ممیزی در حیطه کتاب‌های فلسفی

1392/8/8 ۰۸:۳۴

مميزي براي كتاب‌هاي تخصصي! موضوعي كه سال‌ها ذهن نويسنده و ناشر را به خود مشغول كرده است، رويكردي محافظه‌كارانه كه با دوطيف عام و خاص مواجه است، از يك سو مردم عادي قرار دارند كه از دريچه نگاه آنان مميزي، به مثابه حذف بخش‌هايي از يك اثر و سانسور قلمداد مي‌شود

مميزي براي كتاب‌هاي تخصصي! موضوعي كه سال‌ها ذهن نويسنده و ناشر را به خود مشغول كرده است، رويكردي محافظه‌كارانه كه با دوطيف عام و خاص مواجه است، از يك سو مردم عادي قرار دارند كه از دريچه نگاه آنان مميزي، به مثابه حذف بخش‌هايي از يك اثر و سانسور قلمداد مي‌شود و در سوي ديگر دريچه نگرش تيزبين جمعي كه از آنان به‌عنوان انديشمندان و صاحبان فكر جامعه ياد مي‌شود، قشري كه ضمن تأييد و صحه گذاشتن بر مؤلفه مميزي به‌عنوان ابزاري براي حذف نوشتار ناهمگون با فرهنگ ديني و بومي، معتقدند اين سير، حداقل بايد در مورد برخي آثار نظير مكتوبات مربوط به حوزه‌هاي مختلف علوم عقلي از نرمش بيشتري برخوردار باشد.
صرف نظر از اين‌كه تا چه اندازه اين اظهار‌نظرها درست يا نادرست باشد، گريزي به سخنان سكاندار وزارتخانه‌اي مي‌زنيم كه صيانت از فرهنگ و انديشه كشور را برعهده دارد. جملات دكتر علي جنتي، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي دولت يازدهم كه اشاره به نامه سرگشاده جمعي از اصحاب قلم پيرامون مسأله مميزي دارد جالب توجه است، جنتي با اشاره به محتواي اين نامه كه خواستار برداشتن مميزي به‌طور كامل و رسيدگي به تخلفات احتمالي در يك اثر از سوي قوه قضائيه بوده است، اظهار كرده بود كه بر اساس قوانين شوراي عالي انقلاب فرهنگي و مجلس شوراي اسلامي نمي‌توانيم اين كار را بكنيم.
جنتي همچنين ضمن انتقاد از روند كنوني مميزي و سانسور در كشور گفته بود: اگر قرآن وحي الهي نبود در مميزي كتاب برخي آقايان آن را رد مي‌كردند، كه البته اين جمله كافي بود تا همگان بدانند روند سانسور و مميزي چندان هم بر محور تخصص نمي‌گردد كه وزير ارشاد اين‌گونه از آن گله كرده است.
البته موارد ياد شده تنها يك روي سكه است، با وجود آن‌كه اين مسأله تأييد نشده است اما سخن از برداشتن مميزي و سپردن مسئوليت تخلف احتمالي در كتاب به ناشر و مؤلف كافي بود تا اين موضوع تبديل به يك جريان شده و نقل محافل ناشران و نويسندگان حوزه‌هاي مختلف باشد؛ با اين تفاسير بر آن شديم تا اين مسأله را از دريچه نگاه دو تن از نظريه‌پردازان و محققان حوزه فلسفه بررسي كنيم.
نظارت پيش از چاپ با تشكيل كميسيون‌هاي تخصصي
دكتر خسرو باقري، استاد فلسفه تعليم و تربيت دانشگاه تهران ضمن انتقاد از اين كه مسئوليت بر گردن ناشر و يا مؤلف كتاب باشد،‌ اظهار كرد: من با اين مسأله مخالفم كه تيغ مميزي، نويسنده و ناشر و بويژه نويسنده را نشانه رود.
دكتر باقري كه به‌تازگي كتاب‌اش با عنوان «گفت‌وگوي فيلسوف و معلم»، منتشر شده ادامه داد: معتقدم به جاي اين همه بحث و تناقض بهتر است تا كميسيون‌هاي تخصصي مرتبط با هر رشته در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي تشكيل شود.
وي گفت:‌ چرا بايد حتي نوشتار تخصصي، كلمه به كلمه از سوي افرادي بعضاً غير‌متخصص بررسي شود، تشكيل كميسيون‌هاي ويژه كه به آن اشاره كردم مي‌تواند تا حد بالايي راهگشا باشد منوط به اين‌كه در جلسات اين كميسيون‌ها از استادان هر حوزه دعوت شود در غير اين صورت اين مسأله راه به جايي نبرده و تنها نتيجه‌اي كه عايدمان مي‌‌شود فرافكندن مشكل از نقطه‌اي به نقطه ديگر است.
استاد فلسفه تعليم و تربيت دانشگاه تهران معتقد است: جامعه اصول اخلاقي را نياز دارد بنابراين با توجه به اين مؤلفه قطعاً مميزي امري لازم است اما در برخي حوزه‌ها نظير فلسفه، مميزي بايد با ملاحظات تخصصي اعمال شود و يا نگرشي حداقلي را به حذف متن در آثار اين حوزه داشته باشند چرا كه در صورت حذف بخشي از متن در يك اثر فلسفي اساساً نظريه ارائه شده در آن كتاب ناقص مي‌شود و بايد هماهنگي و تعامل بيشتري با نويسندگان اين حوزه صورت پذيرد كه در سال‌هاي گذشته خلاف اين رويه را شاهد بوديم.
هویت بخشی به مؤلف با مسئول دانستن او
همچنين دكتر قاسم پورحسن، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبايي، نيز در اين رابطه با مقايسه‌اي از وضعيت نشر كتاب و نقش ناشر و مؤلف در سطح جهان گفت: در همه دنيا اين‌گونه است كه مسئوليت بر عهده و گردن نويسنده است چون نويسنده صاحب فكر است و ناشر تنها به‌عنوان واسطه عمل مي‌كند بنابراين به زعم من، در صورتي كه مسأله مميزي برداشته شود، مسئوليت بايد بر عهده نويسنده باشد و اين امر غريبي نيست و در بسياري ممالك رايج است.
وي ادامه داد: اساساً اگر نويسنده را مسئول دانستيم به‌نوعي به او هويت داده‌ايم و گفته‌ايم كه تفكر از آن اوست نه ديگري، ضمن آن‌كه اين سير و رويكرد باعث مي‌شود تا به تفكر بها داده شود، زماني كه مسئوليت بر دوش ناشر باشد گويي نويسنده را از اين چرخه حذف كرده‌ايم در حالي كه در تمام دنيا تمام مسئوليت محتوايي و فكري با مؤلف است چراكه كتاب تراوش فكري اوست.
پورحسن اضافه كرد: اگر چنين روندي اتفاق بيفتد و اين تصميم مهم درست انجام شود و در حد حرف و ژست‌هاي تبليغاتي نباشد مي‌توان اميدوار به تحول بود. به هرحال به ياد داشته باشيم كه مميزي براي بسياري از آثار گران تمام شد چرا كه برخي موضوعات متعلق به زمان خاصي است، مثلاً ترجمه مقالاتي مربوط به يك كنفرانس در حوزه فلسفه به لحاظ زماني تا وقتي ارزشمند است كه مقالات ديگر در قالب كنفرانس متفاوت ارائه نشده باشد،‌ در غير اين صورت چاپ آن كتاب در قالب مجموعه مقالات بعد از مدت‌ها انتظار به دليل مميزي چندان مفيد نخواهد بود و چه بسا وجه انتشار اثر از دست برود.
با اين وصف به نظر مي‌رسد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي به‌عنوان اصلي‌ترين متولي اين مسأله بايد راهكار مناسبي براي اين معضل بيابد و دست آشتي مميزي را به‌سوي مؤلفان و ناشران سوق دهد و يا به شكلي منسجم از روند مميزي آثار و مبناي آن با نويسندگان و ناشران سخن گويد.