1392/9/30 ۱۰:۴۵
مريم جليلوند / مي‌گويند يلدا بلندترين شب سال است؛ شبي كه روشنايي بر ظلمت و تاريكي غلبه مي‌كند و از تيرگي روزها مي‌كاهد. سر كردن بلندترين شب سال اما براي نسل‌هاي گذشته شايد حكايات و روايات شيرين‌تري داشت. به‌طوري‌كه توانسته اين آئين كهن را تا عصر تكنولوژي زنده نگه‌دارد. اما با گذشت قرن‌ها و حاكميت عصر ارتباطات شكل و نيازهاي افراد جامعه تا حد زيادي دستخوش تغييرات شده است به‌اندازه‌اي كه حتي نوع برخورد بعضي از اقشار جامعه نسبت به آئين‌هاي تاريخي، شكلي كاملاً متفاوت پيدا كرده است.
عمر كوتاه بلندترين شب سال
كمرنگ شدن روابط عاطفي و اجتماعي، سلطه شبكه‌هاي ماهواره‌اي، ضعف اطلاع‌رساني در معرفي ارزش‌هاي فرهنگي و همچنين فشار اقتصادي حاكم بر قشر وسيعي از جامعه سبب شده كه تعداد كثيري از مردم تمايلي به برگزاري رسم و رسومات كهن گذشته نداشته باشند. اين درحالي است كه يلدا نسبت به ديگر آئين‌هاي ايراني جايگاه‌اش را همچنان در ميان خانواده‌هاي ايراني حفظ كرده است. با وجود اين دغدغه اقتصادي هنوز يكي از مهمترين عوامل در كوتاهي عمر بلندترين شب سال در ميان خانواده‌هاي ايراني عنوان مي‌شود.
افرادي كه براي خريد تنقلات به بازار و مراكز فروش مي‌روند از گراني ميوه و تنقلات شب يلدا شكايت دارند. آن‌ها معتقدند با افزايش قيمتي كه بازار در اين شب‌ها دارد امكان خريد خوراكي‌هاي شب يلدا را با محدوديت مواجه مي‌كند. برخي از آن‌ها مي‌گويند، افزايش ناگهاني قيمت سبب مي‌شود كه يلدا تفاوت چنداني با ديگر شب‌هاي سال نداشته باشد.
<كشوري>، كارشناس رسانه‌اي سازمان ميادين ميوه و تره بار در رابطه با افزايش قيمت ميوه و تنقلات يلدا به روزنامه ايران مي‌گويد: هرسال پيش از فرارسيدن شب يلدا سازمان ميادين ميوه و تره‌بار با برگزاري جلسه نرخ‌گذاري برنامه و قيمت‌هاي مشخصي را تعريف مي‌كند. او معتقد است، هنوز نرخ‌ها تعيين نشده اما قطعاً براي شب يلدا افزايش قيمت را خواهيم داشت. با‌وجود اين گروه نرخ‌گذاري قيمت هندوانه را افزايش نمي‌دهد اما مابقي محصولات طبق روال هرساله خود افزايش قيمت خواهند داشت. كشوري كه اميدوار است حداقل افزايش را داشته باشيم به عرف بازار و قيمت محصولات اشاره مي‌كند. او مي‌گويد: توليد و توزيع محصولات فصلي اگر بالا باشد قطعاً كاهش قيمت را به‌همراه خواهد داشت اما محصولي كه متعلق به اين فصل نباشد طبيعي است كه تا حدي با افزايش قيمت مواجه مي‌شود. اين درحالي است كه پيشتر رئيس اتحاديه خشكبار كشور گفته بود كه نرخ آجيل و انواع خشكبار به عرضه و تقاضا و به علت صادراتي بودن به ارز بستگي دارد، اما با وجود كاهش نرخ ارز و ميزان تقاضا طي يكسال اخير قيمت اين محصولات همچنان در بازار بالا و گران است. آن طور كه رسانه‌ها اعلام كرده‌اند، قيمت انجير خشك ۲۰درصد، خرما ۲۵ درصد، بادام ۱۰ درصد، كشمش ۱۵ درصد، گردو ۵۰درصد، بادام هندي ۳۰ درصد، ميوه خشك ۶۰ درصد، بادام كاغذي ۳۰ درصد و بادام زميني ۲۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزايش قيمت داشته است.
