1392/11/13 ۱۱:۲۹
رونق و رواج خاطره‌نویسی که از اوایل قرن بیستم با شروع تجدد و تحولات جهانی در ایران پاگرفت، زنان را هم از این جریان بی تاثیر نگذاشت. در این میان خاطره‌نویسی زنان دربار پهلوی که از نفوذ بسیاری در تصمیمات مهم کشوری برخوردار بودند، از منابع تاریخ‌نگاری به شمار می‌آیند.
خاطره‌نگاري سياسي در تمدن ايراني سابقه‌اي کهن دارد و برخي از خاطره‌پژوهان غربي کتيبه‌هاي داريوش هخامنشی در بيستون را انقلابي بزرگ در شيوه خاطره‌نگاري در عهد باستان دانسته‌اند اما از نيمه دوم قرن 19 است که خاطره‌نگاري سیاسی به نوع مشخص ظاهر مي‌شود و مورد توجه قرار مي‌گيرد و افراد، رجال و زنان بسیاری دست به نوشتن خاطرات خود می‌زنند. در این میان، خواندن خاطرات زنان دربار از نظر تاریخی بسیار مهم است. به دنبال فهرستی از خودنوشت‌های زنان درباری دوره قاجار در گزارش قبلی، در این گزارش به خودنوشت‌های «زنان درباری» «عصر پهلوی» می‌پردازیم.
در ایران نخستین نشانه‌های حدیث نفس‌نویسی زنان اواسط قرن بیستم، زمانی است که «شمس پهلوی» خاطراتش را به صورت سلسله مقالات مفصلی در مجله «اطلاعات ماهیانه» به چاپ رساند. این خاطرات یکسره درباره رضا شاه پهلوی در آخرین روزهای زندگی در تبعید است.
کتاب «تاج الملوک»، خاطرات همسر اول رضاشاه و مادر محمدرضا شاه پهلوی است. این خاطرات به گونه مصاحبه فراهم آمده و متن پیاده شده در این کتاب در گفت‌و‌گو با ملیحه خسروداد، تورج انصاری، محمود‌علی باتمانقلیچ به همت بنیاد تاریخ شفاهی معاصر ایران (نیویورک) تهیه شده است. در این اثر، گوشه‌هایی از تاریخ معاصر، اوضاع و روابط و جریانات دربار، رویدادهای مهم، رجال، شخصیت‌های درباری و سیاسی، به ویژه ناگفته‌هایی از روابط اعضای خاندان پهلوی و سالهای پایانی محمدرضا پهلوی را به تصویر می‌کشد.
اشرف پهلوی (خواهر دوقلوي محمدرضاشاه، فرزند رضاشاه پهلوی و تاج الملوک آیرملو) نیز کتابی با عنوان «چهره‌هايي در آيينه» دارد. كتاب خاطرات وی نخستين بار در سال 1980، قبل از مرگ محمدرضا شاه به زبان انگليسي منتشر شده و قبل از اين نيز ترجمه آن به چاپ رسيده است. اشرف از جمله دربارياني بود كه با بسياري از رجال سياسي و ذي‌نفوذ ارتباط داشت. او در بسياري از كارهاي سياسي و دولتي دخالت مي‌کرد. از اين رو خاطراتش گوشه‌هايي از وضعيت كشور و دربار و برخي شخصيت‌هاي آن زمان را روشن مي‌کند.
سرفصل‌های مطالب این کتاب به شرح زیر است: رضاخان، چهره‌هايي در آيينه، عروسي‌ها، سال‌هاي جنگ، پلنگ سياه، محمد مصدق، سفير سيار، آخرين روزها و تبعيد. كتاب با ضميمه‌اي شامل نامه اشرف در حمايت از زنان دنيا در تاريخ دسامبر 1974 به دبيركل سازمان ملل متحد (كورد والداهيم)، عكس‌هايي از اشرف و خانواده سلطنتي و سرانجام نمايه اسامي به پايان مي‌رسد. این کتاب زیر ع‍ن‍اوی‍ن «من و برادرم(خاطرات اشرف پهلوی)»، «چهره‌هایی در یک آینه: خاطرات اشرف پهلوی» و «دو چ‍ه‍ره در آینه (خاطرات اشرف پهلوی)» در سالهای م‍خ‍ت‍ل‍ف ت‍وس‍ط مترجمان و ن‍اش‍ران م‍ت‍ف‍اوت منتشر شده است. اشرف پهلوی نماینده ایران در چند سازمان بین‌المللی بود و در طول حکومت برادرش با بسیاری از سیاستمداران از جمله بوتو، جواهر لعل نهرو، گاندی، استالین، مارشال تیتو، هایلا سلاسی، جان اف کندی، چائوشسکو و سوهارتو دیدار داشت.
