فاعلیت قریب حق را به صورت فاعلیت بی واسطه، و علل و اسباب را علل معد و مقرب فیض به معلول می داند.