عدم شناخت نسل امروز از آئين‌هاي كهن ايراني
گراني و افزايش قيمت تنقلات شب يلدا و دسترسي نداشتن خانواده‌ها به اين محصولات از يك سو و عدم شناخت نسل امروز از آئين‌هاي كهن ايراني از سوي ديگر سبب شده كه يلدا هم ديگر يلداي قديم نباشد.
خبرنگار روزنامه ايران وقتي پاي صحبت بسياري از جوانان و نوجوانان نسل جديد مي‌نشيند و از شناخت و اجراي آئين‌هاي شب يلدا سؤال مي‌پرسد، جز تفأل به ديوان حافظ و دنبال كردن برنامه‌هاي مختلف تلويزيوني هيچ اطلاعات ديگري كسب نمي‌كند. درحالي كه قصه‌گويي، شاهنامه و حافظ‌خواني و بازي‌هاي سنتي بخشي از مراسم يلدا و طولاني‌ترين شب سال محسوب مي‌شوند.
دكتر«مجيد ابهري» رفتارشناس اجتماعي در اين رابطه به روزنامه ايران مي‌گويد: در ميان باورهاي فرهنگي و اجتماعي هر جامعه آداب و رسوم و تشريفاتي وجود دارد كه علاوه بر داشتن فلسفه فرهنگي و علمي موجب تحولات فكري و احساسي در انسان‌ها مي‌شود.
او مي‌گويد: در كشور ما مناسبت‌هاي مختلفي وجود دارد كه مجموعه‌اي از رسوم و آداب اسلامي و ايراني را تشكيل مي‌دهد. چنانچه اعياد و مناسبت‌هايي مثل عيد قربان، غدير و فطر ميان ما و ساير كشورهاي مسلمان و نوروز در ميان همسايگان ايران مشترك بوده و برخي از آئين‌ها مثل شب يلدا اختصاص به جامعه ايراني دارد.
ابهري مي‌افزايد: طولاني‌ترين شب سال با باورهاي مخصوصي كه دارد، اصلي‌ترين هدف براي مناسبت‌هاي فرهنگي، تقويت روابط عاطفي و گسترش كنش‌هاي اجتماعي به‌شمار مي‌رود كه هريك در جاي خود قابل بررسي و اثبات هستند.
به‌اعتقاد ابهري، در گذشته شب‌هاي طولاني زمستان اين فرصت را فراهم مي‌كرد تا مردم با شب‌نشيني‌هاي دوستانه و خانوادگي، خستگي كار روزانه را از تن بيرون و به تحكيم روابط انساني بپردازند. اتفاقي كه امروز عكس آن را شاهد هستيم.
ابهري معتقد است، گسترش شبكه‌هاي ماهواره‌اي باعث كمرنگ شدن روابط اجتماعي و عاطفي و تقويت انزوا و گوشه‌گيري جامعه ايراني شده است. ديگر براساس جاي نشستن بزرگتر خانواده، چيدمان انجام نمي‌گيرد بلكه مركز و كانون چيدمان‌ها مكان قرار گرفتن تلويزيون است. زندگي ماشيني، گرفتاري‌هاي روزمره در كنار اعتياد به سريال‌هاي ماهواره‌اي سبب شده باورهايي كه صدها سال دوام داشته و توسط بسياري از مردم، محترم شمرده مي‌شده فقط به صورت سمبليك به اجرا درآيد به‌طوري‌كه ديگر از شب يلداي گذشته هم با آن شور و اشتياق خبري نيست.
اين درحالي است كه شاهنامه خواني و اشعار دلنشين حافظ در كنار بازي‌هاي خانوادگي مثل اتل متل براي بچه‌ها، بازي گل یا پوچ بزرگترها، قصه‌گويي‌ها در انتظار رسيدن اين شب جان مي‌گرفت. قصه‌هاي مادربزرگ ها، آموزش مهارت‌هاي زندگي بود كه نسل امروز كوچكترين آشنايي با آن ندارد. ابهري مي‌گويد، با فراموشي آئين‌هايي مثل يلدا نه‌تنها اين مراسم به شكل موزه‌اي در مي‌آيد كه كاهش روابط عاطفي و اجتماعي ناشي از اين اتفاقات باعث بروز بيماري‌هاي رواني و گسترش افسردگي، اضطراب و انزوا مي‌شود.
