ایران، کانون مطالعات زبان فارسی است

1394/11/5 ۰۷:۵۷

‌به‌تازگی کتابی با عنوان «فارسی‌زبانی» نوشته برت فراگنر، ایران‌شناسِ اتریشی، با ترجمه سعید فیروزآبادی توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده که محور اصلی آن بررسی قلمرو، هویت و رابطه‌های زبانی در تاریخ آسیا و نیز کندوکاو در پیشینه زبان فارسی است. فراگنر از ایران‌شناسان شناخته‌شده است و «فارسی‌زبانی» نیز کتابی است که در حوزه ایران‌شناسی می‌تواند حائز اهمیت باشد. سه‌شنبه ٢٩ دی‌ نشستی به مناسبت انتشار «فارسی‌زبانی» در شهر کتاب برگزار شد که در آن احمد سمیعی‌گیلانی، علی‌اشرف صادقی، مرتضی رزم‌آرا و سعید فیروزآبادی به بررسی کتاب و نیز جایگاه و سیر تاریخی زبان فارسی پرداختند. در ادامه بخش‌هایی کوتاه از سخنرانی‌های این مراسم را می‌خوانید:

گزارشی از مراسم نقد و بررسی کتاب «فارسی‌زبانی» برت فراگنر
 

‌به‌تازگی کتابی با عنوان «فارسی‌زبانی» نوشته برت فراگنر، ایران‌شناسِ اتریشی، با ترجمه سعید فیروزآبادی توسط انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شده که محور اصلی آن بررسی قلمرو، هویت و رابطه‌های زبانی در تاریخ آسیا و نیز کندوکاو در پیشینه زبان فارسی است. فراگنر از ایران‌شناسان شناخته‌شده است و «فارسی‌زبانی» نیز کتابی است که در حوزه ایران‌شناسی می‌تواند حائز اهمیت باشد. سه‌شنبه ٢٩ دی‌ نشستی به مناسبت انتشار «فارسی‌زبانی» در شهر کتاب برگزار شد که در آن احمد سمیعی‌گیلانی، علی‌اشرف صادقی، مرتضی رزم‌آرا و سعید فیروزآبادی به بررسی کتاب و نیز جایگاه و سیر تاریخی زبان فارسی پرداختند. در ادامه بخش‌هایی کوتاه از سخنرانی‌های این مراسم را می‌خوانید:
احمد سمیعی‌گیلانی در صحبت‌هایش بر این مسئله تأکید کرد که غالب پژوهش‌های انجام‌شده در باب زبان‌‌های کهن ایرانی توسط پژوهشگران غربی انجام شده اما امروز جایی جز ایران کانون مطالعات زبان فارسی نیست. به اعتقاد او مخاطب اصلی کتاب «فارسی‌زبانی» خود ایرانی‌ها نیستند: «چون کتاب «فارسی‌زبانی» برای مخاطبان خارجی نوشته شده است نمی‌شود توقع داشت برای مخاطب و پژوهشگر ایرانی حرف‌های تازه‌ای داشته باشد. محتوای کتاب به‌طور کامل تحلیلی نیست و می‌توان آن را در ردیف آثار تحلیلی و ترکیبی قرار داد.
اغلب اظهارنظرها و احکام مؤلف با شواهد قرین نیست. فراگنر تز‌هایش را داده، اما برای مستدل‌شدن این تزها، خیلی مواقع شاهد و سندی عرضه نمی‌کند. او موقع بحث درباره تکوین زبان فارسی، بیشتر به لازار ارجاع می‌دهد؛ درحالی‌که کتاب استاد علی‌اشرف صادقی، مرجع اصلی‌تر و مهم‌تری است که در این زمینه نوشته شده است. براساس منابعی که او به دست داده است، به نظر می‌رسد با پژوهش‌های تازه‌تر درباره ایران و زبان فارسی آشنایی چندانی ندارد. متأسفانه در کارهای اغلب ایران‌شناسان کنونی مشاهده می‌کنیم که به منابع جدید فارسی ارجاعی داده نشده است. ریشه‌ این مشکل می‌تواند به عدم دسترسی آنها به منابع جدید ایرانی مربوط باشد. به‌هرحال واقعیت این است که ایران امروز، کانون تحقیقات زبان فارسی در جهان است». سمیعی‌‌گیلانی در جایی دیگر از صحبت‌هایش به موضوع اسلامی‌شدن زبان فارسی نیز اشاره کرد و نظر فراگنر درباره ارتباط زبان عربی و زبان فارسی را نقد کرد: «خیلی از فرآیندها را خود زبان طی کرده است. تحول زبان را نمی‌توان به اسلام متصل کرد. درست است که اسلام نعمت سواد را همگانی کرد، اما برخلاف آنچه فراگنر باور دارد، شیوه‌ همکرد فعل در زبان فارسی نو، نه نتیجه‌ زبان عربی، که حاصل فرآیند تحلیلی‌شدن زبان است. ما حتی برخی مصدرهای عربی، مثل تحقیق، را دوباره به مصدر تبدیل کرده‌ایم و می‌گوییم تحقیق‌کردن. دیدگاه مؤلف در مورد اینکه ما خط کنونی فارسی را از اعراب گرفته‌ایم هم صحیح نیست». به اعتقاد سمیعی‌گیلانی، «فارسی‌زبانی» می‌تواند مخاطبان و پژوهشگران ایرانی را با منابع آلمانی و ترکی در حوزه ایران‌شناسی و فارسی‌پژوهی آشنا کند و از این حیث اثری قابل توجه است.
علی‌اشرف صادقی، که پیش از این تألیفاتی درباره زبان فارسی و پیشینه آن منتشر کرده، سخنران دیگر این مراسم بود و صحبت‌هایش را با اشاره به پژوهش‌های انجام‌شده در باب زبان‌ فارسی شروع کرد: «مطالعه درباره‌ زبان‌های قدیم ایرانی‌ را فرنگی‌ها آغاز کردند و منابع و آثار مهمی نیز برجای گذاشتند که ما همواره به آنها نیاز داریم؛ اما در زمینه‌ زبان فارسی امروز، پژوهش‌های ایرانیان در سطح بالاتری قرار دارد و بهترین ایران‌شناسان غربی نیز در مورد زبان زنده‌ فارسی، اشتباهات روشنی مرتکب شده‌اند. کتاب «فارسی‌زبانی» این مسئله را بیان می‌کند که چگونه زبان فارسی دوباره توانست اوج بگیرد و حامل فرهنگ شود. اگر زبانی حامل فرهنگ نشود، زبانی بارور نخواهد بود. از دیگر سو، بعدها فارسی، زبان حامل دین اسلام شد. در ایران باستان سنت‌های ما شفاهی بود و اوستا نیز همواره سینه‌به‌سینه نقل می‌شد. در روزگار اشکانیان نخستین‌بار متنی از اوستا نوشته شد.
سپس در دوره ساسانیان توجهات به این سمت جلب شد که به علت وقوع دگرگونی‌ در زبان، متن مقدس نیز دستخوش تغییراتی می‌شود و از این‌رو تصمیم به نگارش اوستا گرفتند. در زمانی که اوستا نوشته شد، زبان اوستا زبانی زنده نبود. همه‌ خط‌هایی که ایرانیان در کتابت به کار بردند، ریشه‌ سامی دارد. خط اشکانیان هم از آرامی گرفته شده بود. اعراب نیز کتابت نداشتند و اساساً کتابت در نزد آنان کاری پسندیده نبود. خط کوفی هم که خطی بدون نقطه و فاقد اِعراب بود، از خط‌های سامی گرفته شده است. بعدتر برخی از دانشمندان حروف خط کوفی را نقطه‌گذاری و اعراب‌‌گذاری کردند و الفبا دچار تغییر شد و شکلی را یافت که امروز به آن خط عربی گفته می‌شود».
مرتضی رزم‌آرا نیز در بخشی از صحبت‌هایش درباره کتاب «فارسی‌زبانی» گفت: «مضمون اصلی کتاب «فارسی‌زبانی»، اسلامی‌شدن زبان است و نویسنده‌ همواره متحیر از ابهت زبان فارسی است. اسلامی‌شدن زبان، محور اصلی این کتاب است و نویسنده می‌کوشد نشان بدهد که چگونه زبان فارسی اسلام را پذیرفت. کتاب فراگنر در مرز باریک بین شرق‌شناسی و اسلام‌شناسی حرکت می‌کند و این مرز را چنان باریک‌تر می‌کند که سرانجام هر دو حوزه را در دل هم قرار می‌دهد. اینکه چگونه پیرامون نظریه‌مان نظریه‌پردازی کنیم، از مواردی است که می‌توان از کتاب وی آموخت».
سعید فیروزآبادی به‌عنوان مترجم کتاب به معرفی فراگنر پرداخت و گفت: «فراگنر را می‌توان وارث سنت‌ ایران‌شناسی اتریش دانست. او سابقه‌ زندگی و تحصیل در ایران را نیز دارد و نزدیک به ده سال در ایران زندگی کرده است. وی نیز همچون بسیاری از ایران‌شناسان اتریشی، از زاویه‌ زبان ترکی وارد دنیای زبان فارسی شده است. به باور فراگنر برای بررسی جدی و عمیق زبان فارسی، باید همه‌ حوزه‌های علوم را به خدمت گرفت».

منبع: شرق