تبار ابوموسی

1394/6/8 ۱۰:۰۱

ابوموسی یکی از دو شهرستان جزیره‌ای استان هرمزگان است و به رغم اینکه بیشترین تعداد جزایر یعنی 6 جزیره را به خود اختصاص داده اما از مساحت به مراتب کمتری نسبت به شهرستان قشم برخوردار است. ابوموسی به دلیل واقع شدن در یکی از پرمناقشه‌ترین سرحدات ایران، طی دهه‌های اخیر از اهمیت شایان توجهی برخوردار بوده و در واقع این جزایر گلوگاه جنوبی ایران در خلیج‌فارس و تنگه هرمز به شمار می‌آیند.

ابوموسی یکی از دو شهرستان جزیره‌ای استان هرمزگان است و به رغم اینکه بیشترین تعداد جزایر یعنی 6 جزیره را به خود اختصاص داده اما از مساحت به مراتب کمتری نسبت به شهرستان قشم برخوردار است. ابوموسی به دلیل واقع شدن در یکی از پرمناقشه‌ترین سرحدات ایران، طی دهه‌های اخیر از اهمیت شایان توجهی برخوردار بوده و در واقع این جزایر گلوگاه جنوبی ایران در خلیج‌فارس و تنگه هرمز به شمار می‌آیند.

مجمع‌الجزایر ابوموسی شامل شش جزیرة ابوموسی ۱۲ کیلومتر مربع، تنب بزرگ 3/10 کیلومتر مربع، تنب کوچک 5/1 کیلومتر مربع،  فَرور بزرگ یا فارور 2/26 کیلومتر مربع، فَرور کوچک یا فارورگان 5/1 کیلومتر مربع و جزیرة سیری  یا سری 3/17 کیلومتر مربع جنوبی‌ترین حد استان هرمزگان و کشور ایران را در حال حاضر تشکیل می‌دهند. در این میان جزیرة ابوموسی بیشترین فاصله یعنی 222 کیلومتر تا بندر‌عباس و 67 کیلومترمربع تا بندرلنگه را با ساحل خشکی ایران زمین دارد. همچنین فاصلة این جزیره تا کرانة شارجه 62 کیلومتر است که همین مسئله باعث ادعای واهی امارات شده است.

وسعت شهرستان ابوموسی حدود 8/68 کیلومترمربع در پهنة خشکی و حدود 91 کیلومترمربع از نظر محدودة آبی – خاکی است. بنابراین، ابوموسی با مساحتی درحدود 14/0 درصد از مجموع  مساحت کل استان، کوچک‌ترین شهرستان هرمزگان به لحاظ وسعت است. با این حال به دلیل نسبت جمعیت به مساحت، این شهرستان دارای تراکم نسبی 180 نفر در کیلومترمربع است. بنا به اهمیت استراتژیک شهرستان ابوموسی، بخش بزرگی از ساکنان آن به ویژه در دو جزیرة ابوموسی و تنب بزرگ را پرسنل نیروهای نظامی تشكيل مي‌دهند.

شهرستان ابوموسی طبق تقسیمات کشوری در سال 1375 ش دارای دو بخش مرکزی به مرکزیت جزیرة ابوموسی و تنب به مرکزیت تنب بزرگ، شهر ابوموسی و دو دهستان سیری و تنب است. سه جزیرة ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک از گذشته با عنوان «جزایرسه‌گانه» معروف بوده‌اند. به لحاظ تقسیمات سیاسی جزیرة ابوموسی درسال 1333 خورشیدی که استان هرمزگان با عنوان فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج‌فارس خوانده می‌شد یکی از بخش‌های تابع فرمانداری بندرلنگه و در سال 1337 نیز از بخش های این شهرستان به مرکزیت جزیرة کیش بوده است. براساس مصوبة مورخة 25 مهر ماه 1361 هیات دولت، برای نخستین بار ابوموسی به صورت شهرستان درآمد و طبق مصوبة 25 مهرماه 1366 و تصویب هیات وزیران مقرر شد که شهرستان ابوموسی به مرکزیت جزیرة ابوموسی و شامل یک بخش مرکزی و 2 دهستان به نام‌های تنب و سیری باشد. براساس این مصوبه، دهستان تنب شامل جزایر تنب بزرگ و کوچک و جزایر فرور بزرگ و کوچک و دهستان سیری شامل جزیرة سیری بوده است.

شهر ابوموسی به صورت جزیره‌ای در جنوبی ترین حاشیة مرزهای ایران زمین واقع شده و مرکز شهرستان ابوموسی به شمار می‌آید. این شهر با پهنه‌ای در حدود سه کیلومترمربع از شمال به باند هاروکرافت، از غرب به شهرک نیروی دریایی، از جنوب به جادة فرودگاه و از شرق به جادة کمربندی محدود می‌شود. در واقع بافت قدیمی ابوموسی در بخش میانی جزیره واقع شده است.

جزیرة ابوموسی به همراه پنج جزیرة دیگری که شهرستان ابوموسی را تشکیل داده‌اند، مجمع‌الجزایري هستند که در واقع آخرین حلقه‌های زنجیرة استراتژیک و خط دفاعی ایران را در تنگة هرمز و خلیح‌فارس تشکیل می‌دهند. پس از بازپس‌گیری مجدد جزایر ابوموسی و تنب و در پی اعلام توافق آذرماه 1350 خورشیدی میان ایران و شارجه و تأیید حاکمیت ایران بر این جزیره از سوی امیرنشین شارجه، اداره بخشی از این جزیره به امارات مذکور واگذار شد که تا سال 1371هر هفته یک کشتی باری آذوقة مورد نیاز اتباع اماراتی این جزیره را تأمین می‌کرد اما از آنجایی که دولت امارات قصد داشت با فرستادن اتباع عرب که بسیاری از آنها غیراماراتی و حتی مصری، فیلیپینی و... بودند، توازن جمعیت این جزیره را در راستای طرح ادعاهای واهی خود برهم بزند، از این رو دولت ایران با قاطعیت نسبت به این مسئله واکنش نشان داد و اعلام کرد که این جزیره متعلق به ایران است و امارات هیچ گونه حق حاکمیتی بر آن ندارد. لازم به توضیح است که بومیان ابوموسی اصلاً منشأ بندرلنگه‌ای دارند.

ابوموسی از روزگار کهن تا عصر حاضر با نام‌های گته یا گتس، گَپ سبزو، بوموسی، باباموسی و بوموف خوانده شده است. قدیمی‌ترین اطلاعات پیرامون نام این جزیره مربوط به سفرنامة نئارک است که شرح آن در کتاب اندیکا اثر فلاویوس آریانوس، مورخ مشهور یونانی، آمده است.

جزیره ابوموسی آب و هوای مرطوب و گرم‌تری دارد. تاسیسات جزیره یک فرودگاه، یک موج‌شکن و اسکله کوچک برای پهلوگیری شناورهای سبک با آبخور محدود و یک جاده کمربندی آسفالته است.ناهمواری‌های خاک جزیره ابوموسی به سوی شمال افزایش می‌یابد و سرانجام به بلندترین نقطه جزیره به نام کوه حلوا که به ارتفاع ۱۱۰ متر است می‌رسد. در جزيره ابوموسی باغ‌های پراكنده‌ای همراه درختان نخل خرما وجود دارد و نخلستان از چشم اندازهای آشنای آن است. درختان و درختچه‌های جنگلی اين جزيره را تاغ، كنار، چيرغ و سمر تشكيل مي‌دهد. سواحل زيباي خليج فارس و غروب هاي رويايي آن مهم ترين جاذبه ‌شهرستان ابوموسي هستند. 

 تنب‌ها؛ جزایر کاملا نظامی خلیج فارس

مشهورترین مناطق شهرستان ابوموسی پس از خود این جزیره ، دوگانه تنب هستند. جزایر تنب بزرگ و تنب کوچک حاصل فعالیت‌های تکتونیکی تشکیلات نمکی زمین است که به صورت تپه‌سر از آب برآورده‌اند و اکنون کاربری نظامی دارند.

جزیرۀ تنب بزرگ به صورت مدور و با پهنه‌ای حدود 11 کیلومتر مربع در 31 کیلومتری جنوب غربی جزیرۀ قشم  و 53 کیلومتری  جزیره ابوموسی  واقع شده است. به ‌عبارت‌ديگر، تنب بزرگ در بخش شمالي خط ميانه خليج‌فارس واقع است. اين جزيره به شكل دايره بوده و طول و عرض تنب بزرگ  ۹/۳ در ۷۵/۳ کیلومتر و مساحت آن ۳/۱۰ کیلومتر مربع است. سطح این جزیره شن‌زار و خشک بوده و در بخش شمالی آن تپه‌هایی وجود دارد که ارتفاع بلندترین آنها به 53 متر می‌رسد. به سبب وجود صخره‌ها ی سخت زیر سطح جزیره که آب باران را در خود ذخیره می‌کنند و مانع از نفوذ آب شور دریا می‌شوند، در این جزیره آب شرب وجود دارد که در گذشته به وسیلۀ چندین حلقه‌چاه مورد استفاده اهالی قرار می‌گرفته است. اما این آب تا حدودی مزۀ تلخ داشته است. بخش جنوبی این جزیره تا حدی هموار بوده و مناسب‌ترین لنگرگاه جزیره است. در این بخش گیاهان صحرایی می‌رویند که به مصرف چرای دام های محلی می‌رسد. تنب بزرگ به نام‌هاي تمب گپ، تنب مار و تل‌مار نيز ناميده شده است. به قول معروف تنب يا تمب واژه‌اي فارسي (دري) يا تنگستاني به معناي تپه است. بر همين اساس به گويش اهالي منطقه اين جزيره تنب يا تمبو خوانده مي‌شود. در شمال اين جزيره دكل يك فانوس دريايي  26 متری وجود دارد که در سال 1332 احداث شده است. جالب است بدانيم كه با تمام تحريفات، به سادگي و با مراجعه به فرهنگ لغات زبان عربي مي‌توان دريافت كه واژه «تنب» به هيچ‌عنوان در لغت عرب وجود ندارد و اين نام صددرصد فارسي و ايراني بوده و از دوران هخامنشي به اين سو در منطقه متداول بوده است.مردم بومي اين جزيره از صيد ماهي و مرواريد امرار معاش مي‌کنند. در اين جزيره معدن خاک سرخ نيز وجود دارد . جمعیت بومی جزیره، هنگام برقراری دوبارة حاکمیت ایران بر آن در سال 1350 خورشیدی، حدود 300 نفر شامل ایرانیانی از بندر لنگه و اعرابی از قبیلة بنی یاسِ دبی بودند که پس از آن اعراب  به رأس الخیمه مهاجرت کردند.در  جنوب غربی این جزیره و در نزدیکی سواحل آن خانه‌های مسکونی از راه چندین خیابان و جاده به هم پیوسته‌اند که به آن شهرک گفته می‌شود. شهرک محل اقامت خانواده‌های نظامیان ایرانی مستقر در جزیره‌است. هم چنین در این شهرک بخش های تجاری و فروشگاه نیز وجود دارد. این جزیره دارای موج شکن و لنگر گاه به نسبت  بزرگی است.مردم بومی این جزیره در گذشته از صید و ماهی گیری و مروارید گذران زندگی می‌کردند، اما با توجه به شرایط حساس منطقه و ادعاهای امارات در مورد مالکیت این جزیره، تنب بزرگ اکنون یک جزیره کاملاً نظامی است و یگان‌هایی از ارتش ایران و سپاه پاسداران در آنجا مستقر هستند.

و اما جزیره مثلث شکل تنب کوچک در ۱۵ کیلومتری غرب جزیره تنب بزرگ قرار داشته که در جنوب آن، ابوموسی و در غرب آن، جزایر فارور و فارورگان واقع شده‌اند. نزدیک ترین بندر ایرانی به این جزیره بندر خمیر و بندر لنگه با ۷۵ کیلومتر فاصله است. بزرگ‌ترین ضلع جزیره 9/1 کیلومتر  مربع است. بلندترین نقطه تنب کوچک، تپه صخره‌ای تیره‌رنگی است که 34متر ارتفاع دارد و به آن تپه زهرا گفته می‌شود. روی این تپه یک فانوس دریایی، برای راهنمایی شناورهای دریایی نصب شده است. تنب کوچک فاقد آب شیرین و خالی از سکنه است اما از اهمیت استراتژیک فراوانی برخوردار است. خاک آن از نوع شنی و در برخی مناطق صخره‌ای است. ماهیت نظامی جزیره امکان عکسبرداری را نمی‌دهد ولی جزیره‌ای است بسیار زیبا که از مرکز آن می‌توان هم طلوع و هم غروب خورشید را تماشا کرد. تنب کوچک دارای اسکله‌هایی کوچک و باند فرودگاه با کاربرد نظامی است. آرامش موجود در  این جزیره، آن را  تبدیل به زیستگاه مناسبی برای انواع پرندگان به ویژه پرستوی دریایی کرده است.

 جزیره‌ای برای مردان

جزیره سیری جزیره‌ای ایرانی واقع در خلیج فارس است. این جزیره به شکل ذوزنقه است و اندکی بالاتر و غرب‌تر از جزیره ابوموسی قرار دارد.این جزیره دارای ۱۷ کیلومتر مربع مساحت است و نام اصلی و پارسی آن «راز»  است که به دلیل نزدیکی با مناطق عرب نشین حاشیه جنوبی خلیج فارس، اعراب از معادل عربی این نام یعنی سری استفاده کرده اند که این نام در زبان‌های اروپایی سیری تلفظ شده  و از راه آن زبان‌ها به فارسی رسیده است.فاصله آن تا مرکز شهرستان ابوموسی که در قسمت شرقی جزیره سیری واقع شده در حدود ۲۷ کیلومتر است. سیری، جزیره ای مسکونی در ایران است که به دلیل شرایط سخت زندگی، تنها مردان شاغل در صنعت نفت در آن حضور دارند و زنان نمی توانند در آنجا زندگی کنند.اگرچه در برخی دیگر از جزایر خلیج فارس نیز زنان حضور ندارند، اما در آن جزایر تنها تاسیسات و پایگاه‌های نظامی مستقر هستند و هیچ‌کدام مانند جزیره سیری، مسکونی نیستند بنابراین سیری را می توان تنها جزیره مسکونی خلیج‌فارس دانست که زنان در آن اقامت ندارند. 600 آهو، تعدادی لاک پشت دریایی کمیاب، مرغان دریایی، زاغ‌ها، مرغ‌های مینای وحشی و گربه‌هایی که ترکیبی از نژاد گربه ایرانی و گربه سیامی، همنشین مردان این جزیره هستند.

 دوگانه فارور ؛ مکان‌هایی برای غواصی

جزایر فارور و فارورگان را می‌توان برترین مکان برای غواصی در مجموعه شهرستان ابوموسی لقب داد. فَروَر بزرگ یا فارور در شمال جزیره سیری و جنوب غربی بندر لنگه، در نزدیکی ابوموسی و55 کیلومتری جزیره کیش قرار گرفته‌است. فارور از یک توده ارتفاعات آتشفشانی پوشیده شده وبه طور کلی کوهستانی با کوه‌های بلند است. در میان این کوه‌ها دره‌های پردرخت و سبزی وجود دارد. درختان آن گرمسیری است که بلندی این درخت‌ها در برخی نقاط جزیره گاه تا ۱۰ متر می‌رسد. رنگ آب در نزدیکی این جزیره سیاه است و در آب‌های آن ماهی به مقدار فراوانی وجود دارد و به همین دلیل صیادان در اطراف آن فعالیت زیادی دارند. در این جزیره یک معدن آهن وجود دارد که از یک لایه رسوبی تشکیل شده و ذخیره آن حدود 500 هزار تن برآورد شده است.بقایای ساختمان های مخروبه و اراضی کشاورزی بایر و چاه های آب نشانه مسکونی بودن جزیره در زمان های گذشته است ولی در حال حاضر، جزیره ‏غیرمسکونی است. جزیره فارورگان نیز با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع در 15 کیلومتری غرب جزیره فارور واقع شده و بلندترین ارتفاع آن از سطح دریا حدود 37 متر است. این جزیره نیز همچون جزیرۀ فارور، کوهستانی و در بیشتر مواقع غیرمسکونی است و صیادان و دریانوردان برای توقف‌های کوتاه از آن استفاده می‌کنند. این دو جزیره ‏ از نقطه نظر غواصی و منابع آبزی از غنی ترین نقاط خلیج فارس بوده و هر ساله ‏پذیرای بسیاری از دوست‌داران طبیعت و نیز غواصان هستند. دسترسی به فارور از طریق جزیره کیش و به وسیله قایق های چارتر و یا تورهایی که مراکز غواصی جزیره کیش برگزار می کنند امکان پذیر است و نحوه دسترسی به فارورگان نیز مشابه است.ریف‌های مرجانی این دو جزیره که در شمال و جنوب آنها قرار گرفته، پناهگاهی طبیعی برای انواع گونه‌های زیبای آبزی از جمله لابستر، اژدر ماهی، سفره ماهی و گهگاه دلفین‌های خاکستری است. ‏رقص دلفین‌ها  در کنار قایق‌های غواصی خاطرات سفر به این جزایر زیبا را دوچندان می کند. ‏این جزایر از مناطق محافظت شده دریایی بوده که   عمق سایت‌های جنوبی جزیره فارور 10تا 25 ‏متر و سایت‌های مناسب غواصی جزیره فارورگان 14 تا 18 ‏متر است.

 خارپشت بیابانی؛حیوان بومی تنب بزرگ

تنب بزرگ همچون سیری محل سکونت یک گونه خاص جانوری است. این گونه خاص البته برخلاف جبیرهای سیری، بومی تنب است. آن هم بومی‌ای که تنها در کل ایران در این جزیره  می‌توان آن را دید. این حیوان نوعی خاص از خارپشت معروف به خارپشت بیابانی است. این نوع خارپشت که علاوه بر تنب بزرگ در ایران در برخی دیگر از نقاط خاورمیانه و آفریقا هم دیده شده یک ناحیه لخت در وسط پیشانی دارد و رنگ کلی بدنش، گندمی است. پوزه، صورت، دست‌ها و پاها، عقب شکم و دم آن نیز قهوه‌ای تیره است. بوته‌زارهای ساحل تنب بزرگ مکانی است که با اندکی دقت می توان این نوع خارپشت را مشاهده کرد.

 سیری؛مکانی برای پرورش جبیر

جزیره سیری  به جز آنکه جزیره‌ای کاملا مردانه است از جذابیت خاص دیگری هم برخوردار است و آن جمعیت قابل توجه جبیر آن است. جبیر دارای موهای کوتاه به رنگ زرد تیره و متمال به قرمز است و رنگ آن در قسمت‌های شکمی سفید رنگ است، در صورتی که آهو به رنگ زرد شنی است. این حیوانات  در تمام محدوده جزیره فضای اداری، رستوران و تاسیسات و حتی فرودگاه خودنمایی می‌کنند.نخستین گروه از این جبیرها سال 1369 به منظور تلطیف هوای جزیره توسط  شرکت نفت فلات قاره ایران از جزیره خارک به این مکان منتقل شده اند و طی این سال‌ها تعداد آنها از 14 رأس ابتدایی به بیش از 1000رأس رسیده است.

ساحل شفاف؛زیبایی ویژه ابوموسی

جزایر خلیج فارس تقریبا از یک نوع طبیعت برخوردارند  اما برخی از جزایر دارای ویژگی‌های خاص خود هستند. ویژگی جزیره ابوموسی ساحل بکر آن است. ساحل سفید رنگ و آبی و پرنده‌های مهاجر جزیره برای کسانی که به دنبال آرامش هستند، جای بسیا ر مناسبی است. شفافیت آب خلیج فارس در ساحل ابوموسی به حدی است که ماهی‌های آکواریومی و مرجان‌های آن نیز از کنار ساحل و موج شکن ها به طور واضح دیده می‌شوند.

روزنامه قانون