اخبار

اسلام سیاسی و احیاء گری سلفی اندیش که بعد از الغای خلافت به تدریج در مصر و شبه قاره و جاهای دیگر و با شعار بازگشت به هویت اسلامی و به تدریج با ترویج اندیشه اجرای شریعت و یا حاکمیت الله شکل گرفت در جریان سلفی سده نوزدهم ریشه دارد که می دانیم تا اندازه زیادی متأثر از جریان محمد بن عبد الوهاب و وهابیت بود.

کلینی درکتاب الکافی از شماری از مهمترین منابع مکتوب حدیثی امامیه بهره گرفته است. در اینجا از میان انبوهی از منابع مستقیم و غیر مستقیم او، دو منبع مهم وی را که هر دو متعلق به دو نسل پیش از او بوده اند و می توانند شناخت ما را نسبت به تحول حدیث از نیمه قرن سوم تا اوائل قرن چهارم در میان امامیه بهبود ببخشند ؛ مورد مطالعه قرار می دهیم:

نجاشی (ص ۳۲) گزارش می کند که ابو سهل نوبختي، متکلم برجسته امامی ردیه ای بر شعر ابو العتاهیه، شاعر بلند آوازه عرب (د. ۲۱۱ ق) در زمینه توحید نوشته بوده است. متأسفانه از این کتاب چیزی به دست نرسیده منتهی می توان حدس زد چه مطالبی در آن مطرح شده بوده است.

در تمام تاریخ فکری و فرهنگی تشیع امامی قبل از دوره صفوی نمونه های عالمانی که تمایلات عرفانی و یا صوفیانه از خود نشان می دادند به تعداد عدد انگشتان یک دست هم نمی رسد. ابن طاووس تمایلاتی کم و بیش متمایل به این نوع تفکرات داشته است.

یکی از مشکلات کتاب های حدیثی شیعه و متونی که از چند سده نخستین باقی مانده مشکلات نسخه های آنهاست. اینجا به طور خاص به مشکل سابقه تاریخی نسخه ها و تحولات متنی و نقل اسانید احادیث توجه دارم.

معمول چنين بوده است که در مجالس املای حديث، يک شخص معين که ملتزم به حضور در مجالس بوده، احاديث املاء شده را منظما می نوشته و بعد از مدتی دفاتر آن مجالس به عنوان تمام يا بخشی از امالي حديثی يک محدث تنظيم می شده است.

تصور اينکه يک متکلم معتزلی در عين حال يک محدث برجسته و معتبر باشد، اندکی مشکل است. معتزليان همواره از سوی مخالفانشان متهم شده اند که به حديث عنايت زيادی ندارند و با برخی احاديث و مضامين و مدلولهای احاديث مخالفت می ورزند.

چند سالی است که در مطالعات اسلامشناسی اقبال مجددی به ابن تیمیه و افکار و آثار او دیده می شود. ابن تیمیه زندگی کم و بیش جالب توجهی داشته و به دلیل موقعیت ممتاز تاریخی که در آن بسر می برده و نیز پاره ای از موضعگیری های سیاسی و دینی او و همچنین تعدد آثارش می تواند موضوع جالب توجهی برای محققان مطالعات ادیان و خاورمیانه قرار گیرد.

تصور اينکه يک متکلم معتزلی در عين حال يک محدث برجسته و معتبر باشد، اندکی مشکل است. معتزليان همواره از سوی مخالفانشان متهم شده اند که به حديث عنايت زيادی ندارند و با برخی احاديث و مضامين و مدلولهای احاديث مخالفت می ورزند.

درباره اشخاصی که نامشان در این اجازات آمده در کتاب مناسبات ایران و یمن سخن گفته ام. اینجا فقط اشاره می کنم که کتاب جلاء الأبصار حاکم جشمی در واقع امالی حدیثی و کلامی و ادبی حاکم جشمی است در جشم بیهق که تاکنون منتشر نشده.