پیشوایی فراتر از زمان

1394/6/21 ۰۹:۴۷

سید محمود علایی‌طالقانی در سال ١٢٨٩ هجری شمسی در روستای گلیرد طالقان دیده به جهان گشود. (قابل ذكر است كه در مورد روز تولد آیت‌الله طالقانی یك روایت دیگری هم وجود دارد كه سال تولد ایشان را ١٢٨٤ می‌داند.) سید محمود در پنج سالگی وارد مكتبخانه شد و نزد ملا سیدتقی اورازانی قرآن را فراگرفت. سپس مقدمات را در تهران نزد پدر خواند و در ١٠ سالگی راهی قم شد. در قم ابتدا به مدرسه رضویه رفت، بعد از آن وارد مدرسه فیضیه شد.

 نگاهی به حیات سیاسی- اجتماعی آیت‌الله طالقانی

 سید محمود علایی‌طالقانی در سال ١٢٨٩ هجری شمسی در روستای گلیرد طالقان دیده به جهان گشود. (قابل ذكر است كه در مورد روز تولد آیت‌الله طالقانی یك روایت دیگری هم وجود دارد كه سال تولد ایشان را ١٢٨٤ می‌داند.) سید محمود در پنج سالگی وارد مكتبخانه شد و نزد ملا سیدتقی اورازانی قرآن را فراگرفت. سپس مقدمات را در تهران نزد پدر خواند و در ١٠ سالگی راهی قم شد. در قم ابتدا به مدرسه رضویه رفت، بعد از آن وارد مدرسه فیضیه شد. بعد از آن به نجف رفت و در آنجا از درس خارج آیت‌الله اصفهانی و حاج شیخ محمدحسین غروی و آقا ضیاءالدین عراقی استفاده كرده و از آقای اصفهانی اجازه اجتهاد گرفته و بعد از مدتی به ایران بازگشت و از جانب مرحوم آیت‌الله حائری به اخذ اجازه اجتهاد نایل شد و از آقای مرعشی و قمی اجازه حدیث گرفت. وی بعد از رحلت آیت‌الله حائری در سال ١٣١٨ به تهران آمد. مرحوم طالقانی بعد از سقوط رضاخان در شهریور ١٣٢٠ «كانون اسلام» را برای نشر معارف قرآن و سنت تاسیس می‌كند. در خاطرات بازرگان در این باره آمده است: «كانون اسلام محل معارضه و برخورد افكار اشخاص بود. از افسر ارشد ارتش، مهندس و صاحب‌منصب عالیرتبه وزارت پست و تلگراف گرفته تا دانشیار، آموزگار، دانشجو، دانش‌آموز و كاسب دكاندار.» پس از واقعه آذربایجان در سال ١٣٢٥ طالقانی از طرف انجمن تبلیغات اسلامی، اتحادیه مسلمین و جامعه روحانیت آن زمان، جهت بررسی حوادث آذربایجان، راهی آن دیار شد. وی حدود ١٠ شبانه‌روز در زنجان و آذربایجان به تحقیق و تفحص درباره مساله دموكرات‌ها و حمله ارتش به آن مناطق می‌پردازد و پس از آن گزارشی مفصل از حوادث و وقایع ارایه می‌دهد.

طالقانی و نهضت ملی

نهضت ملی ایران متشكل از دو طیف و گروه عمده سیاسی بود؛ طیفی كه به ملی‌گراها مشهور بودند. گروه دیگر مذهبی‌ها بودند كه خود این گروه به دو دسته رادیكال و میانه‌رو تقسیم می‌شد؛ این سه گروه فعال، در آغاز نهضت، برای مبارزه با استبداد و استعمار وحدت رویه داشتند ولی در نهایت، گرفتار اختلاف و تفرقه شدند. از جمله فعالیت‌های سیاسی طالقانی در زمان نهضت و دولت ملی مصدق، نامزدی وی در دوره هفدهم مجلس شورای ملی است. او از طرف اهالی مازندران به عنوان یكی از نامزدهای آن استان معرفی می‌شود. به دلیل هم‌مرز بودن این مناطق با شوروی، نفوذ اندیشه‌های ماركسیستی به سادگی صورت می‌گرفت. از سوی دیگر نیز، رژیم شاه می‌خواست از منطقه شمال، نمایندگان مقبول دربار به مجلس راه یابند ولی به علت درگیری بین طرفداران حزب توده و فئودال‌های منطقه كه مورد حمایت دربار بودند، دولت ملی مصدق انتخابات این مناطق را لغو می‌كند. در نتیجه، وی از راهیابی به مجلس بازمی‌ماند. طالقانی پس از كودتای ٢٨ مرداد١٣٣٢، مسجد هدایت را به یكی از كانون‌های مقاومت و مبارزه با استبداد تبدیل كرد. در كنار فعالیت‌های فرهنگی و نشر فرهنگ و اصول راستین اسلامی، فعالیت و مبارزات خود را با استبداد سامان می‌دهد.

در جبهه مبارزه

پس از شكست رژیم در مساله اصلاحات ارضی، دولت در بهمن ماه١٣٤١، لوایح شش‌گانه‌ای به رفراندوم می‌گذارد كه بعدها به «انقلاب سفید» مشهور شد. در این زمان رژیم دستور بازداشت طالقانی را در سوم بهمن١٣٤١ یعنی چهار روز پیش از برگزاری رفراندوم صادر می‌كند.

طالقانی پس از این دستگیری مدت چهار ماه و هشت روز در زندان به سر می‌برد و سرانجام در اول محرم ١٣٤٢ از زندان آزاد می‌شود. وی پس از آزادی، دوباره مسجد هدایت و منابر سخنرانی را مركز مبارزه با رژیم استبداد قرار می‌دهد. پس از دستگیری امام خمینی در شب ١٥خرداد (شب یازدهم محرم)، طالقانی به اتفاق دیگر دوستان اعضای نهضت آزادی ایران، اعلامیه‌ای با عنوان «دیكتاتور خون می‌ریزد» منتشر می‌كند كه در آن به بازداشت غیرقانونی امام خمینی (ره) و حبس دیگر علما اعتراض می‌كند با تاكید این نكته كه هر كس در این وضعیت دست از مقاومت بردارد، به اسلام، قرآن و آزادی خیانت كرده است. در همین ایام طالقانی، با اشاره به خطبه‌های سیدالشهدا درباره سلطان جائر و هشدار به افسران و سربازان، از آنان می‌خواهد دست از حمایت رژیم بردارند. او پس از چند بار تغییر دادن مخفیگاه‌های خود، در ده لواسان مخفی ‌شد، از دور امور را كنترل و اطلاعیه‌هایی علیه نظام صادر می‌كرد. سرانجام وی را دستگیر و روانه زندان قصر می‌كنند دادگاه پس از شنیدن آخرین دفاعیات متهم وی را به ١٠ سال زندان محكوم می‌كند. طالقانی در زندان به تدوین نخستین جزء تفسیر پرتوی از قرآن می‌پردازد.

هنگامی كه بختیار دولت تشكیل داد، طالقانی آن را به رسمیت نشناخت و اعلام داشت كه این دولت مغایر با قوانین اسلامی و خواست ملت است. طالقانی پس از آزاد شدن از آخرین زندان (آبان١٣٥٧) تصمیم داشت به علت كهولت سن و ضعف قوای جسمی و روحی مدتی به استراحت بپردازد؛ اما با دریافت پیام امیدبخش امام خمینی از پاریس و توصیه امام مبنی بر حمایت و هدایت انقلابیون و نیز انتظارات عامه مردم، به ویژه روحانیون، روشنفكران، دانشجویان و سازمان‌ها و گروه‌های مبارز سری، كه عموما او را می‌شناختند و به انتظارش بودند، این تصمیم خود را تغییر داد و برای اینكه رژیم در حال زوال، این غیبت ایشان را در صحنه انقلاب دستاویزی قرار ندهد با همان حال به جمع مردم انقلابی پیوست. طالقانی كه تازه از زندان آزاد شده بود درصدد تشكیل یك شورای انقلاب بود. بعد از زندان به دلیل موقعیتی كه داشت نمایندگان همه گروه‌ها را به یك گردهمایی برای تشكیل شورای انقلاب دعوت كرد البته بدون اطلاع از اینكه امام شورای انقلاب را تشكیل داده‌اند اعلام شد كه شورای انقلاب از طرف آقای طالقانی تشكیل شده است.

طالقانی و جمهوری اسلامی

طالقانی بعد از پیروزی انقلاب اسلام سعی می‌كرد نیروهای مختلف سیاسی را در جهت اتحاد و هماهنگی ملت گرد هم آورد و تحت رهبری امام متحد سازد. از این‌رو، به همه نیروها توصیه می‌كند كه به ملاقات امام بروند و همبستگی خود را با رهبری ایشان اعلام دارند. طالقانی همواره این دغدغه ذهنی را داشت كه مبادا انقلاب اسلامی از مسیر خود منحرف شود. از این‌رو، موكدا اصرار داشت كه سرنوشت سیاسی مردم به دست خود آنان تعیین شود و راهكار اجرایی این امر را شوراها می‌دانست. او طرح اصلی شوراها را در سخنرانی خود در مدرسه فیضیه در سال ١٣٥٨به طور واضح مطرح می‌كند. طالقانی پس از انقلاب اسلامی، به مناسبت‌های مختلف، مساله نماز جمعه را مطرح می‌كند و با رهبری انقلاب نیز در این زمینه مشورت می‌كند و دانشگاه تهران را برای این امر انتخاب می‌كند. نخستین نماز جمعه تهران به امامت ایشان در نخستین جمعه ماه رمضان ١٣٥٨ در بهشت زهرا برگزار می‌شود. طالقانی در خطبه‌های نماز جمعه به مسائل لازم پرداخته همواره به مساله شوراها و تعیین سرنوشت مردم به وسیله خود مردم تاكید فراوان می‌كند. سرانجام، در سحرگاه نوزدهم شهریور سال ١٣٥٨، این عالم مجاهد پس از سال‌ها فعالیت‌های علمی و مبارزه با رژیم ستم‌شاهی و عمری تلاش خستگی‌ناپذیر در راه پیاده كردن احكام اسلام در اثر سكته قلبی ‌دار فانی را وداع گفت.

روزنامه اعتماد