تونل‌های‌آبی ایران در مسیر ثبت‌جهانی

1394/4/13 ۱۰:۴۸

قنات‌ها قدمتی سه هزار ساله در ایران دارند و رگ‌های شریانی کویر به‌شمار می‌روند اما با یکه‌تازی چاه‌های عمیق، مدیریت غیراصولی منابع آبی و بسیاری دلایل دیگر این شریان‌ها در حال خشکیدگی است.

قنات‌ها قدمتی سه هزار ساله در ایران دارند و رگ‌های شریانی کویر به‌شمار می‌روند اما با یکه‌تازی چاه‌های عمیق، مدیریت غیراصولی منابع آبی و بسیاری دلایل دیگر این شریان‌ها در حال خشکیدگی است. 
به گزارش مهر، هنگامی که از بالا به دشت‌های خشکیده و تفتیده یزد می‌نگریم حفره‌هایی در دل زمین و به موازات هم به طول کیلومترها خودنمایی می‌کند که شریان‌های زندگی در قلب کویر محسوب می‌شوند.
قنات ها که بیش از سه هزار سال با جریان زندگی در دل کویر به انسان‌ها حیات بخشیده‌اند حال به دلیل حفر چاه‌های عمیق حیات‌شان به مخاطره افتاده است.
بسیاری از یزدی‌ها که به واسطه علم حفر و نگهداری قنوات رد پای آنها را تا انتهایی‌ترین نقطه شرقی استان سیستان و بلوچستان و هم مرز با هرمزگان در شهر زرآباد می‌توان پیدا کرد با انتقال دانش خود جریان زندگی و آبادانی را نیز به مردمان حاشیه قنوات ارزانی داشته‌اند.    
استان یزد نیز بیش از سه هزار و ۲۰۰ رشته قنات در مناطق مختلف خود دارد که قدمت برخی از آنها از جمله قنات زارچ به سه هزار سال می‌رسد ضمن اینکه این قنات بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین قنات جهان نیز نام گرفته است. مردم یزد در گذشته تمدن خود را در کنار قنات شکل دادند و اگر به هر دلیل قنات کور می‌شد، زندگی مردم دیگر معنایی نداشت و مردم باید از منطقه کوچ کرده و به شهر دیگری می‌رفتند به‌همین دلیل بسیاری از کارشناسان امر معتقدند شهر یزد در کنار یکسری از رشته‌های قنات شکل گرفته و به‌همین دلیل یزد را شهر قنات می‌خوانند.
اما از سه هزار و ۲۰۰ قناتی که از گذشته‌های دور تاکنون در یزد وجود داشت، تنها تعداد محدودی فعال و دارای آب هستند و بسیاری دیگر یا خشک و کور شده‌اند یا میزان آبدهی آنها به اندازه‌ای است که دیگر قابل بهره‌برداری نیست.
این وضعیت را در واقع چاه‌های عمیق برای قنات‌ها به وجود آورده‌اند و در کنار آن عوامل دیگری از جمله مدیریت غیراصولی منابع آب سبب شده تا قنات‌ها روز به روز کارآیی خود را از دست بدهند.
کارشناس مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آب در این زمینه اظهار داشت: متاسفانه با حفر چاه‌های عمیق، سطح آب‌های زیرزمینی به‌ویژه در مناطق کم بارش به شدت افت کرده که این امر در بسیاری از مناطق سبب خشکیدگی قنات‌ها شده است.
علیرضا بحری گفت: قنوات به صورت افقی و درست برعکس چاه‌های نیمه عمیق که به‌صورت عمودی در زمین حفر می‌شوند، وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شدند و آسیب کمتری به آنها وارد می‌کردند به‌همین دلیل نیز این سازه‌ها توانسته بودند قرن‌ها کاربری خود را حفظ کنند اما اکنون از آنجا که برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی به شدت افزایش یافته و بسیاری از سفره‌ها را خشکانده است، دیگر حفر قنات ممکن نیست و بسیاری از قنات‌های موجود نیز خشکیده‌اند.
وی با بیان اینکه مدیریت غیراصولی منابع آبی از دلایل خشکیده شدن شریان‌های قنات در دل کویر است، عنوان کرد: اکنون شرایط به‌نحوی است که قنات دیگر جوابگو نیست و ناچاریم از چاه استفاده کنیم زیرا حجم و گستره کشاورزی بسیار گسترده شده و در بسیاری از مناطق، محصولات پرآبخواه کشت می‌شود.
اینکه قنات‌ها به تدریج از رده خارج شده‌اند و برخی دیگر نیز به‌طور مشخص، عمری طولانی نخواهند داشت روشن است اما مرکز بین المللی قنات و سازه‌های آبی همچنان در تلاش برای احیای قنات‌ها به‌عنوان روش‌های مناسب زیست محیطی استحصال آب از یک سو و سازه‌های آبی دارای قدمت تاریخی ارزشمند از سوی دیگر هستند.
وی با بیان اینکه تلاش شده تا برای احیای قنوات، حداقل ۱۲ رشته قنات ثبت جهانی شوند، افزود: با ثبت این قنوات در فهرست آثار جهانی، علاوه‌بر تخصیص تسهیلاتی برای احیای آنها، باب جدیدی برای گردشگری در مناطقی که قنوات در آنها واقع هستند باز خواهد شد.
وي ادامه داد: قنات‌هایی که نام آنها برای ثبت جهانی پیشنهاد شده است، اکنون به جز یکی، همه فعال و در شرایط ایده‌آلی هستند و امیدواریم با ثبت جهانی آنها، کاربری گردشگری به آنها داده شود و گردشگران با دانش بومی قنات آشنا شوند.