خاتم‌الخادمین فرهنگیِ منهای دولت

1394/5/5 ۱۰:۵۰

توصیف بزرگان فرهنگ و ادب از دُره نادره وقف و اهدا در تاریخ معاصر ایران گنجینه کتاب‌هایشان، بی‌نظیر بود: حسین بنی‌آدم/ سرپرست پیشین نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیکویی کن اگر تو را دسترس است/ کاین عالم یادگار بسیار کس است. گنجینه کتاب‌هایشان، گنجینه بی‌نظیری است. اگر حاج حسین آقای ملک نبود، کتابخانه ملکی هم پدید نمی‌آمد.

 توصیف بزرگان فرهنگ و ادب از دُره نادره وقف و اهدا در تاریخ معاصر ایران

گنجینه کتاب‌هایشان، بی‌نظیر بود: حسین بنی‌آدم/ سرپرست پیشین نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران

نیکویی کن اگر تو را دسترس است/ کاین عالم یادگار بسیار کس است. گنجینه کتاب‌هایشان، گنجینه بی‌نظیری است. اگر حاج حسین آقای ملک نبود، کتابخانه ملکی هم پدید نمی‌آمد.

نام او همیشه در فرهنگ و تاریخ ایران می‌ماند: زنده‌یاد محمد گلبن/ نسخه‌شناس

حاج حسین آقا ملک خودش آدم مرتب و منظم و کتابخانه هم واقعا کتابخانه بی‌نظیری بود. این مرد هر چیزی گیرش می‌آمد، می‌خرید. حاج حسین آقا هم خودش آدم بزرگی بود هم فکر بزرگی داشت و از همین‌رو کتابخانه‌ای بزرگ فراهم آورد. ایشان هر چیزی که به درد نگه‌داری می‌خورد و به کار کتابخانه می‌آمد، اگر اصفهان هم بود و در شیراز هم بود، راه می‌افتاد و می‌رفت می‌خرید. در خرید نسخه، نسخه خوب را از دست نمی‌داد. حاج حسین آقا آن چیزی را که به درد خودش و کتابخانه می‌خورد، به هر طریقی بود از دست نمی‌داد. کتابخانه ملک، همه چیزش خوب بود. آقای ملک،  کاری کرد کارستان و اگر ١٠ تجارت‌خانه داشت که جنس وارد و خارج می‌کرد، همه از بین می‌رفت ولی کتابخانه‌اش برای همیشه ماندگار است و برای همیشه در فرهنگ این مملکت می‌ماند. او واقعا خیلی کار خوبی کرد. آقای حاج حسین آقا خیلی آدم باهوش و بزرگی بود و الا خیلی‌ها کتابخانه درست کردند و از بین رفت. همین که این کتابخانه آنجا هست و من به کتابی نیاز دارم، می‌توانم بروم و بگیرم و استفاده بکنم و بگویم خدا رحمت بکند حاج حسین آقا را، چه چیزی از این بهتر! تاجر بوده، باغ داشته، ملک داشته، آنها همه‌اش از بین می‌رود. تنها چیزی که می‌ماند همین کتابخانه است.

موزه حاج حسین آقا در ایران بی‌نظیر است: شیرین بیانی/ استاد دانشگاه در رشته تاریخ

پدرم [خانبابا بیانی] به خصوص می‌گفتند سکه‌های ایشان و به خصوص مجموعه تمبر حاج حسین آقا، در همان کتابخانه، که همه‌اش می‌گفتند کتابخانه در حالی که باید می‌گفتند کتابخانه و موزه، بی‌نظیر است. پدرم می‌گفتند عجیب است که من نمی‌دانم چرا فقط می‌گویند کتابخانه، اینجا موزه هم است چون تابلو دارد، تابلوهای مختلف هست، قلمدان‌ها، جلدهای سوخته، خط به خصوص و تمبر به خصوص و سکه.

واقعا خیلی بزرگ‌منش و تیزهوش بود: علی رواقی/ ادیب و استاد دانشگاه

واقعا برای من شگفت‌آور است که مردی با این همه گرفتاری و این همه مشغله‌های مختلفی که ایشان داشته، چقدر زمان گذاشته که توانسته چنین فکری بکند، چنین کتابخانه‌ای را پایه‌گذاری کند و سرانجام آن را برای بهره‌گیری همگان وقف کند. این خیلی به عقیده من مهم است. یعنی ایشان، خیلی دور را دیده‌اند. به نظر من حاج حسین آقا ملک واقعا خیلی آدم تیزهوشی بوده است. آدم خیلی باید بزرگ‌منش باشد که تا این اندازه به مسائل مختلف میهن خودش فکر کند. این خیلی ارزش دارد.

خاتم الخادمین فرهنگی به اصطلاح منهای دولت در ایران: ناصر تکمیل‌همایون/ تهران‌شناس و استاد دانشگاه در رشته تاریخ

هرگاه به نسخه‌های خطی احتیاج داشتم، در فهرست‌های خطی که رجوع می‌کردم یا مثلا الذریعه را و فهرست‌های دیگر را می‌نگریستم، می‌دیدم نوشته مثلا فلان نسخه، موجود در کتابخانه ملک، آن موقع تازه می‌فهمیدم اهمیت این کتابخانه چیست. حاج حسین آقای ملک، خاتم الخادمین فرهنگی به اصطلاح منهای دولت در ایران است.

گردآوری چنین کتابخانه‌ای، یک امر استثنایی در جهان است: محمدعلی اسلامی ندوشن/ شاهنامه‌پژوه

من همواره در نظرم این بوده که کتابخانه ملی ملک، مهم‌ترین کتابخانه شخصی ایران بوده است، چون همه جا صحبت‌اش بود و مراجعه‌ها و تحقیقاتی که اشخاص می‌کردند غالبا در پانوشت، می‌زدند «مراجعه به کتابخانه ملک». جمع‌آوری چنین کتابخانه‌ای، تقریبا یک امر استثنایی جهانی است که یک نفر تاجر و یک نفر آدم معمولی بازاری به فکر بیفتد در طی یک عمر برای خودش، مهم‌ترین کتابخانه شخصی را ایجاد کند. این یک امر استثنایی است، عشق مخصوصی می‌خواهد، یک نوع وسواس و پشتکار خاصی لازم دارد.  استثنایی است که فردی با این خصوصیات به فکر جمع‌آوری یک کتابخانه بیفتد. حالا ممکن است یک دو سه کتابخانه شخصی دیگری هم بوده اما هیچ‌کدام‌شان به جامعیت کتابخانه ملک نیست.

آن کتابخانه عظیم را به آیندگان هدیه کرد: فریدون جنیدی/ شاهنامه‌پژوه و مدیر بنیاد نیشابور

یک کسی مثل حاج حسین آقا باید لازم باشد که این گنجینه و آن کتابخانه عظیم را در حقیقت به آیندگان هدیه کند. شخصیت این مرد بود که توانست این گنجینه را نگه دارد و به ایران هدیه بکند.

بهترین کتابخانه نسخه‌های خطی در جهان: سیدعبدالله انوار/ ریاضیدان، حکیم و نسخه‌شناس برجسته

کتابخانه حاج حسین آقا شاید بهترین کتابخانه نسخه‌های خطی جهان باشد. او هر کتابی را نمی‌خرید و به اصطلاح، به کتاب‌های بنجل علاقه نشان نمی‌داد. حاج حسین آقا ملک کتاب‌های خیلی اساسی می‌خرید مخصوصا خودش و آقای سهیلی سرپرست کتابخانه، خیلی وارد بودند. این کتابخانه یک مجموعه بسیار

 قابل توجه و قابل اعتنا است.

اگر او نبود، دلال‌ها نسخه‌های خطی را از ایران بیرون می‌بردند:مهدی محقق/ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ایران

مرحوم حاج حسین آقا خدمت بزرگی به فرهنگ این مملکت کرد و بسیاری از کتاب‌هایی که چاپ شده، مرهون کتابخانه حاج حسین آقا است. کسانی که رساله دکتری ادبیات نوشتند از نسخه‌های کتابخانه ملک استفاده کردند. جمع‌آوری این کتاب‌ها و به آسانی در اختیار استفاده‌کنندگان گذاشتن، خدمت بزرگی به فرهنگ این مملکت بوده است. این است که نام نیک ایشان همیشه باقی خواهد ماند. این کتاب‌های خطی را اغلب، دلال‌ها می‌گرفتند و به خارج می‌فرستادند. در ایران کم بودند افرادی که این حس را داشته باشند که کتاب‌ها در ایران بماند و خارج نشود. به هر حال اینگونه افراد با توجهی که به نگه‌داری آثار دانشمندان اسلامی و ایرانی داشتند، حق بزرگی بر گردن این مملکت دارند؛ کسانی که این حس را داشتند از جمله مرحوم حاج حسین آقای ملک، غیرت داشتند.

کتابخانه ملک در میان اهل فضل خیلی شهره بود: سیدعلی آل داوود/ نسخه‌شناس

کتابخانه ملی ملک بین اهل فضل هم خیلی شهرت داشت. در این کتابخانه، کتاب‌های نایاب و نفیسی وجود داشت و بعضی از کتاب‌ها هم واقعا به کلی منحصربه‌فرد بود. نزد همه هم آشکار است که گنجینه مرحوم ملک یکی از سه چهار کتابخانه مهم ایران از نظر نسخه خطی به شمار می‌آید و بسیاری از نسخه‌هایش هم منحصربه‌فرد است.

روزنامه شهروند