اخبار

*آیا چنین اندیشیدنی مثلاً برای ملک‌الشعرای بهار امکان‌پذیر بوده است؟ خیر؛ شما ملک‌الشعرا را از روشنفکران سیاسی‌ای می‌شمرید که برای استقرار حکومت قانون و نظام مشروطه تلاش کردند. بله، بهار در بیست‌سالگی به مشروطه‌خواهان خراسان می‌پیوندد. او شاعر است و قصیده و غزل و مثنوی و مسمط سروده. شعر وقتی خطاب به عامه پیام سیاسی می‌دهد، به شعار منظوم نزدیک می‌شود. بهار جمهوری‌نامه را با شراکت میرزادۀ عشقی سروده در هجو جمهوری‌خواهی سردار سپه.

جایگاه طبقاتی نخبگان که اکثر آن‌ها از طبقۀ فرادست زمین‌دار و روحانیون بودند، چه تأثیری در بازتولید نظریۀ استبداد در ایران داشت؟ زمینه‌های تاریخی این گرایش همچون نابسامانی برآمده از جنگ جهانی، قحطی و شورش‌های محلی جهت استقلال طلبی چه قدر در گرایش نخبگان به قدرت مرکزی مؤثر بود؟

متن زیر مصاحبه مفصل با سیاوش جمادی است که به دلیل حجم بسیار زیاد آن بخش اندکی از آن در نشریه فرهنگ امروز منتشر شده است. سیاوش جمادی در این مصاحبه مفصل از فلسفه سخن گفت و از تاریخ. از ایران سخن گفت و از جهان. از سنت سخن گفت و از مدرنیته. از مردم سخن گفت و از حاکمان و اینکه چگونه ایرانیان با مشروطه نیم بند تلاش کردند با الگوپذیری از غرب از سرنوشت تاریخی خود فاصله بگیرند.

در گوشه‌ای از تهران دودآلود و فروشده در نیازهای عاجل و اندیشناکی‌های اکنونی، مردی زندگی می‌کند که اشتیاقِ او به دانستن و یافتن و نام‌گذاری یافته‌ها، یادآور همان فیلسوفان یونان باستان است؛ اشتیاقی بی‌غرض و آزاد از هر چیزی جز خودِ دانستن و یافتن و نام نهادن. دست‌کم این احساسی است که من در دیدارها و گفت‌وگوهایم با ادیب سلطانی داشته‌ام. گاه پیش آمده است که برای یافتن معادلی درخور برای یک ترم هگلی با وی گفت‌وگویی داشته‌ام.

دکتر ادیب سلطانی مترجم و اندیشمندی است که ترجمه را در حد آفرینش یک کار هنری ارج می‌نهد. او روشمندترین مترجمی است که تاکنون شناخته‌ام. نامأنوس نمودن زبان ترجمۀ وی که برخی آن را به چشم ایرادی می‌نگرند، از قضا در همسازی با روش او یک حُسن است؛ چراکه خواننده را به تفکر درباب مفاهیمی برمی‌انگیزد که غالباً معادل‌های سنتی رهزنِ رهیافت به دلالت آن‌ها در متن اصلی‌اند.

سیاوش جمادی نخستین مترجم Sein und Zeit اثر مهم مارتین هایدگر به فارسی است. او که نام این کتاب را به «هستی و زمان» برگردانده است دیگر کتاب هایدگر با عنوان Was heißt Denken را هم با نظر به مصراعی از اشعار شیخ‌محمود شبستری به «چه باشد آنچه خوانندش تفکر» ترجمه کرده است. جمادی در گفت‌وگویی خود با «ایبنا»، به نسبت تفکر هایدگر با عرفان و فلسفه و ترجمه آثار او و همین‌طور وضعیت هایدگرخوانی در ایران پرداخته است

بیشترین اهتمام ژان ژاك روسو به آزادی و برابری مردم، در كتاب قرارداد اجتماعی تبلور یافته است. او معتقد است كه دولت باید بیشترین خیر عمومی و آزادی را تامین كند اما آزادی بدون برابری وجود نخواهد داشت؛ بنابراین دولت باید برابری خواه باشد. روسو می‌گوید كه برابری به معنای برابری كامل قدرت و ثروت نیست، بلكه به این معنی است كه هیچ‌كس نباید آنقدر ثروتمند باشد كه دیگری را بخرد یا كسی آن قدر تهیدست كه خود را بفروشد.

بسیاری بر این امر متفق‌القولند که سیداحمد فردید «مارتین هایدگر» را به جامعه روشنفکری ایران معرفی کرد اما شعاع اثرگذاری این فیلسوف در ایران پیش و بعد از انقلاب اسلامی چنان قابل توجه است که اغلب متفکران و روشنفکران ایرانی سعی کرده‌اند اندیشه و آثار این فیلسوف مشهور و پرحاشیه آلمانی را از دیدگاه‌های مختلف بازخوانی کنند.

یکی از ویژگی‌های عصر روشنگری که در تاریخ اندیشه نمود و ظهور دارد خردگرایی شدید در برهه‌ای از تاریخ اروپا بوده است که یکی آن را می‌ستاید و دیگری تقبیح می‌کند و آن را مخالف دین و باورهای مذهبی می‌داند. شاید خردگرایی باعث شد دست کلیسا و قدرت و سلطه بی‌چون و چرای آن از جامعه کوتاه شود؛ اما اهمیت آن را در رشد افکار عمومی نمی‌توان نادیده گرفت.

ولتر یکی از فیلسوفان عصر روشنگری در فرانسه است که افکار و نوشته‌هایش در مسیر دموکراسی بسیار موثر بوده است. به مناسبت سالمرگ این فیلسوف سراغ سیاوش جمادی، نویسنده و مترجم آثار فلسفی رفته‌ایم تا از تاثیر فیلسوفی چون ولتر در عصر روشنگری بپرسیم.