ثریا اسفندیاری، دومین همسر محمدرضا پهلوی نیز از زنانی بوده است که به نوشتن خاطراتی از خود پرداخته است. خودنوشت‌های وی در قالب کتاب‌های «خاطرات ثریا» و «کاخ تنهایی» مکتوب شده است. «خاطرات ثریا»، نخستين‌بار به کوشش م‍وس‍ی م‍ج‍ی‍دی ترجمه و از سوي انتشارات سعادت چاپ و منتشر شد.
«كاخ تنهايي» عنوان كتاب ديگري از وي است كه با ه‍م‍ک‍اری لویی والانتان گردآوري شده است و از سوي مترجمان مختلفي به ترجمه در آمده است. اهمیت این کتاب در نكاتي است كه وی از دربار محمدرضا، روابط درباريان و خاندان پهلوي، همچنين ماجراها و حوادث سال‌هاي 1330 تا 1336، به ويژه كودتاي 28 مرداد 1332 و دخالت آمريكا در آن بازگو مي‌كند.
فرح پهلوی با نام اصلی «فرح دیبا»، سومین همسر محمدرضا پهلوی نیز به نوشتن خاطرات خود پرداخته است. «كهن‌ديارا» عنوان كتاب وي است. این کتاب، از پنج بخش تشكيل شده كه هر قسمت به دوره‌اي از زندگي آخرين ملكه دربار پهلوي اختصاص يافته است: دوران كودكي تا ازدواج، دوران آغاز فعاليت‌هايي كه پس از ورود به دربار به وي واگذار مي‌شود، دوران بيماري محمدرضا تا فرار از كشور، دوران آوارگي تا مرگ شاه و در نهايت دوران پس از شاه.
«متن کامل خاطرات مهرانگیز دولتشاهی» عنوان كتابي از مهرانگیز دولتشاهی، دیپلمات ایرانی، سه دوره نماینده مجلس شورای ملی و فعال حقوق زنان است. وی نخستین زن ایرانی بود که توانست در تاریخ معاصر ایران به مقام سفیر نایل شود. این، کتاب خاطرات شفاهی دولتشاهی است که گفت‌وگوهایش را شاهرخ مسکوب انجام داده و نشر «صفحه سفید» در ایران منتشر کرده است.
در این خاطرات گوشه‌ای از فعالیت‌های دولتشاهی همچون تاسیس جمعیت راه نو و طراحی قانون حمایت از خانواده همراه با بخشی از وقایع رخ داده در آن دوره همچون «ترور حسنعلی منصور»، «حمله دوم انقلابیون به سفارت دانمارک»، «ازدواج فرح دیبا با محمدرضا پهلوی» و... ذکر شده است. همچنين وي به شرح زندگی سیاسی ـ اجتماعی خود در عصر پهلوی دوم و در لابه‌لای آن به رویدادهای سیاسی ـ اجتماعی این دوره از تاریخ معاصر می‌پردازد.
«فرخ‌رو پارسای»، نخستین زن ایرانی بود که در دوران حکومت پهلوی به مقام وزارت رسید و نیز نخستین نماینده زن مجلس شورای ملی بود. پست وی وزارت آموزش و پرورش ایران در کابینه دوم و سوم امیرعباس هویدا به‌شمار می‌رفت. هرچند خاطرات وی به صورت خودنوشت از سوی او به نگارش در نیامده اما خواندن کتاب «خانم وزیر» که از سوی منصوره پیرنیا به تالیف درآمده است، خالی از لطف نیست. این کتاب که با عکس‌ها و اسناد همراه است پس از شرحی مفصل از خانواده فرخ‌رو پارسای بر اساس خاطرات، دست نوشته‌ها، مصاحبه‌ها و یادمانده‌های دیگران به سرگذشت وی می‌پردازد.
خبر گزاری کتاب ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید