پایان شب نشینی باشکوه ایرانیان

1394/7/25 ۰۹:۴۹

حرف‌ها را باید گفت. نباید آن‌قدر در دل خودمان نگهداریم که یک روز لبریز شود و نتوانیم جلوی فوران بی‌مورد آن را بگیریم. حرف‌ها را باید گفت اما به راه و رسم خودش. نمی‌شود هر حرفی را به هر طریقی که دلمان خواست بریزیم روی داریه و بعد هم بگوییم مگر قرار نبود با هم حرف بزنیم، خب ما هم حرف زدیم دیگر! حرف‌ها را باید گفت اما نه در زمانی که هوش‌وحواس ما یا طرف مقابل جای دیگر سیر می‌کند. برای حرف زدن باید تمرکز کرد و باید به شیوه‌ای درست و لحنی مناسب گفت‌وگو را انجام داد.

 کمرنگ شدن فرهنگ گفت‌وگو در جامعه
حرف‌ها را باید گفت. نباید آن‌قدر در دل خودمان نگهداریم که یک روز لبریز شود و نتوانیم جلوی فوران بی‌مورد آن را بگیریم. حرف‌ها را باید گفت اما به راه و رسم خودش. نمی‌شود هر حرفی را به هر طریقی که دلمان خواست بریزیم روی داریه و بعد هم بگوییم مگر قرار نبود با هم حرف بزنیم، خب ما هم حرف زدیم دیگر! حرف‌ها را باید گفت اما نه در زمانی که هوش‌وحواس ما یا طرف مقابل جای دیگر سیر می‌کند. برای حرف زدن باید تمرکز کرد و باید به شیوه‌ای درست و لحنی مناسب گفت‌وگو را انجام داد. در ارتباط با اهمیت گفت‌وگو در خانواده و لزوم پرداختن به آموزش این مهارت ضروری، مصاحبه‌ای داشته‌ایم با سیدحسن موسوی چلك، رئیس انجمن مددكاران اجتماعی ایران که در ادامه شرح آن را می‌خوانیم:   
گفت‌وگو در خانواده‌های ایرانی چه جایگاهی دارد؟
یکی از موضوعاتی که می‌تواند صمیمیت و مسئولیت‌پذیری را در قبال یکدیگر و در درون خانواده‌ها پرورش دهد، تقویت فرهنگ گفت‌وگو در بین اعضای خانواده است. براساس نتایج یک پژوهش با عنوان فرهنگ گفت‌وگو در خانواده‌های ایرانی که چند‌سال گذشته انجام پذیرفته، مشاهده کردیم که زمان گفت‌وگو در درون خانواده‌های ایرانی به حدود پانزده دقیقه رسیده و اگر این پژوهش در زمان حاضر تکرار شود خواهیم دید این زمان کوتاه‌تر از گذشته شده است. یکی از دلایلی که باعث تشدید این امر می‌شود افزایش استفاده از رسانه‌ها، شبکه‌ها و فضاهای مجازی به نسبت گذشته است. ضمن آنکه مشغله‌های کاری باعث تضعیف حضور مشترک در خانه و به دنبال آن گفت‌وگوهای سازنده می‌شود. مشغله‌های کاری، کاهش روابط عاطفی در میان اعضای خانواده یا به تعبیر دیگر فقر محبت در خانواده‌های ایرانی نشان از کاهش زمان گفت‌وگو در میان اعضای خانواده است.

فقدان زمان  برای گفت‌وگو چه پیامدهایی را به همراه خواهد داشت؟
افزایش خشونت‌های خانگی، افزایش طلاق، دعاوی خانوادگی و... همگی از پیامدهای این پدیده است و این نشان از کم‌ثبات‌شدن خانواده‌ها دارد. ضمن آنکه این امر زنگ خطری برای نهاد خانواده و در نتیجه برای جامعه خواهد بود. خانواده‌ای که فضای گفت‌وگو در آن وجود نداشته باشد، خانواده‌ای است که اعضای آن تنها زیر یک سقف زندگی می‌کنند. نمی‌توانند خواسته‌های خود را بیان کنند  یا خواسته‌های یکدیگر را درک کنند و لذا همکاری در چنین فضایی کمتر خواهد بود. از طرف دیگر فاصله عاطفی که میان والدین و فرزندان ایجاد می‌شود و کسب محبت فرزندان از بیرون خانه می‌تواند آسیب‌های جدی هم بر نهاد خانواده و هم بر جامعه وارد کند.

این آسیب‌ها به چه صورت خواهد بود؟
دورشدن فرزندان از فضای خانواده در جامعه‌پذیری آنها، همچنین عدم‌مسئولیت‌پذیری در آینده و کاهش مشارکت اثرگذار خواهد بود. از سویی دیگر زمانی که فرزندان نیاز‌های خود را در خارج از خانه تامین کنند کارکرد نهاد خانواده نیز محل سوال قرار خواهد گرفت.

در رابطه با ارتقای زمان گفت‌وگو در خانواده چه کارهایی باید انجام دهیم؟
ما باید یاد بگیریم که برای گفت‌وگو وقت بگذاریم. باید یاد بگیریم که به عقاید یکدیگر احترام بگذاریم و از تحمیل عقاید خود، دوری کنیم. همه اعضای خانواده باید در این بحث مشارکت کنند و یادمان باشد زمان‌های خستگی و زمان‌های مرده را برای صحبت با یکدیگر انتخاب نکنیم. در این زمان‌ها ممکن است صحبت‌هایی ردوبدل شود اما این نوع از گفت‌وگو نه سازنده است و نه می‌تواند احساسی را که باید، منتقل کند. برای حرف‌زدن با هم باید تلویزیون را خاموش کنیم، گوشی‌های همراهمان را کنار بگذاریم، و با علاقه بنشینیم و با یکدیگر در رابطه با موضوعات مختلف زندگی و برنامه‌های خودمان گپ بزنیم. گاهی اوقات به اشتباه فکر می‌کنیم که درحال حرف زدن با یکدیگر هستیم درحالی‌که به جای پرداختن به موضوعات شخصی، نشسته‌ایم و در رابطه با دیگران و برنامه‌هایشان صحبت کرده‌ایم، قطعا این نوع گفت‌وگو نمی‌تواند به میزان مطلوبی مفید واقع شود. از سویی دیگر مدیریت گفت‌وگو نیز دارای اهمیت است. باید حواسمان را جمع کنیم تا حرف‌زدن با یکدیگر به مشاجره تبدیل نشود و آثار تخریبی در روابط میان اعضای خانواده نداشته باشد.

چگونه باید بایکدیگر صحبت کنیم؟
گفت‌وگو یک مهارت است. اینکه ما بدانیم با چه کلامی، با چه لحنی و حتی با چه رفتار غیرکلامی با دیگران ارتباط برقرار کنیم. تمرکز در گفت‌وگو نیز دارای اهمیت است. ما وقتی بایکدیگر صحبت می‌کنیم نباید حواسمان و تمرکزمان در جای دیگری باشد که در غیراین صورت این گفت‌وگو سازنده نخواهد بود. به اعتقاد من بسیاری از مشکلات درون خانواده‌های امروزی، ناشی از ضعف فرهنگ گفت‌وگوست.

آموزش این مهارت برعهده چه کسی است؟
مهارت‌های گفت‌وگو نیازمند آموزش است و این امر نیز نمی‌تواند تنها برعهده یک سازمان مشخص باشد. رسانه‌ها در آموزش افراد نقش دارند، تشکل‌ها، نهادهای آموزشی، نهادهای فرهنگی و مطبوعات همگی ازجمله نهادهایی هستند که افراد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. آموزش‌وپرورش در انتقال و تقویت فرهنگ گفت‌وگو به فرزندان می‌تواند نقش موثری داشته باشد، اما نکته قابل اهمیت پرداختن به این موضوع است که ما یاد بگیریم چگونه بپرسیم، چگونه واکنش نشان دهیم. باید بدانیم که گفت‌وگو یک مهارت است و برای انجام یک گفت‌وگوی سازنده باید قواعد و تکنیک‌های آن را رعایت کنیم. شاید اصلی‌ترین نهادی که می‌تواند شیوه و مهارت گفت‌وگو را به فرزندان انتقال دهد، خانواده‌ باشد. خانواده‌ها باید قواعد و مهارت حرف‌زدن را فرابگیرند و آن را به کار ببندند تا نسل آینده فقدان این مهارت را در زندگی شخصی و اجتماعی تجربه  نکند.

این وضع در سایر کشورها چگونه است؟
سبک زندگی ما با کشورهای غربی متفاوت است. درست است که در هر جامعه‌ای هر چه گفت‌وگو کمتر باشد آن جامعه با آسیب‌های بیشتری روبه‌رو خواهد بود اما ما شرایط متفاوت‌تری را تجربه می‌کنیم. خانواده‌های ایرانی در گذشته فرصت کافی برای گفت‌وگو با یکدیگر را در قالب «شب‌نشینی» ایجاد می‌کردند. خانواده‌های ایرانی یا باید شب‌نشینی می‌رفتند  یا باید شب‌نشینی می‌داشتند. در دل همین شب‌نشینی‌ها بود که بسیاری از ارزش‌ها و هنجار‌های جامعه مثل احترام به بزرگتر  یا مسئولیت‌پذیری به کوچکترها منتقل می‌شد و انتقال ارزش‌ها و هنجار‌ها نیز از دل گفت‌وگو‌ها حاصل می‌شد. در جامعه امروز این زمان مرده است. شادابی و نشاط نیز در پرتو صحبت و همدلی با یکدیگر به دست می‌آید.
فقدان زمان گفت‌وگو باعث ایجاد فقر محبت، از هم گسیختگی اعضای خانواده، دورشدن اعضای خانواده از یکدیگر و عدم‌مسئولیت‌پذیری فرزندان خواهد شد؛ امری که امروز گریبان بسیاری از خانواده‌های ما را گرفته است.
منبع: روزنامه شهروند