وداع همیشگیِ نویسنده معترض با زندگی

1394/1/25 ۰۹:۱۲

«آنچه باید گفت» عنوان شعری است که سال 2012 انتقادهای بسیاری را متوجه‌ خود کرد. شعری که اقدامی انقلابی از سوی یکی از چهره‌های شاخص عرصه شعر و ادبیات کشور آلمان به شمار می‌آمد و در آن زمان منجر به آن شد که در عرصه جهانی وی را حتی به یهودی ستیزی هم متهم کنند.

«گونترگراس» دیروز در 88 سالگی درگذشت

  مریم شهبازی: «آنچه باید گفت» عنوان شعری است که سال 2012 انتقادهای بسیاری را متوجه‌ خود کرد. شعری که اقدامی انقلابی از سوی یکی از چهره‌های شاخص عرصه شعر و ادبیات کشور آلمان به شمار می‌آمد و در آن زمان منجر به آن شد که در عرصه جهانی وی را حتی به یهودی ستیزی هم متهم کنند. «آنچه باید گفت» انتقادی جدی به خط مشی و سیاست‌های رژیم اسرائیل بود که نام «گونتر ویلهلم‌گراس» (Günter Wilhelm Grass) را بیش از پیش میان منتقدان و موافقان بر سر زبان‌ها انداخت و از سویی او را به چهره‌ای شناخته شده‌تر از قبل در میان ایرانیان تبدیل کرد. چاپ این شعر در سه روزنامه «نیویورک تایمز»، «ریپابلیکا» و «دویچه سایتونگ» خشم مقامات اسرائیلی را آنچنان برانگیخت که منجر به ممنوع الورود شدن او به اسرائیل شد. از جنجال‌های این شعر که بگذریم نام گراس پیش از این تاریخ نیز به سبب جوایز مختلفی که در دنیای ادبیات از آن خود ساخته بود؛ هم مطرح است. جوایزی که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کسب نوبل ادبیات در سال 1999 اشاره کرد.

این ادیب آلمانی که روز گذشته در سن 88 سالگی در شهر لوبک آلمان از دنیا رفت، از حدود یک سال قبل از دنیای نویسندگی خداحافظی کرده بود و در آن زمان کهولت سن و بیماری را مهم‌ترین دلیل برای ناتوانی‌اش از نوشتن عنوان کرده بود. گراس 16 اکتبر سال 1927 در گدانسک (در لهستان امروزی) و در خانواده‌ای تقریباً سطح پایین، از پدری خواربار فروش متولد شد. مشتریان مغازه پدرش آنقدر فقیر بودند که حتی نمی‌توانستند بدهی‌های خود را پرداخت کنند. مشکلات اقتصادی خانواده رهایش نکرده بود که در پانزده سالگی برای گریز از فقر خانواده در آن سن و سال کم، خدمت در ارتش نازی را پذیرفت. در فاصله کوتاهی نیز به عضویت حزب نازی موسوم به اس اس درآمد.

با اینکه در بازجویی افسران امریکایی به عضویت در این حزب اعتراف کرده بود اما تا سال 2006 افکار عمومی را در جریان این ماجرا که لکه ننگی در زندگی وی به شمار می‌آمد با خبر نکرد. با وجود این، آنقدر جسارت داشت که اعتراف کند در جریان جنگ جهانی دوم کاملاً بی‌گناه نبوده است و کتاب «در حال پوست کندن پیاز» را در همین زمینه و برای بازگویی تجربه حضور در حزب نازی نوشت. انتشار این کتاب را بسیاری بزرگ‌ترین افشاگری زندگی‌اش دانسته‌اند به گونه‌ای که تا همین اواخر نگاه سنگین منتقدان حوزه فرهنگ و سیاست را برایش به دنبال داشت.

با وجود تمام انتقادهایی که فراز و فرودهای زندگی‌اش منجر به آن شد هیچ یک از منتقدان و بزرگان ادبیات جهان نتوانستند جایگاه رفیع وی را در عرصه جهانی ادبیات منکر شوند و همواره به آن اعتقاد داشتند؛ تا جایی که «موریتس رینکه» از او با عنوان جالب‌ترین و تطبیق پذیرترین دایناسور یاد می‌کرد. شاید بد نباشد که بدانید آخرین جنجالی که این نویسنده و شاعر آلمانی به پا کرد به حدود دو ماه قبل باز می‌گردد. زمانی که روزنامه آلمانی «نووست‌فالیش» به نقل از گراس، بروز جنگ جهانی دیگری را محتمل دانست. از جمله مشهور‌ترین نوشته‌های وی می‌توان به رمان «طبل حلبی» اشاره کرد. رمانی که نمونه برجسته سبک رئالیسم جادویی در اروپا به شمار می‌آید و انتشار آن در سال ۱۹۵۹ منجر به شهرت این نویسنده شد. «سال‌های سگی» نیز رمان مشهور دیگری است که سال 1963 منتشر شد و آن را تلفیقی از واقعیت با تخیل می‌دانند. وی سال 1986 پس از سال‌ها سکوت رمان «ماده موش» را منتشر کرد و در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. جالب است بدانید او در دیگر عرصه‌های هنر همچون نمایشنامه‌نویسی، تصویرگری، مجسمه‌سازی و نقاشی نیز فعالیت پر رنگی داشت. گراس دیروز در بیمارستانی کوچک برای همیشه چشمانش را به روی زندگی بست.

روزنامه ایران