1392/4/5 ۱۶:۲۶
شباهت و تفاوت اعتراض‌ها در ترکیه و برزیل چیست؟ اعتراض‌های خیابانی در این دو کشور بسیاری از تحلیل‌گران را متعجب کرده و اما و اگر‌ها و تحلیل‌های متفاوتی ارائه شده است. برزیل و ترکیه به دلیل موقعیت خوب اقتصادی و محبوبیت عمومی رهبران سیاسی‌شان طبیعتا نباید صحنه اعتراض‌های گسترده خیابانی با شعار سرنگونی دولت باشند.
شورش علیه دموکراسی
شباهت و تفاوت اعتراض‌ها در ترکیه و برزیل
اعتراض‌های خیابانی در این دو کشور بسیاری از تحلیل‌گران را متعجب کرده و اما و اگر‌ها و تحلیل‌های متفاوتی ارائه شده است. برزیل و ترکیه به دلیل موقعیت خوب اقتصادی و محبوبیت عمومی رهبران سیاسی‌شان طبیعتا نباید صحنه اعتراض‌های گسترده خیابانی با شعار سرنگونی دولت باشند.
برزیل و ترکیه هر دو از کشورهای در حال توسعه هستند؛ کشور‌هایی که در سال‌های اخیر و در اوج بحران اقتصادی دنیا رشد اقتصادی بسیار خوبی داشته‌اند. درست در سال‌هایی که اروپا و آمریکا در پرتگاه بحران و رکود اقتصاد سقوط می‌کرد، این دو کشور با در پیش گرفتن سیاست‌های درست قله‌های اقتصادی دنیا را فتح می‌کردند.
هر دو این کشورها جزو 10 اقتصاد برتر دنیا هستند. تا دیروز همه گمان می‌کردند که رجب طیب اردوغان، به دلیل موفقیت‌های اقتصادی و مهار قدرت نظامیان و سیاست خارجی موفق، مرد محبوب ترک‌هاست. در برزیل دیلما روسف همکار نزدیک و هم‌حزبی لولا داسیلواست، مردی که برزیل را از قعر بحران اجتماعی و اقتصادی نجات داد و در طول 10 سال حکومت محبوب‌ترین رییس‌جمهور برزیل لقب گرفت. خانم روسف نیز با رای 70درصدی رییس‌جمهور برزیل شد. او که اولین رییس‌جمهور زن برزیل است، به عنوان قوی‌ترین زن دنیا شناخته شده است.
مهم‌ترین اقدام لولا داسیلوا تغییر روش حکومتداری و پیشبرد برزیل در مسیر رشد اقتصادی و توزیع ثروت بود. دیلما روسف، راه لولا را دنبال کرد و برای رسیدن به برزیل بدون فقیر، طرحی ملی و جامع ارائه داد. این دو رییس‌جمهور دسترسی فقرا به تحصیل، درمان، بهداشت؛ رفاه و برق را آسان کردند و از سویی دیگر مشوق‌ها و معافیت‌های مالی و مالیاتی را برای صنایع ملی حساس که در تقویت بنیه اقتصادی برزیل و رقابت‌های بین‌المللی این کشور نقش دارند، وضع کردند.
برزیل و ترکیه روابط اقتصادی خوبی با هم دارند. از سال 2002 به این سو، سیل تجارت میان برزیل و ترکیه به‌طور نظام‌مندی افزایش یافت و در نیمه اول سال 2011 به 6/1میلیارد دلار رسید. سیاست «تنش صفر با همسایگان» که از سوی ترکیه دنبال می‌شود، در برزیل با عنوانی دیگر در پیش گرفته شده و حاکی از نگاه برزیل به یک آمریکای لاتین کاملا موفق، صلح‌جو و درهم‌تنیده است. برزیل نیروی محرکی برای ترویج و افزایش گفت‌وگوهای دوجانبه منطقه‌ای میان آمریکای لاتین از یک‌سو و میان اروپا، افریقا، آسیا و جهان عرب در سوی دیگر بوده است. ترکیه و برزیل حوزه سیاست خارجی‌شان را بسط داده‌اند و به‌طور اخص ارتباط خود را با افریقا از طریق همکاری‌های اقتصادی و کمک‌های بشردوستانه گسترش داده‌اند.
البته، شرایط این دو کشور و دلیل اعتراضات مردم در ترکیه و برزیل تفاوت‌های آشکاری با هم دارند: در یکی پیشنهاد توسعه و بازسازی یک پارک شهری و در دیگری افزایش کرایه حمل‌ونقل عمومی دلیل آغاز اعتراضات بود.
اعتراض یک گروه طرفدار محیط‌زیست به تخریب پارکی در میدان تقسیم در استانبول آتش اعتراض‌های ترکیه را روشن کرد و درخواست عدم‌تخریب فضای سبز طی دو روز به جنبشی برای سرنگونی دولت اردوغان تبدیل شد. اگرچه عبد‌الله گل، رییس‌جمهور ترکیه، بولنت آرنیچ معاون اردوغان و شهردار سعی در آرام کردن معترضان داشتند اما رفتار اردوغان باعث شد که این اعتراض‌ها همچنان ادامه پیدا کند. صدها‌هزار نفری که در هفته‌های گذشته در شهرهای مختلف ترکیه علیه شخص اردوغان تظاهرات کردند و شعار دادند، او را به یک‌جانبه‌گرایی و مستبد بودن متهم می‌کنند و می‌گویند که او مطالبات طرفداران و رای‌دهندگان به حزب حاکم عدالت و توسعه را در دستور کارش قرار داده و می‌خواهد این مطالبات را به همه مردم ترکیه تحمیل کند. معترضان خیابانی ترکیه عمدتا از سکولارها هستند. البته گروه‌های حقوق‌بشری، طرفداران آزادی بیان و آزادی‌های مدنی، روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه هم در جمع مخالفان اردوغان هستند.
در برزیل جرقه تظاهرات با اعتراض به افزایش 9سنتی قیمت بلیت اتوبوس در شهر سائوپائولو زده شد و طی دو روز بزرگ‌ترین تظاهرات دو دهه گذشته برزیل را در چندین شهر رقم زد. درخواست بهبود سیستم حمل‌ونقل ناگهان به مطالبه استیضاح رییس‌جمهور به‌خاطر فساد تبدیل شد. وقتی مردم سائوپائولو به افزایش قیمت بلیت اتوبوس و هزینه‌های بالای میزبانی جام کنفدراسیون‌ها اعتراض می‌کردند، شهردار این شهر در برزیل نبود و کیلومترها دورتر در پاریس تلاش می‌کرد میزبانی یک رویداد جهانی دیگر یعنی اکسپوی جهانی را برای سال 2020 بگیرد. این در حالی است که سال آینده برزیل میزبان جام‌جهانی است و سال 2016 هم میزبان بازی‌های المپیک تابستانی. همین میزبانی‌های پی‌درپی که هزینه‌های سنگینی برای برزیل به‌دنبال داشته یکی از اصلی‌ترین دلایل اعتراض‌های گسترده در روزهای گذشته است.
یکی از شعارهای معترضان در روزهای اخیر این بود: استادیوم‌های جهان اولی، مدارس و بیمارستان‌های جهان سومی. استاندارد زندگی مردم در برزیل در یک دهه گذشته به‌طور چشمگیری رشد داشته است و میلیون‌ها نفر از فقر بیرون آمده و به طبقه متوسط مطالبه‌گر پیوسته‌اند. این طبقه متوسط در عین ستایش پیشرفت‌های سال‌های گذشته، همه رفتارهای دولت را زیرنظر می‌گیرد و به خطاها اعتراض می‌کند. برزیلی‌ها مالیات بالایی می‌پردازند و از این نظر در ردیف کشورهای ثروتمند جهان هستند.
گذشته از دلایل آغاز اعتراضات شکل دولت‌ها و کارگزاران دولتی دو کشور نیز تفاوت‌های زیادی دارد. در یکی از این کشورها رهبر دولت مدت‌هاست که بر سر کار است و همزمان رییس یک حزب اسلامی میانه‌رو نیز هست و دیگری یک رییس‌جمهور تازه‌کار است که در راس یک جنبش چپ‌گرا قرار دارد.
اما با وجود تمامی تفاوت‌ها، شباهت بسیار مهم میان این دو کشور این است که نظام هردو برپایه دموکراسی است. شباهت از این نیز بیشتر است. هر دو این کشورها در گذشته‌ای نه چندان دور حکومتی تحت تسلط نظامیان داشتند و به‌تازگی به دموکراسی رسیده و به عنوان کشور‌هایی باثبات در جامعه بین‌الملل شناخته شده‌اند و در حال حاضر از ارتش آن‌ها انتظار می‌رود که در سرباز خانه‌ها باقی بمانند.
این سوال مطرح است که چرا چنین اعتراضاتی باید در این کشورها وجود داشته باشد؟ در کشور‌هایی که انتخابات آزاد و دموکراتیک برگزار می‌شود و صندوق رای در دسترس است، چرا باید معترضان به خیابان بیایند؟
چند احتمال به ذهن می‌آید؛ هنگامی که مقامات یا احزاب سیاسی برای مدتی طولانی در قدرت می‌مانند ارتباط آن‌ها با مردم و حتی طرفدارانشان قطع می‌شود. این احتمال به‌خصوص درباره نخست‌وزیر ترکیه، رجب طیب اردوغان صدق می‌کند. نشانه‌های زیادی از صحت این احتمال، سخنانی که اردوغان در طول اعتراضات بر زبان آورده، وجود دارد. اردوغان بارها معترضان را تحقیر کرد، نخست‌وزیر ترکیه بارها در سخنرانی‌هایش اعتراض‌های اخیر در این کشور را به توطئه نیروهای خارجی، بانکداران و رسانه‌های بین‌المللی نسبت داده است که به گفته او می‌کوشند به اقتصاد ترکیه صدمه بزنند.
اردوغان حتی در آخرین ابراز نظر در جمع هزاران نفر از طرفدارانش در شهر ساحلی سامسون گفت که مخالفان در داخل و خارج از ترکیه این اعتراض‌ها را هماهنگ و سازماندهی کرده‌اند. اردوغان گفت: چه کسی از سه هفته اعتراض در ترکیه سود برده است؟ این اعتراض‌ها فقط به سود دشمنان ترکیه است. چه کسی از این اعتراض‌ها ضرر کرده است؟ این اعتراض‌ها به ضرر اقتصاد ترکیه و در سطح کوچک‌تر به ضرر صنعت گردشگری این کشور بوده است. این اعتراض‌ها همچنین وجهه و قدرت بین‌المللی ترکیه را لکه‌دار کرده است.
او استدلال کرد که برزیل و ترکیه قربانی توطئه‌ای مشترک شده‌اند و گفت: یک بازی مشابه در برزیل در جریان است. سمبل‌ها یکی هستند، اعتراضات یکی هستند، توییتر، فیس‌بوک، رسانه‌های بین‌المللی همه به یک شیوه رفتار می‌کنند. معترضان هم از همان مرکز هدایت می‌شوند. آن‌هایی که در ترکیه شکست خوردند، همه تلاش خود را برای برهم زدن اوضاع در برزیل به کار گرفته‌اند.
اما روسف در اولین اظهارات خود پس از تظاهرات گسترده برزیل، خطاب به معترضان گفت: «به این اعتراضات افتخار می‌کنم.» روسف با اشاره به این‌که دولتش به صداهای معترض گوش فرا می‌دهد، افزود: «دامنه اعتراضات نشانگر قدرت دموکراسی در برزیل است.»
اگرچه اعتراضات در برزیل همچنان ادامه دارد، اما برخورد درست دیلما روسف نشانه درک درست او از دموکراسی است. در جوامعی که ادعا و تاکید فراوانی بر دموکراسی دارند، نوع رفتار و برخورد رهبران آن کشور با مردم آزمونی برای دموکراسی به شمار می‌آید. نمی‌توان مردم را در زمان رقابت‌های انتخاباتی به پای صندوق‌های رای فرا خواند و با احترام از آن‌ها یاد کرد، اما پس از تکیه زدن بر کرسی سیاست تحمل هیچ‌گونه اعتراضی از آن‌ها را نداشت و هر اقدام اعتراضی آن‌ها را توطئه خارجی دانست.
از سویی دیگر، حتی بعضی از رهبرانی که در یک فرآیند دموکراتیک انتخاب می‌شوند، در طول زمان طولانی در قدرت ماندن دچار احساس غرور می‌شوند. خود را بهتر از شهروندان می‌دانند و گمان می‌کنند که هر تصمیمی می‌گیرند به نفع شهروندان است. حتی رهبران انتخاب‌شده از راه‌های دموکراتیک نیز ممکن است تمایل به توجهات پرزرق و برق، تحسین مردمی و نمادین داشته باشند. یعنی همان تمایلاتی که مردم را در زندگی روزمره تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این احتمال درباره ترکیه صدق می‌کند. تمایل اردوغان به بازگشت به شکوه و افتخار دوران عثمانی مدت‌هاست که انتقاد بسیاری از تحلیل‌گران را برانگیخته است. درباره برزیل نیز منابع عظیم مالی برای میزبانی جام‌جهانی فوتبال و بازی‌های المپیک صرف می‌شود؛ منابعی که برای بسیاری از برنامه‌های دیگر که می‌تواند در زندگی و رفاه مردم عادی
تاثیر‌گذار باشد، در دسترس نیست.
پل پیلار نویسنده نشریه نشنال‌اینترست در این مورد می‌نویسد: بدون شک تحلیل‌های جامعه‌شناسی زیادی درباره دلایل این اعتراضات و فرجام آن وجود دارد. یکی از مطمئن‌ترین تحلیل‌ها این است که مطمئن‌ترین و باثبات‌ترین دموکراسی‌ها نیز شکننده‌تر از آن چیزی است که ما تصور می‌کنیم. نکته مشترک در بررسی ما این است که اگرچه دولت برآمده از دموکراسی هنوز بهترین نوع حکومت‌هاست که توانایی تطبیق دادن کنش حکمرانان با منافع مردم را دارد، اما این سیستم حکومتی نیز همچنان دچار کمبود است و نمی‌تواند پاسخگویی باثبات برای تمامی مشکلات باشد. آشکار است که این اعتراضات باعث تعجب بسیاری از کسانی شده که در کشورهای دیگر در قدرت حضور دارند اما باید به یاد داشته باشیم که این مشکلات در هر دموکراسی ممکن است اتفاق بیفتد.
اما بیش از هر چیز آنچه صدها‌هزار نفر را در این دو کشور به خیابان‌ها کشانده، خشم آن دسته از شهروندانی است که احساس فراموش‌شدگی کرده‌اند و با این اعتراض‌های خیابانی، می‌خواهند حضور خود را به دولت دموکراتیک منتخب گوشزد کنند.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید