طبقه بندی وزن های شعر فارسی به روایت ابوالحسن نجفی

1394/9/30 ۱۱:۳۸

پس از قرن‌ها که از نخستین بحث‌ها در باب تقسیم‌بندی‌های عروضی و وزن‌های شعر فارسی می‌گذرد، عروض، همچنان مقوله‌ای است که شناخت درست و دقیق‌تر از آن، به‌ویژه با نگاه به آن دسته از شعرهای امروز که با وزن عروضی سروده می‌شوند، ضروری می‌نماید.

 پس از قرن‌ها که از نخستین بحث‌ها در باب تقسیم‌بندی‌های عروضی و وزن‌های شعر فارسی می‌گذرد، عروض، همچنان مقوله‌ای است که شناخت درست و دقیق‌تر از آن، به‌ویژه با نگاه به آن دسته از شعرهای امروز که با وزن عروضی سروده می‌شوند، ضروری می‌نماید.

گذشته از آن دسته از شعرهای نو که در آنها وزن عروضی حفظ می‌شود، در روزگار ما همچنان کم نیستند شاعرانی که با پایبندی به شعر کلاسیک و در وزن عروضی شعر می‌سرایند، اما گذشته از سرآمدان این نوع شعر در شعر معاصر و آنها که خود وزن‌هایی را به وزن‌های کهن افزوده‌اند، چه بسیار شاعرانی که بدون شناخت درستی از وزن، به سرودن شعر کلاسیک روی می‌آورند و آثارشان پر از اشکالات وزنی است.

این کتاب دربردارندۀ سه بخش است. در بخش اول که بیش از سی سال پیش نگاشته شده، شمار اوزان شعر فارسی نزدیک به چهارصد ذکر شده است. اما اکنون می‌توان با اطمینان گفت این رقم از چهارصد گذشته و همچنان رو به افزایش است. از چهار قرن اول هجری نمونه‌های شعری چندانی باقی نمانده است؛ اما از آنچه باقی مانده می‌توان استنباط کرد بیش از صد وزن (به مراتب بیشتر از اوزان شعر عربی) مورد استفادۀ شاعران فارسی‌زبان بوده است.

در قرن‌های بعد به تدریج وزن‌های دیگری ابداع شده و به کار رفته و این روند با سرعت بیشتری همچنان ادامه یافته، چندان که در قرن اخیر نزدیک به صد وزن دیگر بر اندوخته سابق افزوده شده و شمار آنها کم و بیش به پانصد رسیده است. رقم دقیقی از شمار اوزان در زبان‌های دیگر در دست نیست؛ اما می‌توان با اطمینان گفت اوزان شعر هیچ زبان دیگری در جهان به این میزان نمی‌رسد.

 این مجموعه انبوهی از مفردات برهم‌انباشته نیست، بلکه دستگاه منضبط و قاعده‌مندی شکل می‌دهد که در آن هر وزن جای مشخص و از پیش آماده دارد و تا زمانی که این وزن‌ها منظم و طبقه‌بندی نشوند، عروض هرگز به مرتبۀ علم نخواهد رسید. در هشتاد سال اخیر کسانی با کاربرد تقطیع هجایی و با استفاده از دستاوردهای جدید آواشناسی و زبان‌شناسی در این راه کوشش‌هایی کرده و نتایجی هم به دست آورده‌اند.

شرح این کوشش‌ها و اینکه در کجا به توفیق انجامیده و در کجا و چرا به خطا رفته‌اند در دو بخش اول این کتاب به تفصیل آمده است. در بخش سوم نیز کوشش شده تا طرحی هرچند مجمل از شیوۀ درست طبقه‌بندی به دست داده شود.

عناوین فصل های کتاب به شرح زیر است:

نخستین طبقه بندی ها

پژوهش های اخیر

چگونه طبقه بندی کنیم

نجفی، ابوالحسن، دربارۀ طبقه بندی وزن های شعر فارسی، تهران، نیلوفر، 176 صفحه، شمارگان: 2000 نسخه، بها : 140000 ریال، 1394. 

منبع: میراث مکتوب