حکایت لباس بلوچی

1392/9/20 ۱۰:۳۵

این زنان گرانقیمت‌ترین لباس‌های ایران را می‌پوشند. لباس‌ سنتی برای آنها از نان شب هم واجب‌تر است. ابریشم سبز، قرمز، نارنجی و مشکی در سوزن وقتی با دست درهم می‌آمیزد، تازه می‌شود، لباس دلخواهشان، آن هم با طرح‌های اصیل ایرانی. با یک حساب سرانگشتی، آنها نزدیک یک‌هزارمیلیارد تومان در سال هزینه برای لباس‌هایشان می‌دهند. اشتباه نکنید، این زنان از شهرهای پردرآمد ایران نیستند.

این زنان گرانقیمت‌ترین لباس‌های ایران را می‌پوشند. لباس‌ سنتی برای آنها از نان شب هم واجب‌تر است. ابریشم سبز، قرمز، نارنجی و مشکی در سوزن وقتی با دست درهم می‌آمیزد، تازه می‌شود، لباس دلخواهشان، آن هم با طرح‌های اصیل ایرانی. با یک حساب سرانگشتی، آنها نزدیک یک‌هزارمیلیارد تومان در سال هزینه برای لباس‌هایشان می‌دهند. اشتباه نکنید، این زنان از شهرهای پردرآمد ایران نیستند. آنان از خطه سیستان و بلوچستان هستند. باورش سخت است اما لباس سنتی پوشیدن، گاهی برای زنان سیستان و بلوچستان از نان شب واجب‌تر می‌شود. آنها در هر شرایط مالی که باشند، سعی می‌کنند که بهترین‌ لباس‌ها را بخرند و بپوشند. آنها به‌شدت پایبند لباس‌هایی هستند که مادربزرگ‌هایشان زمانی می‌پوشیدند و قبل از آنها مادربزرگ مادربزرگ‌هایشان. خبرگزاری میراث‌فرهنگی نوشت: حالا زنان سیستان و بلوچستان، میلیاردی‌پوش‌های ایران به‌شمار می‌روند. یک حساب سرانگشتی کافی‌ است تا این رقم به اثبات برسد. لباس موردعلاقه زنان سیستان و بلوچستان، لباسی است که سوزن‌دوزی داشته باشد. لباس‌های سوزن‌دوزی درحال حاضر در بازارهای این شهر با قیمت یکصد تا یک میلیون و نیم حتی دو میلیون تومان به فروش می‌رسد. جمعیت کل استان سیستان و بلوچستان بیش از دو میلیون و پانصد هزار نفر (بر اساس سرشماری سال 90) است که حدود 60 درصد آنها را بلوچ‌ها تشکیل می‌دهند و بیش از نیمی از این جمعیت یک میلیون و پانصدهزار نفری زنان و دختران بلوچ هستند، یعنی بیش از 700 هزار نفر، سالانه متوسط یک تا 2 میلیون تومان هزینه سوزن‌دوزی لباس‌هایشان را می‌دهند. بنابراین در سال، زنان بلوچ نزدیک یک‌هزارمیلیارد تومان هزینه لباس‌هایشان می‌شود. نگاهی به تاریخچه سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که لباس زنان بلوچ، زمانی برگرفته از طرح‌های اصیل ایرانی بوده است. طرح‌هایی که درهم می‌آمیختند و حس شاعرانه‌ای به این زنان زحمتکش می‌دادند. اما این روزها شواهد حاکی از آن است که طرح‌های اصیل ایرانی جایشان را به طرح‌های وارد شده از پاکستان و افغانستان داده‌اند. لباس‌هایی که دیگر حتی در ایران هم دوخته نمی‌شوند. برخی معتقدند که گردش مالی این یکهزار میلیارد دیگر برای ایرانی‌ها نیست و این پول سرازیر به سوی کشورهای همسایه و جیب دلال‌ها می‌شود.

حکایت لباس بلوچی

حکایت لباس زنان سیستان و بلوچستان گاهی چنان با تار و پود فرهنگی مردم آمیخته می‌شود که گاهی برخی شنیده‌ها را عجیب می‌کند. پای صحبت مردان بلوچ که بنشینی، بحث پوشش زنان چرخش 180 درجه‌ای از فرهنگ به سوی اقتصاد دارد. بیشتر وقت‌ها مردان بلوچستان چندان از این روند راضی نیستند. هرچند به نظر می‌رسد که « سیستان و بلوچستان سال‌هاست که در ردیف شهرهای کم‌درآمد به شمار می‌رود. از سوی دیگر زنان بلوچ هم در ردیف زنانی قرار می‌گیرند که همواره بهره زیادی از حقوق شهروندی نبرده‌اند. زنان بلوچ طبق یک رسم قدیمی دوست دارند که در عیدهای مهم مانند عید فطر، عید قربان، عید نوروز و عروسی‌ها لباس نو بپوشند. آیا باید آنها را از علاقه‌ای که دارند محروم کرد. علاقه‌ای که طی سال‌های طولانی باعث پابرجایی لباس سنتی بلوچ و سوزن‌دوزی شده است. زنان بلوچ می‌گویند که لباس‌های سنتی بخشی از هویت آنهاست. آنها دوست دارند که در روزهای مهم سال لباس‌های زیبا با طرح‌های اصیل سنتی بر تن کنند. یکی از این زنان می‌گوید که من لباس سنتی خودم را دوست دارم. طرح‌های اصیل اما با پارچه‌های متفاوت و جدید. اما به خاطر گران‌بودن این لباس باید مرتب خواسته‌ام را تکرار کنم. لباس تنها چیزی است که واقعا برای خودم خواستم. همیشه تمام خواسته‌ام برای خانواده و بچه‌هایم بوده است. مساله دیگر این است که این روزها اما بیشتر سوزن‌دوزی‌های موجود در بازار بلوچستان، افغان‌‌دوز هستند. لباس‌هایی که ماشینی شدند و از پاکستان روانه بازارهای سیستان و بلوچستان می‌شوند. سود اصلی این معامله هم به جیب دلال‌های افغانی و پاکستانی می‌رود. زنانی هم که هنوز سوزن‌دوزی می‌کنند، بیشترشان باقیمانده نسل قدیم‌ هستند و چون حمایت کمی از سوزن‌دوزی می‌شود دیگر تمایل چندانی هم برای سوزن‌دوزی بین این زنان باقی نمی‌ماند. آنها ترجیح می‌دهند که از کارهای ارزانی که در بازار است حتی اگر از پاکستان و افغانستان آمده خریداری کنند. این روند باعث از دست‌رفتن نقوش اصیل و سوزن‌دوزهای بلوچ و هم کار و کاسبیشان کساد شده است. با این وجود به‌نظر می‌رسد که برای مسئولان آن‌طور که باید چندان این مساله مهم نباشد.

برند سوزن‌دوزی به نام بلوچستانی‌هاست

باقر کرد، استاد دانشگاه، مدیرمسئول هفته‌نامه مرز پرگهر درباره لباس‌های زنان بلوچی به CHN می‌گوید که زنان بلوچ علاقه فراوانی به پوشیدن لباس‌های سنتی دارند. به گفته او، در فرهنگ مردم بلوچ، پوشش زنان بلوچ از ارزش بالایی برخوردار است. با اینکه در سال‌های اخیر بیشتر زنان موفق شدند به کارهای اداری رو بیاورند و در این محیط‌ها لباس فرم بپوشند، به محض اینکه وارد محیط خانوادگی می‌شوند، لباس‌های سنتی می‌پوشند. سوال اینجاست که آیا زنان بلوچ مجبور می‌شوند که لباس‌های سنتی بپوشند یا این خواست قلبی خودشان است؟

مسئولان باید فکری بکنند

باقر کرد می‌گوید: «من سال‌هاست که در امور فرهنگی مشغول به کار هستم، همراه مردم. در تمام سال‌ها دیدم که زنان بلوچی به‌شدت به لباس‌های سنتی علاقه دارند و اصلا اجباری در انتخاب این پوشش نیست.» او اعتقاد ندارد که طرح‌های اصیل از بین رفته‌اند اما می‌گوید:« اگر قرار باشد طرح‌های سنتی همچنان باقی بمانند، این مساله نیاز به مدیریت دارد. یک زن بلوچ تولید سوزن‌دوزی دارد. مسلما مشتری‌های خاص خودش را هم دارد. بازار و به‌ویژه بازار جهانی است که باید از سوی مسئولان مربوطه بیشتر مدیریت شود». او معتقد است که برند سوزن‌دوزی به نام مردم بلوچستان است. همه جهان سوزن‌دوزی را به نام زنان این خطه می‌شناسد. اما مهم این است که چه کسی تولید می‌کند و از این تولیدات بهره می‌برد. حمیرا ریگی، یکی از زنان فعال سیاسی و بخشدار سابق بخش مرکزی چابهار و رئیس سابق بهزیستی هم از اهمیت پوشش زنان سیستان و بلوچستان می‌گوید و اینکه سوزن‌دوزی منبع درآمدی برای زنان است. با این وجود این روزها لباس‌هایی که در پاکستان دوخته می‌شود، به‌دلیل ارزان‌بودن نیروی کار دارای هزینه مناسب‌تری است. به گفته او، این تنها خواسته زنان بلوچستان است. لباس جزو ضروریات زندگی آنها به‌حساب می‌آید. از زندگی‌شان تافته جدابافته نیست. زنان سیستان و بلوچستانی با اینکه گران‌پوش‌ترین زنان ایرانی هستند اما حقشان این است که لباس‌های سنتی بپوشند. لباس‌هایی که دوست دارند. مساله اینجاست که مسئولان برای رفع مشکلاتی که در بازار و گردش مالی سیستان و بلوچستان در زمینه سوزن‌دوزی به‌وجود آمده است، چه برنامه‌ای دارند؟