فرمان مشروطه گم شده است!

1394/5/14 ۰۹:۴۸

با اینکه 58 سال بیشتر ندارد، اما در جمع‌آوری اسناد و عکس‌ها و کارت پستال‌های تاریخی ید طولایی دارد. «ناصرالدین حسن زاده» اما خود نیز، نَسَب معنوی‌اش به مشروطه می‌رسد؛ از اخلاف مشهدی محمدباقر چرندابی، از سران مجاهدان تبریز و همرزم ستارخان. او به «ایران» از فضای کودکی‌اش در محیط خانواده می‌گوید: «از کودکی در خانه ما بحث مشروطه در میان بود و صحبت از آن در میان بزرگان مطرح بود. اما من آن گاه که پدرم دبیر تاریخ بود، کتاب «تاریخ مشروطه» احمد کسروی را به خانه آورد، به شکل مبسوط و مثبوت، علاقه‌مند این دوره شدم.» خود می‌گوید که نزدیک 30 سال است، سرش در سند و عکس تاریخی ـ بویژه دوره قاجار

گزارشی از دیدار و گفت‌و‌گو با «ناصرالدین حسن زاده» درباره اسناد، عکس‌ها و کارت پستال های مشروطه

  حمیدرضا محمدی: با اینکه 58 سال بیشتر ندارد، اما در جمع‌آوری اسناد و عکس‌ها و کارت پستال‌های تاریخی ید طولایی دارد. «ناصرالدین حسن زاده» اما خود نیز، نَسَب معنوی‌اش به مشروطه می‌رسد؛ از اخلاف مشهدی محمدباقر چرندابی، از سران مجاهدان تبریز و همرزم ستارخان. او به «ایران» از فضای کودکی‌اش در محیط خانواده می‌گوید: «از کودکی در خانه ما بحث مشروطه در میان بود و صحبت از آن در میان بزرگان مطرح بود. اما من آن گاه که پدرم دبیر تاریخ بود، کتاب «تاریخ مشروطه» احمد کسروی را به خانه آورد، به شکل مبسوط و مثبوت، علاقه‌مند این دوره شدم.» خود می‌گوید که نزدیک 30 سال است، سرش در سند و عکس تاریخی ـ بویژه دوره قاجار ـ می‌چرخد. در این سال‌ها، اسناد ناب و گرانسنگی را هم گرد آورده که شاید به جرأت بتوان گفت، حتی نمونه شان، در دنیا یافت نمی‌شود و منحصر به آرشیو اوست. جالب آنکه «لوازم شخصی رجال نامدار چون عبای ثقه الاسلام تبریزی، جعبه‌های تنباکو مظفر بقایی، مُهر علی اکبر داور و کراوات دکتر شریعتی» را جمع کرده است. حسن‌زاده با این حال، در راه اشاعه فرهنگ حفظ اسناد که به گفته او «نشانه هویت ملت ما» است، بسیار کوشیده است و جالب آنکه می‌گوید: «به جوانان علاقه مند، چگونگی حفاظت و حراست از سند و حتی خوانش آن را آموخته ام. بنابراین بسیار خوشحالم که فرزندان معنوی ای دارم که ادامه دهنده این راه هستند. ناگفته نماند که به هر دانشجویی که برای پایان نامه‌اش، نیاز به سند داشته باشد، یاری می‌رسانم.» البته این سندشناس برجسته، برخی از آرشیو غنی خود را در اختیار مراکز اسنادی هم قرار داده است: «من مجموعه اسنادی که جنبه ملی داشته باشد را به آستان قدس رضوی داده‌ام. مثلاً 15 هزار برگ سند نظامی ایران از دوران امیرکبیر تا مظفرالدین شاه را به آنجا اهدا کردم.»

او هیچ گاه سند فرمان سلاطین را جمع نکرده است، زیرا معتقد است، آنان بودند که مردم را به روز سیاه نشاندند و هر فرمانی صادر می‌شد، دستوری مبنی بر چپاول بود: «با این حال عکس‌ها و اسناد مهم هستند؛ چه دربردارنده زندگی مردم باشد و چه شرح حال پادشاهان و درباریان. زیرا هر دو برای تاریخ نگاری مؤثر و مهم است؛ هرچند ناگفته نماند که انقلاب مشروطه، برای مبارزه با آنان شکل گرفت. عکس‌ها و اسناد دوره مشروطه پیام دهنده رشادت و میهن پرستی و آزادی خواهی مردم ایران هستند.» وی در ادامه اضافه کرد: «نخستین کسی که در ایران به چاپ عکس همت گمارد، میرزا عبدالرحیم کاشانی بود که ابتدا، عکس شاه به عنوان «ورقه پستی ایران» منتشر می‌شد اما پس از مشروطه و درج تصویر ستارخان، دیگر شاه خریداری نداشت!» او مهم‌ترین عکاس‌های دوره مشروطه را که تأثیرگذارترین عکس‌ها را به ثبت رساندند، چنین برمی شمارد: «آنتوان سِوروگین معروف به آنتوان خان، مهدی ایوانف مشهور به روسی خان و میرزا ابراهیم خان عکاسباشی. هر یک از آنان، مُهری مختص به خود داشتند که پشت عکس می‌خورد و حالا می‌توان اصل یا فرع عکس را از این راه تشخیص داد.» او درباره کارت پستال‌های دوره مشروطه نیز چنین گفت: «در هنگامه انقلاب مشروطه، کارت پستال‌هایی در فرانسه منتشر می‌شد که چون رنگی بود، چهار بار زیر دستگاه می‌رفت و هر بار یک رنگ می‌شد. در کارت پستال ها نوع کاغذ و چاپ، آنها را از یکدیگر تمیز می دهد. اما بعد از مشروطه بتدریج دستگاه مخصوص آمد و روند کار تغییر کرد. بدون شک حتی همین کارت پستال‌ها هم نقش غیر قابل انکاری در مشروطه دارند.» ناصرالدین حسن‌زاده که شب‌ها تا صبح سند می‌خواند و می‌پژوهد، حالا دیگر از پس سال‌ها تجربه، حتی کاتب و راقم سطور اسناد را هم کم و بیش تشخیص می‌دهد اما خود اذعان دارد که «هزاران برگ سند خوانده‌ام اما حالا دیگر چشمم ضعیف شده و با ذره بین می‌خوانم.» با این حال، از نهادینه نشدن فرهنگ حفظ سند در ایران گله دارد: «اینکه می‌گویند حافظه تاریخی نداریم، بهتر است بگوییم حافظه تاریخی ایجاد نشده است. وقتی در نزد خانواده‌های سنددار، اهمیت قائل نمی‌شدند و بعد از چند نسل، اسناد دور ریخته می‌شد، چطور می‌توان انتظار داشت که سایر مردم، حافظه تاریخی داشته باشند.» این استادِ ـ البته غیر آکادمیک ـ سندشناسی، تکاپو برای جمع‌آوری اسناد و عکس‌های بخصوص دوره مشروطه را ادای دین به فرزندان حقیقی وطن می‌داند که 109 سال پیش، کوشیدند و استبداد حاکم را به زانو درآوردند و عاقبت نیز خون دادند. او در پایان ادعا کرد: «از 3 نسخه فرمان مشروطه، ظاهراً هیچ یک وجود ندارد و متأسفانه گم شده است حتی خبری از نسخه ای که گفته می شد در کتابخانه مجلس است، نیست!»

روزنامه ایران