1404/9/25 ۱۲:۰۸
چهلوسومین نشست از سلسلهنشستهای «صد کتاب ماندگار قرن» به بررسی کتاب «شرح زندگانی من» یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه اثر عبدالله مستوفی اختصاص یافت.
چهلوسومین نشست از سلسلهنشستهای «صد کتاب ماندگار قرن» با محوریت کتاب «شرح زندگانی من» یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه اثر عبدالله مستوفی، یکشنبه ۲۳ آذر ۱۴۰۴ از ساعت ۱۰ تا ۱۲ در تالار فرهنگ مرکز همایشهای بینالمللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد. در این نشست، محبوبه شمشیرگرها، عضو هیئت علمی سازمان، دبیری برنامه را برعهده داشت و فاطمه قاضیها، پژوهشگر تاریخ معاصر، و غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، درباره جایگاه تاریخی و ویژگیهای محتوایی و زبانی این اثر سخن گفتند.
محبوبه شمشیرگرها، دبیر نشست، با اشاره به اهمیت تاریخی کتاب «شرح زندگانی من» گفت: «این اثر فرصتی استثنایی برای درک لایههای پنهان تاریخ معاصر ایران فراهم میکند؛ چراکه بهجای روایتهای کلان و رسمی از حکمرانی، صدای مدیری میانی را بازتاب میدهد که در متن ساختار اداری و در قلب فرایندهای اجرایی حضور داشته است.»
وی در باب اهمیت زاویه دید مستوفی افزود: «نویسنده نه شاه است، نه سیاستمدار عالیرتبه و نه کنشگر انقلابی؛ بلکه یک کارگزار اداری است و همین جایگاه، امکان مشاهده جزئیاتی را فراهم کرده که در منابع رسمی کمتر دیده میشود. پاسخ به پرسشهایی درباره سازوکار تصمیمگیری، ملاحظات اجرایی و منطق اداره امور را باید در همین خاطرات جستوجو کرد.»
دبیر نشست با تأکید بر دقت حرفهای عبدالله مستوفی اظهار داشت: «جایگاه شغلی و تخصص نویسنده سبب شده این کتاب سرشار از دادههای دقیق، نگاه حسابگرانه و توجه به جزئیات اداری باشد؛ ویژگیای که «شرح زندگانی من» را به سندی کمنظیر برای فهم پیچیدگیهای حکمرانی و اصلاحات مالی در ایران بدل کرده است.»
شمشیرگرها در پایان خاطرنشان کرد: «این اثر، با نثری ساده اما استوار و برخوردار از طنزی ملایم، تنها یک زندگینامه نیست؛ بلکه پلی میان تاریخ کلان و تجربه فردی است که بهمثابه یک سند جامعهشناختی، همچنان پس از گذشت دههها قابلیت خواندهشدن و فهم مسائل امروز ما را حفظ کرده است.»
فاطمه قاضیها در آغاز سخنان خود با اشاره به تجربههای اجرایی و مسئولیتهای اداری نویسنده گفت: «مستوفی پس از ورود به وزارت خارجه، مدتی به پتربورگ اعزام میشود و بخشی از این تجربهها را خود در کتاب شرح داده است. پس از بازگشت نیز در دوره مأموریت مورگان شوستر و تحولات مالی، مسئولیتهایی از جمله مدیریت مالیاتهای مستقیم و سپس ساماندهی امور ارزاق تهران را برعهده میگیرد؛ مقطعی که در آن، بحران نان و آشفتگی عمومی، با تدبیر و برنامهریزی او تا حدی مهار میشود.»
وی درباره ساختار و حجم اثر اظهار داشت: «با کتابی سهجلدی و حدود دو هزار صفحه روبهرو هستیم و همین حجم نشان میدهد معرفی کامل آن در یک نشست کار سادهای نیست. «شرح زندگانی من» در بسیاری از بخشها به روایتهای داستانگونه نزدیک میشود؛ گاه لبخند میآورد و گاه تلخ و تکاندهنده است، زیرا از تعدیات، نابسامانیها و واقعیتهای دردناکِ سازوکار حکمرانی و وضعیت جامعه در آن دوره گزارش میدهد.»
وی در توضیح محتوای جلد نخست گفت: «جلد اول از پادشاهی آقامحمدخان آغاز میشود و تا پایان سلطنت ناصرالدینشاه ادامه مییابد. بخشی از این جلد، بر اساس روایتها و نقلقولها و مطالعات نویسنده از منابع و شنیدهها شکل گرفته و به موضوعاتی چون رجال و ساختارهای اداری، سفرهای ناصرالدینشاه، وزارتخانهها و نهادهای نوپا، قحطیها و دشواریهای معیشتی، و همچنین رویدادهایی مانند فتح هرات و پیامدهای آن و معاهده پاریس میپردازد.»
این پژوهشگر تاریخ معاصر در پایان با اشاره به ملاحظات انتقادی درباره اثر گفت: «این کتاب نزد شماری از اهل نظر، بهدلیل تصویر دقیق از زندگی روزانه مردم و محدود نشدن به طبقه اعیان، اثری ممتاز معرفی شده است؛ همچنین به شیرینی نثر و جذابیت روایت آن تصریح کردهاند. با این حال، باید توجه داشت که در کنار ارزشهای اسنادی و توصیفیِ کمنظیر، گرایشها و تعصبات سیاسی و ملی و گاه مذهبیِ نویسنده نیز در برخی داوریها دیده میشود. با وجود این، از حیث جزئینگری در رسم و رسوم، مناسبات اداری و حتی توصیفهای فرهنگی و اجتماعی، «شرح زندگانی من» همچنان یکی از منابع شاخص برای فهم ایرانِ دوره گذار باقی مانده است.»
غلامعلی حدادعادل در آغاز سخنان خود با قدردانی از برگزاری مجموعه نشستهای مرتبط با «صد کتاب ماندگار قرن» گفت: «برگزاری این سلسلهبرنامهها، فرصتی مغتنم برای بازخوانی کتابهای اثرگذار است و «شرح زندگانی من» نیز از نمونههای برجسته این فهرست بهشمار میآید.»
وی سپس با اشاره به مسیر تحصیلی و اداری مستوفی اظهار داشت: «برای فهم جایگاه او باید مدرسه علوم سیاسی و کارکرد آن در تربیت رجال اواخر قاجار را شناخت. مستوفی از نخستین فارغالتحصیلان این مدرسه بود و پس از آن، در وزارتخانههای مختلف از خارجه تا دارایی، دادگستری و کشور خدمت کرد.» حدادعادل افزود: «او علاوه بر کارنامه اجرایی، آثار مستقلی نیز نگاشت؛ از جمله کتاب چهل ساعت محاکمه که تجربه اداره یک دادگاه و نگاه دقیق او به مناسبات قضایی را بازتاب میدهد.»
وی درباره روند شکلگیری «شرح زندگانی من» گفت: «مستوفی در سالهای پایانی عمر، با انگیزهای کمنظیر به سراغ کاری سترگ رفت و حاصل آن کتابی بیش از دو هزار صفحه شد. به گمان من، محرک اصلی این همت بلند، دلبستگی عمیق او به ایران، فرهنگ و زبان فارسی و سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی بود؛ دلبستگیای که در دورهای پرشتاب از دگرگونیها و مواجهه با تجدد، او را واداشت هر آنچه را در معرض فراموشی میدید ثبت و تثبیت کند.»
وی تأکید کرد: «این کتاب را باید در چشمانداز عصر تحول و مدرنیته خواند؛ گزارشی از ذهنی دقیق و قلمی توانا از روزگاری که جامعه ایرانی در حال گذار بود.»
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به نمونههایی از گستره موضوعی اثر گفت: «از توضیح دقیق سنت مشق خط و گزارشهای مربوط به تاریخ خوشنویسی و چهرههایی چون میرزا رضا کلهر، تا روایتهای مفصل از آیینها و مجالس عزاداری و نیز گزارشهای فنی و جزئی درباره موضوعاتی مانند آفت سن در ورامین، همگی نشان میدهد با اثری روبهرو هستیم که تنوع و وسعت معلومات نویسنده در آن حیرتانگیز است.»
حدادعادل در پایان بر ویژگیهای زبانی و نیز ضرورت تصحیح دقیق اثر تأکید کرد و گفت: «نثر مستوفی نمونهای ممتاز از نثر روشن و روان پس از مشروطه است و در کنار آن، کتاب خزانهای از اصطلاحات عامیانه، ضربالمثلها و توضیحات واژهشناختی است؛ بهگونهای که میتوان آن را فرهنگ کاربردی زبان مردم نیز دانست.»
وی افزود: «در عین حال، نقدهایی بر این اثر وارد شده و برخی گزارهها میتواند محل بحث باشد. از سوی دیگر، این اثر در چاپهای مختلف به ویرایشِ متخصصانه نیاز دارد؛ ویرایشی که با فهم تاریخی و زبانی متن همراه باشد، نه اصلاحات شتابزده و سلیقهای. اگر قرار است این کتاب بازچاپ شود، باید با نسخهها و چاپهای پیشین مقابله و سطر به سطر بازخوانی شود تا حق متن ادا گردد.»
در پایان برنامه، کلیپی از زندگی و آثار عبدالله مستوفی، که به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تهیه شده بود، پخش شد و حاضران در بخش پرسش و پاسخ به گفتوگو درباره او پرداختند.
منبع: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید