سوریه؛ تراژدی بزرگ میراث فرهنگی

1394/6/8 ۱۱:۲۰

سوریه یکی از غنی ترین کشورهای دنیا از لحاظ آثار تاریخی و فرهنگی است. قرار گرفتن این کشور در میان سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا خود مبین اهمیت آن در طول تاریخ است. سوریه در گذشته بخشی از سرزمین شام بوده و دارای تاریخ و فرهنگی کهن حدوداً 5هزار ساله است. از این رو، وجود آثار تاریخی فراوان دراین سرزمین امری بدیهی به شمار می‌آید. اکنون سوریه درگیر جنگی خانمانسوز شده و میراث فرهنگی آن نیز متحمل خسارات سنگینی شده است. برخی از آثار به کلی نابود شده‌اند؛ به طوری که از این پس مشاهده آنها فقط از طریق شواهد به جا مانده مانند فیلم، عکس و کتاب امکانپذیر خواهد بود.

تخریب، سرقت و قاچاق آثار تاریخی ادامه دارد

  دامون منزوی: سوریه یکی از غنی ترین کشورهای دنیا از لحاظ آثار تاریخی و فرهنگی است. قرار گرفتن این کشور در میان سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا خود مبین اهمیت آن در طول تاریخ است. سوریه در گذشته بخشی از سرزمین شام بوده و دارای تاریخ و فرهنگی کهن حدوداً 5هزار ساله است. از این رو، وجود آثار تاریخی فراوان دراین سرزمین امری بدیهی به شمار می‌آید. اکنون سوریه درگیر جنگی خانمانسوز شده و میراث فرهنگی آن نیز متحمل خسارات سنگینی شده است. برخی از آثار به کلی نابود شده‌اند؛ به طوری که از این پس مشاهده آنها فقط از طریق شواهد به جا مانده مانند فیلم، عکس و کتاب امکانپذیر خواهد بود.

تا سال 2011 سوریه جزو مقاصد گردشگری پرطرفدار دنیا بود، اما با شروع درگیری‌ها صنعت گردشگری این کشور که 12 درصد تولید ناخالص کشور و بیش از 10 درصد از نیروی کار را به خود اختصاص داده، متحمل خسارت 5/1 میلیارد دلاری شد و زیرساخت‌های آن نیز تا حد زیادی نابود شد. به گفته وزیر گردشگری سوریه نزدیک به 300 مورد از مراکز گردشگری این کشور به کلی ازبین رفته‌اند.

دراین ارتباط، خانم «ایرنا بووکوا» دبیرکل یونسکو، طی بیانیه‌ای خواستار توقف تخریب‌ها در محوطه‌های باستانی سوریه شده و حضور نظامی و تخریب سایت‌های میراث فرهنگی در سوریه را محکوم کرده است. وی با ذکر وخامت اوضاع و از دست رفتن جان انسان‌های بیگناه، به صدمات جبران ناپذیری که این درگیری‌ها به میراث سوریه وارد آورده، اشاره کرده است.

سایت‌های باستان شناسی متعددی در سوریه به صورت کاملاً سیستماتیک و مخفی توسط گروه‌های غیر سوری در حال حفاری هستند. این گروه‌ها بشدت سازمان یافته هستند و سایت‌های باستانی را به طور منظم مورد حفاری قرار می‌دهند. اشیای باستانی کاوش شده از اهمیت فرهنگی بسزایی برخوردار هستند و یک تجارت پرسود را برای دلال‌های بی‌پروای سوری و خارجی پدید آورده‌اند. همچنین، گزارش‌های متعددی از به فروش رسیدن اشیای فرهنگی سوریه در بازارهای بین‌المللی مخابره شده است. برای نمونه، آثار مکشوفه از سایت باستانی و کاخ هرقله در نزدیکی شهر رقه که توسط یک گروه مسلح غارت شده بود، انواع اشیای گچی، سفالی و موزاییکی را شامل می‌شد.

وضعیت موزه‌های سوریه نیز بسیار نگران کننده است. بیشترین صدمه به موزه‌ها در شمال غرب این کشور رخ داده؛ جایی که شاهد بیشترین چپاول آثار فرهنگی است. متأسفانه بسیاری از فعالیت‌های باستان شناسی که قبلاً در این محل صورت گرفته، دارای آمار دقیق نیست. بنابراین عمق فاجعه را به صورت دقیق نمی‌توان برآورد کرد. بسیاری از موزه‌ها هم به علت قرار گرفتن در میدان جنگ متحمل خسارات شدید و جبران ناپذیر شده‌اند.

براساس گزارش‌های دریافتی از سوریه، یکی از موزه‌های معروف شهر حما که در شمال غرب این کشور و در شهر حما واقع شده از غارت و چپاول مصون نمانده است. مثلاً مجسمه برنز مطلّا متعلق به دوره آرامیه، گم شده و بیم آن می‌رود که از سوریه خارج و در بازارهای بین‌المللی قاچاق شود. در شمال حما، شهر حلب نیز قربانی قاچاقچیان میراث فرهنگی شده است. سارقان از موزه فولکلور اشیائی نظیر ظروف شیشه ای، خنجرهای بغدادی، نیزه و دیگر اشیای قابل توجه را به سرقت برده‌اند. حلب در نزدیکی مرز ترکیه قرار دارد و خطر قاچاق مرزی اشیای باستانی بشدت نگرا ن کننده است.

در شهر معره بین حلب و حما، یورش مردان مسلح به موزه شهر، موجب از دست رفتن 30 اثر باستانی شده است. حمله این گروه مسلح نه تنها غارت بلکه خرابی و صدمه به موزه را نیز در بر داشته است. ازجمله اشیای گمشده، تعدادی مجسمه‌های گلی است که تا به امروز خبری از آنان به دست نرسیده است. خوشبختانه آثار موزاییکی موزه صدمه‌ای ندیده و علی‌رغم درگیری‌های شدید منطقه و آسیبی که به موزه وارد شده، این اشیا سالم مانده‌اند.

در این شرایط، پلیس بین‌الملل (اینترپل) بنابر هشدار سازمان یونسکو، خواستار افزایش مراقبت در 190 کشور عضو خود در ارتباط با خطر رو به رشد قاچاق اشیای تاریخی از سوریه و کشورهای همسایه شده است. در این رابطه، دبیرخانه عمومی اینترپل اطلاعات مرتبط با آثار تاریخی و هنری دزدیده شده را به عنوان اولویت در تسهیل شناسایی و بازیابی در اختیار نهادهای مرتبط قرار خواهد داد.

شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) هم در سپتامبر 2013 لیست قرمزی از اشیای فرهنگی در خطر متعلق به سوریه را منتشر کرد. هدف از ارائه این لیست قرمز، کمک به مقامات قضایی مرتبط با قاچاق اشیای باستانی  از جمله پلیس و متخصصان آثار فرهنگی بوده است.

به موازات این اقدامات، شبکه‌های داوطلب از جوامع محلی در سراسر کشور خود را بسیج کرده‌اند و با هدف حفاظت از میراث فرهنگی منحصر به فرد کشور خود به پا خاسته‌اند. این شبکه‌ها تأمین امنیت بیشتر در حفاظت از سایت‌های باستان شناسی و جلوگیری از حفاری‌های غیرقانونی، و نیز حفاظت از موزه‌ها در برابرغارتگران را در دستور کار خود دارند. آنها همچنین برخی از اشیای به غارت رفته را باز پس گرفته‌اند.

همچنین در سطح ملی، گروهی از کارشناسان به طراحی و توسعه یک نقشه دیجیتال بر اساس سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی مبادرت کرده‌اند تا از جزئیات میراث فرهنگی در معرض خطر و آسیب دیده روی زمین آگاهی پیدا کنند.

این تکنولوژی به کارشناسان اجازه می‌دهد که به تعیین اولویت در تعمیر و نگهداری فوری و بازسازی سایت‌های باستان شناسی و موزه‌های آسیب دیده در جنگ بپردازند. این سیستم با استانداردهای بین‌المللی سازگار بوده و قابلیت توسعه را برای هماهنگی بین سازمان‌های ملی و بین‌المللی داراست.

روزنامه ایران