دکتر محسن ابوالقاسمی: واژه های فرهنگستان کاربرد چندانی پیدا نکرد

1394/9/9 ۱۲:۲۵

«زبان فارسی و سرگذشت آن...» جدید‌ترین کتاب دکتر محسن ابوالقاسمی است که هفته گذشته از سوی انتشارات طهوری چاپ و منتشر شد. محسن ابوالقاسمی متولد 1315 ملایر است و مقیم تهران. دانش آموخته زبان فارسی نو و باستان از دانشکده مطالعات مشرق زمین و آفریقا در لندن و از شاگردان استادان بنامی چون والتر برونو هنینگ و مری بویس بوده است و اکنون استاد بازنشسته زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران است و در کارنامه‌اش دوازده عنوان کتاب منتشر شده پیرامون زبان فارسی دارد که کتاب «تاریخ زبان فارسی» و «دستور تاریخی زبان فارسی» به قلم او به ترتیب به چاپ دوازدهم و نهم رسیده است. دین و کیش‌های ایرانی، مانی به روایت ابن ندیم و شعر در ایران پیش از اسلام عناوین برخی دیگر از آثار منتشر شده اوست.

 سایر محمدی: «زبان فارسی و سرگذشت آن...» جدید‌ترین کتاب دکتر محسن ابوالقاسمی است که هفته گذشته از سوی انتشارات طهوری چاپ و منتشر شد. محسن ابوالقاسمی متولد 1315 ملایر است و مقیم تهران. دانش آموخته زبان فارسی نو و باستان از دانشکده مطالعات مشرق زمین و آفریقا در لندن و از شاگردان استادان بنامی چون والتر برونو هنینگ و مری بویس بوده است و اکنون استاد بازنشسته زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران است و در کارنامه‌اش دوازده عنوان کتاب منتشر شده پیرامون زبان فارسی دارد که کتاب «تاریخ زبان فارسی» و «دستور تاریخی زبان فارسی» به قلم او به ترتیب به چاپ دوازدهم و نهم رسیده است. دین و کیش‌های ایرانی، مانی به روایت ابن ندیم و شعر در ایران پیش از اسلام عناوین برخی دیگر از آثار منتشر شده اوست.

****

آقای ابوالقاسمی، در مورد کتاب تازه‌تان توضیح دهید. 

این کتاب در سه بخش تدوین شده است. یک بخش آن شامل مطالبی است که قبلاً در قالب جزوه‌هایی حدوداً صد صفحه‌ای منتشر کرده بودم. بخش دوم هم مربوط به مقالات من بوده است. بخش سوم اما مطالب منتشر نشده‌ای است که برای نخستین بار در این کتاب آورده‌ام. در مقدمه کتاب هم توضیح دادم که مطالب بخش اول و دوم در چه سالی و کجا منتشر شده بودند. ولی برای دسترسی علاقه‌مندان به زبان شناسی و تاریخ زبان فارسی همه آن مطالب پراکنده را در این کتاب مجموع کردم.

بخش چاپ نشده به چه مباحثی اختصاص دارد؟

چند صفحه مربوط به تاریخ تأسیس گروه زبان شناسی در دانشگاه تهران است که پنجاه سال پیش فعالیت‌اش را آغاز کرده بود. ما سه نفر بودیم یعنی دکتر مهرداد بهار و دکتر حمید محامدی و من به عنوان نخستین افرادی که در آن جا درس خواندیم. از آن سه نفر دو نفر چشم از جهان فرو بستند و فقط من مانده‌ام. در مورد تاریخچه تأسیس گروه زبان شناسی دانشگاه تهران قبلاً در محل دایرة المعارف بزرگ اسلامی و در دانشگاه تهران سخنرانی کردم. بحث دیگرم در بخش منتشر نشده‌ها، مربوط به بیتی از فردوسی است.

همه تا در راز رفته فراز       به کس وانشد این در راز، باز

من معتقدم این در، در راز است نه در آز، چون فردوسی در آن جا درباره مرگ صحبت می‌کند. صحبت از آز نیست، ازحرص و طمع حرفی نیست. من در این مقاله پیشنهاد دادم که واژه آز باید تبدیل به راز شود. این بیت به جهان راز‌آمیز پس از مرگ اشاره دارد. مطالب دیگرم به آقای محمد روشن اختصاص دارد که تاریخ بلعمی را تصحیح و توسط انتشارات سروش چاپ کرده بود و در آن جا واژه «کی بیه» را باید معنا می‌کرد. «کی بیه» یعنی ملک نیک. روشن از این اصطلاح واژه «بیه» را معنا نکرده است و نوشته است «کی» ملک نیک بود. در صورتی که «کی بیه» به معنای ملک نیک است و موارد دیگری از این دست هست که من راجع به آنها هم دیدگاه‌های خودم را توضیح دادم و قرائت ایشان را صحیح ندانستم.

به نظر شما فرهنگستان زبان و ادب فارسی در واژه گزینی موفق است؟

من اطلاع جامعی از فعالیت فرهنگستان زبان ندارم. در واژه‌سازی هم فرهنگستان دوم که آقای صادق کیا رئیس آن بود، دست به ساختن هزاران واژه زدند که این تلاش‌ها هم منجر به گسترش واژه در زبان فارسی می‌شود. اما این واژه‌های جدید کاربرد چندانی پیدانکرد. برای اینکه استادانی که در فرهنگستان این واژه‌ها را می‌ساختند، دفتر واژه‌ها را در اتاق کار خود‌شان می‌گذاشتند و وقتی به سر کلاس می‌رفتند همان واژه‌ها و اصطلاحات قدیمی را به کار می‌بردند. مثلاً من می‌رفتم لغت می‌ساختم اما آن را به کار نمی‌بردم، در واقع زحمت بیهوده‌ای کشیدند. چندتا از لغات آنها مانده و مصطلح شده است، مثل ماهواره و رایانه و همه پرسی و این‌ها... بقیه لغات اصلاً جا نیفتاده است. امروز هم می‌بینید، کسی به جای آسانسور از واژه بالابر استفاده نمی‌کند. پشت زبان فارسی باید علم باشد تا همه جا بتواند گسترش پیدا کند. علم شما به هر نقطه از جهان برود زبان شما هم به دنبال آن می‌رود.

منبع: روزنامه ایران