آداب خاص ایرانی‌ها برای نشستن در مجالس

1394/10/28 ۰۷:۵۴

آدمی بر آثار هنری و تاریخی و عکس‌ها و نقاشی‌ها، تنها ثبت حضور انسان‌ها و نام‌هایشان نیست، که از نگاهی دیگر، نمایشگر رفتارها و شمایل‌هایی از حضور فیزیکی آدمی است که به دلیل تکرار در بستر اجتماعی، قومی و فرهنگی معناهایی گوناگون به خود گرفته‌اند. این ژست‌ها و شمایل بدنی انسان در حالت‌های گوناگون، وجهی نمادین در سنت‌های فرهنگی یافته و به بخشی از ویژگی‌های یک قوم تبدیل شده است؛ خصلت‌هایی که خودآگاهانه و ناخودآگاهانه از راه ارزش‌گذاری یا تقلید تکرار شده و تداوم یافته‌اند

نقش آدمی بر آثار هنری و تاریخی و عکس‌ها و نقاشی‌ها، تنها ثبت حضور انسان‌ها و نام‌هایشان نیست، که از نگاهی دیگر، نمایشگر رفتارها و شمایل‌هایی از حضور فیزیکی آدمی است که به دلیل تکرار در بستر اجتماعی، قومی و فرهنگی معناهایی گوناگون به خود گرفته‌اند. این ژست‌ها و شمایل بدنی انسان در حالت‌های گوناگون، وجهی نمادین در سنت‌های فرهنگی یافته و به بخشی از ویژگی‌های یک قوم تبدیل شده است؛ خصلت‌هایی که خودآگاهانه و ناخودآگاهانه از راه ارزش‌گذاری یا تقلید تکرار شده و تداوم یافته‌اند. نشستن، یکی از این حالت‌ها و خصلت‌ها است. نشستن در فرهنگ ایرانی، اصطلاحات ویژه خود را دارد و با متل‌ها، مثل‌ها و اشعار ایرانی پیوند خورده و بدین‌گونه نام‌های ویژه برای گونه‌های نشستن رایج شده است. از این‌رو نشستن را می‌توان پیوند خورده با رفتارهای فرهنگی و اجتماعی در درازای تاریخ ایرانی دانست. بررسی تصویرهای به جای‌مانده از شیوه‌های نشستن ایرانیان می‌تواند گوشه‌ای از فرهنگ و سبک زندگی ایرانی را روایتگر باشد. از این راه می‌توان دریافت سبک زندگی ایرانی در گذشته چه ویژگی‌هایی داشته و از چه عواملی برگرفته است.
نشستن ایرانیان چه ویژگی‌ها و آدابی داشته که توجه جهانگردان و شرق‌شناسان را برانگیخته و آنان را واداشته است به گونه‌ای ویژه توصیف کنند. شاردن در سفرنامه‌اش به آداب خاص ایرانی‌ها برای نشستن در مجالس به تفصیل اشاره می‌کند. این توصیف، گونه‌های نشستن را نیز با خود همراه کرده است «در ايران نشستن در مجالس آداب خاصي دارد. در حضور كساني كه احترامشان واجب و لازم است زانوان را به زمين مي‌زنند، و روي دو قوزك پا مي‌نشينند. در مجلس متشكل از همسايگان طرز نشستن راحت‌تر است. بدين‌سان كه ساق پاها را به طرف داخل به صورت متقاطع در مي‌آورند و بدن را راست مي‌گيرند. اين قسم نشستن را چهار زانو مي‌گويند، زيرا دو زانو و دو قوزك پا روي زمين قرار مي‌گيرد. دوستان و بستگان در چنين مجالس يكدگر را به راحت نشستن دعوت مي‌كنند، يعني هرگونه مي‌خواهند ساق پاهاي خود را به حال متقاطع درآورند. اما اگر يك نيمه روز هم در جاي خود بنشينند وضع نشستن خود را تغيير نمي‌دهند. مردمان مشرق زمين هنگامي كه در مجلسي مي‌نشينند كمتر از ما مي‌جنبند و بي‌تابي و بي‌قراري از خود نشان نمي‌دهند. آنان موقر و متين مي‌نشينند، به بدن خود تاب و پيچ نمي‌افگنند و حركات ناموزون و نامأنوس نمي‌كنند، مگر اين كه براي رفع خستگي به بدن خود حركتي بدهند ... ظاهر ماندن نوك پا به هنگام نشستن نيز نشان بي‌ادبي است. به همين سبب وقتي مي‌نشينند سرپاي خود را زير دامن جامه خود مي‌پوشانند». پولاک نیز در سفرنامه‌اش توصیفی دگرگونه از شیوه نشستن ایرانیان به دست می‌دهد. یک ایرانی به روایت وی «به تقلید از شتر دو زانو می‌نشیند یعنی ساق پا را از زانو خم می‌کند و آن را به عقب می‌برد و کف پا را از قوزک دراز می‌کند به صورتی که با ساق یک زاویه صد و هشتاد درجه درست می‌شود و چنان می‌نشیند که نشیمنگاه درست روی پاشنه واقع می‌شود و بدین ترتیب مرکز ثقل بدن کاملا به پاشنه منتقل شده است. به این حالت چهارزانو نشستن می‌گویند. علی‌العموم پشت به جائی تکیه داده نمی‌شود و آزاد می‌ماند؛ فقط کسانی که در خانه می‌خواهند استراحت کنند به بالشی که استوانه‌ای شکل است تکیه می‌دهند. بر زمین نشستن ظرافت خاصی می‌خواهد و مثلا به دستها نباید تکیه کرد و لباسها را باید چنان مرتب داشت که زانو و پاها را کاملا بپوشاند و بخصوص از پا هیچ‌چیز پیدا نباشد. ... هرگاه ناگزیر شود در جائی که فرش پهن نکرده‌اند مدتی دراز بنشیند، به حالتی که در هنگام تخلیه رخ می‌دهد یعنی چندک [احتمالا چمباتمه] می‌نشیند؛ هرگاه پشت او به جائی تکیه داشته باشد می‌تواند مدت زیادی که تعجب‌آور است به همین وضع بماند. ... زن ایرانی از این حالت چندک نشستن خیلی ناراحت نمی‌شود چون از بچگی تقریبا به این صورت نشستن عادت کرده است. اما زنهای اروپائی ... سخت از این وضع در عذابند و آن را غیر قابل تحمل می‌یابند».

منبع: شهروند