اخبار

تشکیل فرقه دموکرات در شرایطی صورت گرفت که حزب توده نیز در استان آذربایجان شعبه‌هایی داشت ولی رهبران حزب توده در جریان تشکیل فرقه دموکرات قرار نگرفتند. فرقه دموکرات، حزب توده را غیر انقلابی می‌دانستند و معتقد بودند حزب توده بنا به مرامنامه خود حزبی است پارلمانتاریستی، حال آنکه فرقه دموکرات آذربایجان وظیفه انجام انقلاب ملی دموکراتیک را برعهده دارد.

اردیبهشت 1337 خسرو روزبه، یکی از شاخص‌ترین چهره‌های حزب توده و از مؤسسان سازمان نظامی حزب در قزل قلعه تیرباران شد؛ اعدامی که خود مجالی برای تشکیلات حزب توده فراهم آورد تا او را به‌عنوان «قهرمان ملی ایران» در نشریات و گردهمایی‌های خود معرفی کنند و به ستایش او بپردازند، شاعران مَدحش کنند و او را هم ردیف افراد سرشناسی هم چون دکتر تقی ارانی قرار دهند؛ گرچه این قهرمانی، یا به تعبیر دیگر قهرمان سازی، دیری نپایید و پس از چند دهه با روشن‌تر شدن اقدامات روزبه که بیشتر معلول اقاریر او پیش از اعدام بود، چهره دقیق تری از حزب توده و اقدامات آنها در تاریخ معاصر ایران ترسیم شد.

درباره تاريخ اعلام موجوديت حزب توده روايت‌هاي متفاوتي هست، براي مثال نورالدين كيانوري در كتاب خاطراتش ١٠ مهر ١٣٢٠ را روز اعلام رسمي تاسيس حزب توده مي‌خواند در حالي كه يرواند آبراهاميان در ايران بين دو انقلاب به نقل از خاطرات ايرج اسكندري در «زندگي من» ٧ مهر يعني ١٣ روز پس از استعفاي رضاشاه را زماني مي‌داند كه گروهي از ٥٣ نفر معروف تشكيل يك سازمان سياسي با عنوان بلندپروازانه حزب توده ايران را اعلام كردند.

شهریورسال 1320 ه.ش و با سقوط رضاشاه به دنبال حمله گسترده نظامی متفقین دوره‌ای از آزادی‌های سیاسی و به‌دنبال آن انتشار آزاد مطبوعات در کشور آغاز شد. حزب توده از نخستین احزابی بود که از این فضا نهایت استفاده را برد و فعالیت خود را آغاز کرد. اعضای سابق این حزب به همراه بعضی از اعضای گروه 53 نفر به‌دنبال آزادی از زندان تصمیم به ادامه فعالیت می‌گیرند و این تصمیم با تأیید سفارت شوروی حالت جدی و رسمی به خود می‌گیرد.