هم‌اكنون كشورهاي اروپايي و امريكايي با برگزاري هرچه بهتر جشن‌هاي بن‌فاير، شكرگزاري، جشن آزادي ارواح، والنتاين و... درحالي به رسم‌هاي خود اعتبار و قدرت مي‌بخشند و سعي در زنده‌نگاه‌داشتن آداب و رسوم خود دارند كه آئيني چون يلدا با تمام زواياي زيبايش هرسال كمرنگ‌تر از سال قبل مي‌شود.
ابهري مي‌گويد: اولين و مهمترين ويژگي شب يلدا پررنگ شدن صله رحم و ديد و بازديدهاي خانوادگي است اما امروزه مي‌بينيم كه نزديكترين اقوام هم فرزندان يكديگر را نمي‌شناسند. اين اتفاق درآينده سبب شكاف فرهنگي خواهد شد كه براي جلوگيري از اين امر، اطلاع‌رساني و فرهنگسازي توسط رسانه‌ها، برگزاري سمبليك مراسم‌ها در صدا و سيما، اماكن فرهنگي و اجتماعي مثل فرهنگسراها و همين‌طور انتقال آموزه‌هاي تاريخي به كودكان مهمترين راهكاري است كه مي‌توان براي زنده نگه‌داشتن، توسعه و انتقال اين فرهنگ كهن انجام داد.
گذر از تاريكي
شب یلدا از چه زمانی وارد فرهنگ ایرانی ها شد؟
«محمد مكاري» مردم‌شناس سازمان ميراث‌فرهنگي كشور اما با تأكيد بر اين‌كه نمي‌توان براي آئين شب يلدا تاريخ‌گذاري كرد به روزنامه ايران مي‌گويد: درخصوص آئين‌ها و مراسم ملي كه شب يلدا يكي از آن‌هاست نمي‌توان تاريخ‌گذاري كرد چراكه اين آئين از زمان شكل‌گيري فرهنگ ايراني به وجود آمده و در تمام ادوار تاريخ فرهنگ ايران زمين مورد احترام بوده است. اين مردم‌شناس با بيان اين‌كه صورت‌هاي برگزاري شب‌يلدا در جامعه فعلي تغيير كرده اما ماهيت آن هنوز از بين نرفته است، مي‌گويد: «اين مراسم بنا به مقتضيات زمان‌هاي مختلف از گذشته تا امروز در ميان اقوام مختلف در شيوه‌هاي مختلف اجرا مي‌شده و استفاده از محصولات آن بر اساس نوع طبيعت و آب و هوا بوده است.»
مكاري مي‌گويد: يكي از دلايلي كه باعث شده اين شب در اذهان مردم نسل به نسل باقي بماند، گذر از ظلمت و تاريكي به روشنايي بوده، اين درحالي است كه از آنجايي كه ايراني‌ها مردمي موحد و خداپرست بودند يلدا يكي از شب‌هايي بوده كه مردم با برگزاري هرچه بهتر اين رسم از نعمات پروردگار شكرگزاري مي‌كردند. به گفته او با اين‌كه نوع زندگي شهرنشيني و نفوذ مدرنيته به‌صورت ناخودآگاه سبب تغيير فرهنگ‌ها و حتي در بعضي از موارد به تغيير آئين‌ها و مراسم فرهنگي منجر شده و هم‌اكنون مردم به‌خاطر وجود وسايل ارتباط جمعي وقت خود را پاي تلويزيون مي‌گذارند تا اين‌كه گردهم جمع شوند اما بايد گفت كه اين مراسم هنوز اهميت خود را حفظ كرده است.
مكاري اما به مقوله قوم باستان‌شناسي درباره شناخت آئين‌ها و مراسمي چون يلدا اشاره مي‌كند كه درحال‌حاضر به‌ندرت به‌آن پرداخته مي‌شود. او مي‌گويد: در يافته‌هاي باستان‌شناسي كمتر از اين آئين ياده شده و علت اصلي آن شايد به نبود پژوهش‌هاي قوم باستان‌شناختي در بين اقوام مختلف ايران و مناطق باستان‌شناسي برمي‌گردد. آئين‌هايي مثل نوروز در سنگ‌نگاره‌ها و كتيبه‌ها مشاهده مي‌شود و حتي جشن‌هايي كه در رابطه با خرمن وجود داشته اما در رابطه با يلدا هنوز شيئي كه در يافته‌هاي باستان‌شناسي حك شده باشد ديده نشده و به‌نظر مي‌رسد در اسناد مكتوب تاريخي بايد به‌دنبال اطلاعات گسترده از اين آئين كهن ايراني باشيم.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید