آوج در یک نگاه

1394/5/18 ۱۰:۵۷

شهرستان آوج یکی از شهرستان‌های استان قزوین و به مرکزیت شهر آوج است. این شهرستان در قسمت جنوب غربی استان قزوین و در ناحیه شمال استان همدان واقع شده و با 1650 کیلومتر مربع مساحت در طول جغرافیایی ۶َ و ۴۹ تا ۴۵َ و ۴۹ شرقی و عرض جغرافیایی ۲۵َ و ۳۵ تا ۴۷َ و ۳۵ شمالی قرار دارد.

شهرستان آوج یکی از شهرستان‌های استان قزوین و به مرکزیت شهر آوج است. این شهرستان در قسمت جنوب غربی استان قزوین و در ناحیه شمال استان همدان واقع شده و با 1650  کیلومتر مربع مساحت در طول جغرافیایی ۶َ و ۴۹ تا ۴۵َ و ۴۹ شرقی و عرض جغرافیایی ۲۵َ و ۳۵ تا ۴۷َ و ۳۵ شمالی قرار دارد. مرکز شهرستان یعنی  شهر آوج در فاصله ۱۲۵ کیلومتری قزوین و ۱۱۵ کیلومتری شهر همدان در منطقه‌ای کاملاً کوهستانی واقع شده‌است. این شهرستان از نظر آب و هوایی جزو اقلیم سرد و استپی محسوب شده و تابستان‌های معتدل و تاحدی گرم و زمستان‌های سرد و طولانی دارد . آوج از مناطق پر باران نیست و میزان بارندگی  متوسط آن در بهار 173 میلی متر و تابستان کمتر از 10 میلی متر است. البته سالانه در نیمه دوم پاییز و زمستان که فصل بارش برف است،حدود 5/1 متر برف بر زمین می‌نشیند. یخبندان هم اغلب از اوایل آبان آغاز می شود و تا اردیبهشت ادامه می یابد.

این شهرستان با شهرستان‌های تاکستان و بوئین‌زهرا و با استان‌های زنجان، همدان، و مرکزی همسایه است. محصولات مهم در این شهرستان انواع سیب، انواع هلو، زردآلو، گردو، بادام، گندم، گوجه فرنگی و...  است. این منطقه که طبق مصوبات هیات دولت تیر ماه سال 90 به شهرستان تبدیل شده شامل دو بخش مرکزی و آبگرم است.بخش مرکزی خود از سه  دهستان‌های شهید آباد، خرقان غربی، حصار ولیعصر و شهر آوج تشکیل شده و بخش آبگرم نیز شامل دهستان خرقان شرقی و شهر  آبگرم می‌شود.

در باره دلایل معروف شدن این منطقه به آوج نیز مؤلف تاریخ قم، آبه در ناحیه  ساوه را از بناهای گیو بن گودرز دانسته و از بعضی متقدمان حکایت می‌کند: «آبه دریاچه ای بوده که یکی از پادشاهان عجم به طور اتفاقی بر آن گذشت و تمایل بر صید پیدا کرد؛ بفرمود تا آن آب را گشودند و کوشکی بدان موضع بنا کردند.»

از این داستان افسانه‌ای چنین بر می‌آید که آب دریاچه را گشودند و آن را همچون رود به جریان انداختند و کوشک و محلی در مسیر این رود و کنار دریاچه بنا کردند و آن را «آبه» نام نهادند که مربوط به آب است و ارتباط مستقیمی با آن دارد؛ و جایی که آب باشد آن مکان نیز آباد و آبادان است.

آثار و تپه‌های باستانی گوناگون موجود در منطقه گواه قدمت آوج است. روایات سابقه تاریخی این شهر را به دوران مادها یعنی 800 قبل از میلاد می‌رساند.همچنین در زمان ساسانیان نیز این منطقه دارای موقعیت ممتازی بوده است که در نهایت درسال 241 هجری قمری به قزوین ملحق می‌شود.

 از سیر و تحول تاریخی آوج که در آن دوران بخشی از خرقان بزرگ بوده اطلاعات دقیقی در دست نیست. خرقان ناحیه بوده است؛ حد فاصل بین قزوین و همدان و ری و همواره بین حکام همدان و قزوین بر سر تصرف آن کشمکش بوده و اما اغلب  جزو سرزمین قزوین محسوب می‌شده است.

 با توجه به آثار چشمگیر و ارزنده معماری مربوط به قرن پنجم در این ناحیه می‌توان گفت که در زمان سلجوقیان نیز منطقه مزبور دارای موقعیت ممتازی بوده است، از اهمیت این ناحیه با توجه به قرار داشتن آن  در مسیر راه قزوین به همدان در دوران‌های بعدی کاسته نشده است. وجود کاروانسرای شاه عباسی در آوج دال بر این مدعا  است.

 البته در دوران حکومت سلجوقیان که سنی مذهب بودند، آوج به همراه ری و قم ۳ منطقه شیعه نشین مرکز ایران محسوب می‌شدند و در همان دوره در این شهر  مدارس علی شاهی برای تربیت علمای دینی فعال بود.

این مدارس مرکز تجمع علما و فضلا محسوب می‌شد تا جایی  که دانشمندانی همچون سیدتاج الدین آوجی وزیر الجایتو کسی که باعث  پذیرش مذهب تشیع از سوی این شاه مغول شد را در خود پروراند.

در دوره قاجاریه با برگزیده شدن تهران به‌ عنوان پایتخت برخی از  مناطق قزوین و ناحیه خرقان  از نظر سازمان تشکیلاتی مملکتی جزو خاک تهران شده و برخی دیگر چون ابهر و قسمتی از خرقان ضمیمه خمسه و زنجان شدند اما آوج باز هم زیر مجموعه قزوین ماند. سرانجام اینکه مکان‌های دیدنی فراوانی در این شهرستان وجود دارد که برج‌های دوگانه خرقان، کاروانسرای شاه عباسی آوج، آبگرم معدنی شهر آبگرم، چشمه علی، آبشار شاه دره آوج، آبشار روستای منصور، غار قلعه کرد،امامزاده‌های روستای کلنجین، امامزاده اسماعیل خروس دره ،کوه بلند آق داغ، طبیعت روستاهای مشانه،  اسماعیل‌آباد، هرائین و  امامزاده علاءالدین از جمله مهم‌ترین آنها هستند.  

 کاروانسرای 8 ضلعی یادگار صفویان در آوج

کاروانسرای شاه عباسی در مرکز شهر آوج در مسیر قزوین - همدان قرار گرفته است. این کاروانسرای دو ایوانی طرح مستطیلی شکل دارد که گوشه‌های آن به چهار ضلع کوچک تبدیل یافته و به صورت هشت ضلعی درآمده است. در بالای در ورودی کاروانسرا کتیبه‌ای به خط نستعلیق بر روی یک قطعه سنگی مرمر کنده کاری شده است. شالوده کاروانسرا از سنگ‌های لاشه و قلوه سنگ بنا شده و روی آن آجرچینی شده است. کاروانسرا از داخل دارای دو ایوان و 24 ایوانچه است که در پشت اکثر آن‌ها، حجره‌ها واقع شده‌اند. بنای این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی آغاز شده و در دوران  شاه صفی به پایان رسیده است.

 غار عباس آباد آبگرم؛زیستگاه خفاشان

غار عباس‌آباد آبگرم یکی از مناطق زیبا و شگرف شهرستان محسوب می‌شود. این غار که در  55 کیلومتری قزوین قرار گرفته در اصل شامل دو غار شمالی و جنوبی  است که دهانه‌های آنها  با حدود 200 متر فاصله از یکدیگر مشرف به رودخانه خَرِّه رود و در ارتفاع 1550 متری سطح دریا قرار دارند. غار شمالی حدود 160 متر عمق دارد اما وسعت غار جنوبی کمتر  است. تعداد خفاش‌ها  در غار بزرگ به حدی  است که بازدیدکنندگان، صدای حرکت آنها را با صدای آبشار اشتباه می‌گیرند و تصور می‌کنند در انتهای غار آبشاری قرار دارد. وجود بقایای سفال‌های شکسته و خرد شده‌، تاییدکننده زندگی انسان در این  غارها است.

 برج های دوقلو خرقان؛ نمونه کامل هنر آجرکاری سلجوقی

شهر آوج میزبان یکی از زیباترین مجموعه‌های آجری ایران زمین است. این مجموعه، برج‌های دوقلوی خرقان نام دارند که از عصر حکومت سلجوقیان به این سو با فاصله ۲۹ متری از یکدیگر در فاصله یک کیلومتری روستای حصار و ۳۰ کیلومتری شهر آبگرم واقع در شهرستان آوج قرار گرفته‌اند. برج قدیمی که هشت‌ضلعى است، حدود ۱۵ متر ارتفاع و ۱۱ متر قطر دارد.گره‌چينى و نقوش هندسى آجركارى دوره سلجوقى، در این بنا به كمال رسيده‌است. اجرای آجرکاری این برج‌ها حاکی از مهارت بالای سازندگان آن است و این بنا را به یکی از چشمگیرترین بناهای قرن پنجم قمری بدل کرده ‌است. در آجرکاری این بنا، شیوه‌ای تازه به کار گرفته شده‌ که بعدها در ساخت بناهای دیگری چون گنبد سرخ مراغه نیز استفاده شده‌است.تمامی بنا به ضخامت ۶۰ سانتی‌متر با آجرهای ساده به ابعاد ۵×۱۹×۱۹ یا ۵×۲۰×۲۰ سانتی‌متری ساخته شده و روی آن نیز به ضخامت ۲۱ سانتی‌متری آجرکاری تزئینی انجام شده‌ است. در برج‌ها حدود ۲۵ نوع آجرکاری تزئینی با طرح‌های مختلف وجود دارد که حصیری، جناغی، خفته‌راسته، گره مربع سرمه‌دان، مربع پای باریک و چهارترنجی از آن جمله هستند و بر این اساس می توان این دو برج را نمونه کامل هنر آجرکاری سلجوقی لقب داد. همچنین این برج‌ها نخستین نمونه گنبدهای نار (پیازی و نیم‌کره) و گنبدهای دو پوسته گسسته (میان‌تهی) ایران هستند.از پوسته خارجی گنبد برج قدیمی چیزی باقی‌نمانده اما پوسته داخلی آن سالم بوده که به کمک طاق‌نماها و کاربندی شانزده‌گانه‌ای بالای هشت‌ضلعی بنا قرار گرفته‌است.در سردر ورودی برج‌ها در کتیبه‌هایی که در بالاى ساقه گنبد قرار دارد اطلاعاتی در مورد سال ساخت و معمار نوشته شده‌ که نشان از ساخت بنای قدیمی‌تر در سال ۴۶۰ و  برج جدید در سال ۴۸۶ قمری توسط دو معمار زنجانی دارد.  تا اوایل دهه ۱۳۴۰خورشیدی بر اساس نوشته‌ کتیبه‌های روی ضریح‌های چوبی دو بنا تصور می‌شد که برج‌ها، آرامگاه امامزادگان حديده‌خاتون و محمد از فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر(ع) هستند اما بررسی‌های بعدی مشخص کرد که دو ترک سلجوقی به نام‌های «ابوسعيد بيجار پسر سعد» و «ابومنصور ايلتاى‌تى پسر تكين» در این بناها دفن شده‌اند.این بناها که  در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده بارها مرمت شده اند که آخرین آنها  پس از وقوع زلزله  بوئین‌زهرا در سال ۱۳۸۱ خورشیدی بود.

 آبگرم؛ سرعینی در آستانه ظهور

 شهرستان آوج دارای دو منطقه شهری است که یکی همان آوج بوده و دیگری مرکز بخش آبگرم یعنی شهر آبگرم است. این شهر به مساحت بیش از یک هزار و ۱۷۷ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۲۵ هزار نفر در ۹۲ کیلومتری جنوب غربی استان قزوین و در مسیر پرتردد و ترانزیتی تهران به غرب کشور واقع شده و همجوار با ‌ رامند، خرمدشت و ضیاء آباد است.این شهر  همان گونه که از نامش پیداست  دارای  چشمه طبیعی آبگرمی بزرگ و مشهور است. این چشمه که به چشمه آب معدنی ارشیا معروف است، از نوع آهکی بوده و در درمان بیماری‌های درد مفاصل، روماتیسم، سوء هاضمه، سنگ کلیه، اعصاب و اگزما موثر است. این چشمه آبگرم با خروج هفت لیتر آب بر ثانیه در بین آبگرم‌های کشور بی‌نظیر است و همین امر باعث شد تا نه تنها  سالانه میزبان هزاران نفر از گردشگران سراسر کشور باشد بلکه با اقدامات عمرانی که در شهر در حال اجرا  است،امکان ظهور سرعینی دیگر میسر شود.البته در حال حاضر  نیز این مجموعه دارای استخر آب گرم عمومی، سایت خصوصی و سفره خانه سنتی است.همچنین چشمه علی یا علی بلاغی، چهل چشمه و برج‌های دو قلوی خرقان از  دیگر نقاط دیدنی شهر آبگرم محسوب می‌شوند.

 دريابک؛ درياچه‌ای زیبا اما ناشناخته

یکی از زیبایی‌های کمتر شناخته شده شهرستان آوج درياچه دريابک یا دلاوک است. این دریاچه  در  2 کیلومتری شمال شرقی روستای زرشک و 5 کیلومتری روستای پارسبانج واقع شده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی با تابستانی خنک و زمستانی سرد و پوشیده از برف است. دريابک تقریبا بیضی شکل بوده و حدود 250 متر طول و  110متر عرض دارد .زیبایی‌های این دریاچه ناشناخته هر ساله گردشگران بیشتری را به خود جذب می‌کند.

روزنامه قانون