1394/7/20 ۰۹:۳۷
ایرانیان تا نخستین سال های سده چهاردهم خورشیدی، رخدادهای مهم زندگی همچون زمان زایش یا مرگ خود و اعضای خانواده را براساس سنتی دیرین با نگارش نام و تاریخ موردنظر، در نخستین یا آخرین برگ از کتاب قرآن مجید ثبت می کردند. این سنت در سال های پایانی سده ١٣ هجری دگرگون شد. هیأت وزیران در‌سال ١٢٩٧ به موجب یک تصویب نامه، اداره ای با نام سجل احوال در وزارت داخله تشکیل داد تا بر آن اساس، شهروندان ایرانی، برگه سجل احوال بگیرند؛ سندی که بعدها به شناسنامه شهرت یافت
مژگان جعفری: ایرانیان تا نخستین سال های سده چهاردهم خورشیدی، رخدادهای مهم زندگی همچون زمان زایش یا مرگ خود و اعضای خانواده را براساس سنتی دیرین با نگارش نام و تاریخ موردنظر، در نخستین یا آخرین برگ از کتاب قرآن مجید ثبت می کردند. این سنت در سال های پایانی سده ١٣ هجری دگرگون شد. هیأت وزیران در‌سال ١٢٩٧ به موجب یک تصویب نامه، اداره ای با نام سجل احوال در وزارت داخله تشکیل داد تا بر آن اساس، شهروندان ایرانی، برگه سجل احوال بگیرند؛ سندی که بعدها به شناسنامه شهرت یافت. نخستین شناسنامه ایرانی بدین ترتیب در تاریخ ١٦ آذر ١٢٩٧ به نام فاطمه ایرانی صادر شد. مجلس شورای ملی سپس در ١٤ خرداد ١٣٠٤ قانونی با نام سجل احوال تصویب کرد. اجرای این قانون، سرآغازی برای صدور مدون اسناد هویتی در ایران به شمار می‌آید؛ هرچند همچون بسیاری دیگر از پدیده های تازه در جامعه، با ایستادگی‌ها یی روبه‌رو شد. آگهی بالا که در روزنامه اطلاعات به تاریخ ٢٠ مهر ١٣٠٥ خورشیدی منتشر شده است، به خوبی رویکرد دولت و جامعه را نسبت به این موضوع بیان می کند. آن گونه که اسناد تاریخی و نیز خاطرات بیان شده روایت می کند، با وجود تأکید حکومت برای الزامی بودن قانون سجل احوال، بخشی از شهروندان به سادگی به اداره های سجل احوال در شهرهای گوناگون رفته و شناسنامه گرفتند. دسته ای دیگر اما تا سال ها به بهانه های گوناگون در برابر قانون ایستادند. محسن میرزایی در کتاب «٢٣٠سال تبلیغات بازرگانی در مطبوعات فارسی‌زبان» می نویسد، «در ایران قدیم تا اواخر قاجار هنوز گرفتن شناسنامه معمول نشده بود. پس از آن‌که با فشار دولت، گرفتن شناسنامه اجباری شد، مردم قضیه را جدی نمی گرفتند. نام‌های عجیب و غریب خانوادگی که گهگاه هنوز هم وجود دارد، به‌خاطر همین بی توجهی قدیمی است. مدارک موجود در مراکز اسناد نشانگر آن است که میان ماموران صدور شناسنامه و مردم بارها درگیری‌های سختی به وجود آمده بود، زیرا جامعه، جامعه ای بود که مردم در آن نام زن خود را بر زبان نمی آوردند، برای نمونه، به جای این که بگویند نام زنم فاطمه است، می گفتند: «مادر بچه ها» یا اگر فرزندی به نام علی داشتند، می گفتند: «ننه علی». مدارک مراکز اسناد نشان می‌دهد که با وجود اقتدار دولت های پس از کودتا مردم در این مورد کوتاه نمی آمدند؛ تا آن که دولت اعلام نمود بدون شناسنامه در اداره های دولتی هیچ‌کسی را نپذیرند. بدین ترتیب رفته رفته این کشمکش مدام، فروکش کرد و مردم به داشتن و گرفتن شناسنامه برای فرزندان خود عادت کردند». ایستادگی در برابر اجرای این قانون در برخی شهرهای ایران، از واکنش فردی فراتر رفت و اعتراض های گروهی را برانگیخت. آن گونه که سیدهادی خسروشاهی در فصل نامه «یادآور» روایت کرده است، «در ... سال ١٣٠٤ ... حادثه جالبی در خمین اتفاق افتاد. ماجرا از این قرار بود که فردی به نام حسینعلی بنی آدم- که شخص متدینی هم بود- و رئیس اداره‌سجلات یا ثبت‌احوال بود، اعلام کرد که مردم باید نام همسران خود را نیز بگویند و بنویسند ولی مردم خمین بر ضد بنی‌آدم تظاهرات به راه انداختند و به مرکز، تلگراف شکایت فرستادند که بنی‌آدم می خواهد نام محارم و دخترهای ما را بنویسد و ثبت کند و ما نام آنها را به نامحرمان نمی‌دهیم! البته این موضوع بعدها و به تدریج حل شد. من شنیدم که در تبریز هم مرحوم آقا میرزا صادق آقا، فتوایی داده بود که گرفتن سجل حرام است و اگر بدون آن اجازه ندادند به حج بروند، مردم هم نباید به‌حج بروند! البته در آن اوایل از این قبیل فتواها در بلاد زیاد بود و شاید نوعی مبارزه منفی [با حکومت رضاشاه] هم به حساب می‌آمد».
روزنامه شهروند
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید